Muhlis ARSLAN
Yüksek Lisans Öğrencisi
Sakarya Üniversitesi,
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri

 

SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI VE TARİHİ GELİŞİMİ

İnsanlar yaşamları boyunca kendi iradeleriyle ya da iradeleri dışında açığa çıkan çeşitli mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik risklere maruz kalmaktadır. Bu risklerin ortadan kaldırılması, bireyler üzerindeki etkilerinin azaltılması veya sonuçlarının onarılması gerekmektedir. Ayrıca, insanların artan güvenlik ihtiyaçlarına cevap verecek ve onlara insan onuruna yaraşır huzurlu ve mutlu bir yaşam sunacak bir yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu ihtiyaçtan doğan “Sosyal Güvenlik” toplumun bütün bireylerinin hiçbir ayrım ve ayrıcalık gözetilmeksizin hem ekonomik hem de sosyal bakımdan bugünlerinin ve yarınlarının güvence altına alınmasını amaçlayan; birbirleri arasında sıkı bir birlik ve uyum kurulmuş olan bir sistemler bütünü olarak tanımlanmaktadır.(1)

Sanayi devrimi öncesi toplumlarda sosyal güvenlik fonksiyonu yardım sandıkları, aile içi transferler ve dinsel nitelikli kurumlar tarafından yerine getiriliyordu. Sanayi devrimi, bu alanda yeni bir bakış açısı getirmiştir. Söz konusu dönem içinde işçilerin kötü çalışma koşulları devletlerin sosyal politika alanında da bir takım koruyucu düzenlemeler yapmalarını zorunlu kılmıştır. (2)

Bugünkü anlamda sosyal güvenlik sistemi 19 uncu yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşmiştir. İlk kez Alman devlet adamı Bismarck, finansmanının işçi ve işveren primleri yanında devlet bir sosyal sigorta sistemi oluşturarak önemli bir çalışmaya imza atmıştır. Bu çerçevede, Almanya’da uygulanan sosyal sigortalar, başlangıçta hastalık (1883), iş kazası (1884), sakatlık ve yaşlılık (1889) sigortalarını kapsamıştır.(3)

İngiltere’de ise Sosyal Güvenlik Sistemi, 1942 yılında yayımlanan ve sosyal güvenliğin finansmanının vergi gelirleriyle sağlanmasını öngören “Beveridge Raporu” ile yepyeni boyutlar kazanmış ve çağdaş sosyal güvenlik düşüncesinin oluşumuna büyük katkılarda bulunmuştur.

güvenlik kavramı ilk olarak 1935 tarihli Amerikan Sosyal Güvenlik nKanununda yer almıştır. Kavram, daha sonra 1941 tarihli Atlantik Paktı Sözleşmesinde ve 1944 tarihli Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Philedelphia Konferansında kullanılmıştır. Ayrıca İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 22 nci ve 25 inci maddelerinde sosyal güvenlik, temel haklardan biri olarak sayılmaktadır. ILO da 1952 tarihli ve Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Hakkındaki 102 sayılı sözleşmesinde en geniş şekilde sosyal güvenlik kavramına yer vermiş ve bu alandaki temel düzenlemeyi yapmıştır.(4)

İNGİLTERE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNE GENEL BAKIŞ

İngiltere’de sosyal güvenlik uygulamaları 19. yy’ın sonunda bazı sigorta kollarının uygulanması şeklinde görülür. İlk kez 1908 yılında yaşlılık sigortasını uygulamaya başlar, ardından 1911’de hastalık ve sakatlık sigortası kabul edilir. Buna göre yılda 320 £’den az gelir elde eden işçiler için sigorta zorunluluğu getirilir. Bu yasa 1920’de tamamlanır ve İngiltere’de sosyal devletin kurulmasının işareti olarak değerlendirilir. Beveridge Raporu da bu temel üzerine oturur. Milletvekili olarak 1941’de İngiltere sosyal güvenlik sisteminin kurulması için rapor hazırlamakla görevlendirilen W. Beveridge’in hazırladığı rapor, Birleşik Krallık’ın sosyal güvenlik ve sağlık sistemlerine temel teşkil eder. Beveridge, çalışmasında üç amaçlı bir sosyal devlet politikası önerir: Tüm İngiltere vatandaşlarının sosyal güvelik kapsamına alınması, Ulusal Sağlık Hizmeti ağının oluşturulması ve tam istihdamın sağlanması. Sovyet finansman sistemini örnek aldığı için, bu sistemin sadece vergilerle finanse edilmesi, ek olarak prim toplanmaması önerileri arasında yer alır. 2. Dünya Savaşı sırasında İngiliz kamuoyunda çok tartışılan ve taraftar bulan bu rapor, 5 ayrı yasayla somutlanır. Ancak tek prim esası mevzuatta kısmen yer bulabilir. Böylece İngiltere, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra kapitalist ülkeler arasında en ileri sağlık hizmetini veren model ülke olur. Ancak bu modelden ve sosyal devlet uygulamalarından vazgeçme yönünde ilk adımları atan, Thatcher sayesinde neoliberal politikalarla ilk tanışan Avrupa ülkesi olma sıfatını da taşır. 1980 ve 1990’lı yıllarda İngiltere’de sosyal güvenlik ve sağlık hizmetlerinde Beveridge ilkelerinden yavaş yavaş uzaklaşıldığı ve kişisel sorumluluk ilkesine ağırlık verildiği görülür. (5)

İNGİLTERE’DE GAZİLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR

İngiltere’de Gazi Kavramı

Birleşik Krallıkta gazi (veteran) kavramı, normal veya gizli servis birimlerinde Birleşik Krallık Askeri Kuvvetleri’ne hizmet etmiş kişiler ile onların geride bıraktığı dul eşleri ve bakmakla yükümlü olduğu diğer yakınlarını kapsamaktadır. Bu yüzden gazi terimi kavram olarak bir ferdi değil bakmakla yükümlü olunan ve/veya geride bırakılan yakınlarla birlikte bir “gazi topluluğunu” karşılamaktadır. İngiltere’de gazilik normal (parasız) asker gücü ve yakınlarının yanı sıra ülke savunmasında önemli görevler yapan paralı askerler ve yakınlarını da kapsamaktadır. Bugün Ülkede yaklaşık on milyon kişilik bir topluluğun bu kapsamda değerlendirildiği görülmektedir. Yapılan araştırmalara göre bu geniş kitle özel durumlarına göre üç grup olarak incelenebilir:

- En geniş kesimi oluşturan grup, askeri hizmet kariyeri sonucunda sivil hayata kısa süre içerisinde başarılı bir şekilde adapte olup normal yaşamını sürdürenler.

- Daha sınırlı sayıda olan ve askeri görev esnasında hastalanan, yaralanan, sakat kalan veya hayatını kaybeden kişilerin yakınlarının oluşturduğu grup. Bu Grup düzenli olarak devlet yardımı almaktadır.

- Çok küçük bir grup ise askeri görev sonucu çeşitli nedenlerle sivil hayata uyum sağlayamayanlardan oluşmaktadır.(www.veterans-uk.info)

Gazilere Yönelik Sosyal Politikaların Gerekçesi

1- Gazilere diğer İngiliz vatandaşlarından farklı ve daha özel, tutarlı ve etkili hizmet sunumuna yönelik bir devlet politikası oluşturmak.

2- Toplumun diğer bireylerinde, ülke savunması ve ülkenin uluslar arası diğer pek çok çıkarı için hizmet etmiş olan eski askeri kuvvetler personeline karşı bir farkındalık ve duyarlılık yaratmak ve toplumun genelinde devlete ve devlet politikalarına karşı güveni devam ettirmek. (www.veterans-uk.info)

Gazilere Yönelik Sosyal Politikaların Amaçları

Gazilere yönelik politikalar başlıca aşağıdaki şekilde sıralanan konuları hedeflemektedir:

- Şu anda ülke savunmasına hizmet etmekte olan ve gelecekte sivil topluma uyum sağlama noktasında yardıma ihtiyacı olabilecek askeri personele yardımcı olmak.

- Ülke savunmasında hizmet etmekte olanlar ve bunların yakınlarına, gerek kendilerini değerli hissetmelerini sağlamak gerekse yaptıkları işin önemini daha iyi kavratmak konusunda devlete düşen önemli bir sorumluluğu yerine getirmek. Bu politikalar ayrıca görev sonrası, kişilerin sahip olabileceği hakları baştan belirleyerek, insanların görevlerini yaparken gelecek kaygısını ve yakınlarının kendisinden sonraki durumları hakkındaki endişelerini izale etmek. Bu durum kişilerin görevlerini daha verimli ve sağlıklı yapmaları noktasında da destek sağlar.

- Bu politikalar, ülkenin sürekli ihtiyacı olan askeri personeli temin noktasında kişilerin motivasyonunu artırıcı ve tereddütlerini izale edici bir fonksiyon da üstlenmektedir.

- Toplumun bazı kesimleri, özellikle genç nesiller, ordunun ve askeri kuvvetlerin önemi ve gerekliliği konusunda yeterli hassasiyete sahip değillerdir. Bu politikalar bu yanlışın izale edilmesinde de önemli bir role sahiptir.

- Hizmet sunucularının, gazi ve gazi yakınlarının, toplumun geri kalanından farklı ve daha hassas bir ilgi ve hizmet sunumuna ihtiyaçları olduğunun kavratılması ve gerekli özeni göstermeleri konusunda toplumu bilinçlendirmek de bu politikaların hedeflerindendir. (www.veterans-uk.info)

Hizmet Sunumu Kimler Tarafından Gerçekleştirilmektedir?

Gazilere yönelik hizmetler devletin öncelikli hizmetlerinden birisidir. Bu hizmetler, savunma bakanlığı içerisinde “Gaziler İdaresi” şeklinde örgütlenmiş; merkezi yönetim içerisinde organize olmuş çeşitli birimler, bunların yerel yönetimlerle ortaklaşa yürüttüğü bazı görevler ve sivil kuruluşlarla işbirliği içerisinde yürütülmektedir.

Gönüllü kuruluşlarla yapılan işbirliği ve onlardan sağlanan yardım fonları devletin konuya ilişkin verdiği önemi ve sorumluluklarını azaltmamaktadır.

Spesifik olarak hangi kuruluşun gazilere yönelik hizmetler konusunda hangi görevi üstlendiğini genel olarak aşağıdaki şekilde ifade edebiliriz:

- Savunma Bakanlığı: Bakanlığın temel görevi eski askeri personele yönelik hizmetlerin sağlanmasıdır. Bunlardan başlıcaları, gazilerin barınma, gazilik maaşı veya tazminat işlemleri, danışmanlık ve bilgilendirme işlemleri ve diğer devlet kurumlarının sunacakları hizmetler olduğu taktirde bunların entegrasyonu ve sekreteryası.

- Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları ile Yetki Devri Yapılmış Yerel İdareler: Bu birimlerin ve yerel yönetimlerin başlıca sorumlulukları, özürlülere yönelik belirlenmiş olan politika ve hizmet sunumlarının gerçekleştirilmesidir. Sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler bunların en önemlilileridir. Gazilere yönelik hizmetler devletin öncelikli ve en temel görevlerindendir. Bununla birlikte bu hizmeti alanların da kendi içerisinde özel durumlarına göre farklı ihtiyaçları ve öncelikleri vardır. Buna bağlı olarak hizmetler, kendi içerisinde de sınıflara ayrılmış ve kurumsallaşmıştır. Örnek olarak başbakanlık bünyesinde bir “eski ordu mensupları evsizlikle mücadele” birimi oluşturulmuştur. Diğer bakanlıklardaki birimlerle eşgüdümlü çalışma, yerel yönetim, sivil ve gönüllü kuruluşlarla ortak hareket edebilme, bu sayede hizmetlerin ihtiyaç sahiplerine eksiksiz ve etkili bir şekilde ulaştırılması devletin konuyla ilgili en önemli görevidir.

- Gazi Örgütleri: Bu örgütler, bir çeşit gaziler sendikası gibi çalışmakta, taraf rolü üstlenmekte ve devlete karşı gazilerin temsilciliğini yapmakta, onları savunmakta ve çıkarlarını korumaktadır. Hizmetlerin daha etkili ve verimli sunulması açısından bu örgütler kilit bir role sahiptir. Bu örgütler hizmet gereksinimi olan kesimin ve onların ihtiyaçlarının tespiti noktasında önemli bir görev sunmaktadırlar. Bu örgütler ayrıca devlet kurumlarının yanında gazilere yönelik çeşitli sosyal yardımlar ve sosyal çevreler de sağlamaktadırlar. Gazi örgütleri; Merkezi yönetim, yerel yönetimler ve gaziler arasında iletişimi sağlamak gibi önemli ve hayati bir görevi yerine getirmektedirler.(www.veterans-uk.info)

Gazilere Yönelik Politikaların Finansmanı

Gazilere yönelik politikaların finansmanında başlıca aşağıdaki kaynaklar kullanılmaktadır:

- Devlet programında konuya ilişkin ayrılan paylar

- Savunma Bakanlığınca Gazilere ilişkin hizmetler sunan kuruluşlara aktarılan ödenekler. Örneğin Birleşik Topluluklar Şehitliği ve Ulusal Gazi Hatıra Ormanı gibi anıtsal faaliyetlere yoğunlaşmış organizasyonlar Bakanlık tarafından desteklenmektedir.

- Gazilere Yardım Fonu. 2003 yılında konuya ilişkin diğer kuruluşlarla da istişare edilerek Savunma Bakanlığı Tarafından kurulmuştur.

- Sivil yardım dernekleri ve hayırseverlerce sağlanan finansman. (www.veterans-uk.info)

Gazilere Yönelik Politikaların İçeriği

Gazilere yönelik program üç temel kısım içerir. Bunlar gazilerin almaları gereken hizmetleri üç kategoride toplamayı gerektirmiştir.

1- Sivil hayata mükemmel bir geçiş sağlamak

2- Devlet ve gönüllü kuruluşlar tarafından ihtiyaçları doğrultusunda hizmetlerin kişilere ulaştırılması

3- Gazilerin ve yaptıkları hizmetin topluma tanıtılıp benimsetilmesi.

Bu üç ana unsur; iletişim, araştırma ve finans programlarıyla desteklenmektedir.

Bu üç temel kategori doğrultusunda gazi politikaları üç kısma ayrılmıştır.

1- Geçiş (adaptasyon)

2- Desteklemeler

3- Tanıtım

Bu genel bilgilendirmeden sonra gazilere yönelik temel faaliyetleri şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Emekli Maaşları ve Tazminatlar

2- Sosyal Yadım ve Desteklemeler

3- Özel Destek Programları

4- Bilinçlendirme (www.veterans-uk.info)

Şimdi bu faaliyetleri daha yakından inceleyelim:

1-Emekli Maaşları ve Tazminatlar:

Bu program, “savaş emeklileri programı kapsamı altında değerlendirilir. Emekli maaşı hakkı kazanabilmek için, askeri personelin görev esnasında, sakatlanmış, yaralanmış, hastalanmış olması veya mevcut problemlerinin artmış olması gerekir. Ayrıca bu sorunların görev kaynaklı olduğunun da kanıtlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Meydana gelen sorunların fiziksel veya zihinsen olması fark etmez. Görev kaynaklı bir zarar görüldüğü iddiası ancak görev bitiminden sonra kabul edilebilir. Ancak genellikle kazanılmış bir hak varsa bu, başvuru tarihinden itibaren alınmaya başlanır.(www.veterans-uk.info)

Kimler Başvurabilir?

1- Kraliyet Ordusu Kuvvetleri, şu anda İrlanda Kraliyet Kuvvetleri olarak bilinen Ulster Savunma Alayı, İç Güvenlik Birimleri, hemşirelik vb yardımcı hizmetler personeli arasında olup da yaralanan veya sakat kalanlar,

2- Gönüllü sivil savunma personeli arasında olup da yaralanan veya sakat kalanlar,

3- 1939-1945 ikinci dünya savaşı esnasında bir düşman saldırısı sonucu yaralanan ve sakat kalan siviller

4- Bir deniz ticareti personeli, sahil güvenlik personeli olup da savaş esnasında veya esir düşüp hapiste kaldığı süre içerisinde hastalanan, yaralanan veya sakat kalanlar

5- İngiliz kuvvetlerine bağlı olarak 1939-1945 yılları arasındaki savaş nedeniyle yaralanan veya sakat kalan Polonyalılar

Nisan 2005 tarihinden sonra Kraliyet Kuvvetleri hizmeti dolayısıyla meydana gelen sakatlıklar Askeri Kuvvetler Tazminat Programı kapsamı altında değerlendirilir.

Bu maaşı alabilmek için bir talep formunun doldurulması ve sakatlık, hastalık, yaralanma vb durumu kanıtlayıcı bütün rapor ve dokümanların bu formla birlikte idareye sunulması gerekir. Bazı durumlarda rapor, tedavi görülen sağlık kurumundan ilgili idareye doğrudan gönderilir ve ayrıca gaziden başka bir rapor talep edilmez.

16 yaşından küçüklerin velileri, gerekli işlemler için yeklidir.

16 yaş üzeri gençler için bir okul, kolej veya üniversitede tam zamanlı bir eğitim programı şeklinde de yardımlar olabilmektedir.(www.veterans-uk.info)

2-Sosyal Yadım ve Desteklemeler

- Gaziler Danışma ve Emeklilik Komiteleri: Eski adı Savaş Malulleri Komitesidir. 1920 lerde ortaya çıkmış olan bu kuruluş, Savaş Malullerine yönelik danışma ve destek hizmetleri vermektedir. Ayrıca gazilerin şikayet ve sıkıntılarını dinleyip ilgili devlet birimlerine bunları ileterek talep ve tavsiyelerde de bulunur. Kuruluş, birinci dünya savaşı sonrasında, emeklilik bakanlığına yardımcı olmak için faaileyete başlamıştır. Bugün ülke çapında 13 alt kuruluşa sahip olarak hizmet vermekte olan, oldukça geniş bir üye sayısına sahip bir kuruluştur. Üyelerinin pek çoğu eski askeri görevlilerden oluşmaktadır.

- Gaziler Sosyal Hizmetler Servisi: Bu servis, emeklilik ve tazminat programlarından yararlanmakta olan gazilerin yaşam standartlarını yükseltmek, sivil hayata geçişte destek sağlamak amacıyla kurulmuştur. Kuruluş, konuya ilişkin tüm sosyal hizmetler birimleri üzerinde çatı rolü üstlenerek kurumlar arası iletişimi sağlamakta ve en kolay ve kaliteli bir şekilde hizmet sunmaya çalışmaktadır. Kuruma bir telefonla veya zaman zaman inceleme amaçlı ev ziyaretleri gerçekleştiren sosyal hizmetler uzmanları aracılığıyla ulaşılabilir.

- İletişim ve Şikayet Birimleri: Gazi, kendisine sunulmakta olan veya sunulabilecek hizmetler konusunda bilgi almak istiyorsa ücretsiz telefon numaralarından birini arayarak bilgi alabilmektedir. Online olarak da bilgilendirme sağlanmaktadır. Kişi kendisine sunulmakta olan hizmetlerle ilgili sorun yaşıyor veya bir yanlışlık olduğu kanaati taşıyorsa, ücretsiz şikayet numaralarını arayarak şikayette bulunabilir. Online olarak da şikayet mümkündür. Kendisine yardımcı olan sosyal hizmet uzmanı tatmin edici olmazsa daha üst düzey bir yetkili ile görüşülebilir. Gerek duyulursa kişinin evine konunun uzmanları gönderilir. Gazi, halen sorununun çözülmediğini düşünüyor ise Parlamento Ombudsmanına şikayette bulunabilir. Ayrıca Gaziler Danışma ve Emeklilik Komiteleri’ne de şikayette bulunulabilir.(www.veterans-uk.info)

3-Özel Destek Programları:

- Gaziler İçin Öncelikli Sağlık Hizmetleri: Bu öncelikli hizmet hakkı, önceleri sadece maaş hakkı elde etmiş olan gazilere yönelik iken artık tüm gazileri kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Eğer eşit derecede öncelikli iki vaka söz konusu ise bunlardan hizmet esnasında meydana gelmiş vaka (gazinin sağlık sorunu) diğer vatandaşlara göre öncelik taşır. İki olaydan aciliyet bakımından hangisi öncelikli ise ona öncelik tanınır. Gazi-sivil bu durumda fark etmez. Bu olayların tasnifi ve önceliklerin belirlenmesinden klinikteki uzman sağlık görevlisi sorumludur.

- Ücretsiz Reçete Hizmeti: Bu hizmetin sunulmasında maaş hakkı elde etmiş gazilerle diğer gaziler eşit statüye sahip olmayıp, birincilerin daha geniş avantajları vardır.

Gazilere yönelik sağlık hizmetlerine ilişkin farklı bir şikayet mekanizması mevcut olmayıp, sağlıkla ilgili şikayetler konusundaki genel uygulama geçerlidir.

- Gazilere Yönelik Psikolojik Destek Hizmetleri: Sağlık Departmanı ve Savunma Bakanlığı işbirliği ile oluşturulmuş, 1982 den beri hizmet veren bir birimdir. Psikolojik açıdan sorun yaşayan veya yaşayabilecek olan gazilere, terapi ve tedavi desteği veren psikiyatrislerden oluşmaktadır.

- Gazilere Yönelik Evsizlikle Mücadele Hizmetleri: İngiltere, Galler, İrlanda arasında bazı küçük farklılıklar olmakta birlikte tüm Britanya’ da evsizlikle mücadele büyük oranda yerel yönetimlere bırakılmıştır. Yerel bir konsey bu hizmetleri gerçekleştirir. Konsey, başvuruları öncelik sırasına göre bir programa bağlar. Gaziler bu sıralamada önceliklidirler. Bunun için gazi olduğunuzu kanıtlayıcı bir belge hayati öneme sahiptir. Savunma bakanlığının da gazilere yönelik sosyal konutlar temin etme hizmeti mevcuttur. Gazilere ev edindirmek için çok düşük faizli krediler de sunulmaktadır. Kalıcı bir konut temin edilene kadar geçici konaklama hizmetleri de sağlanabilmektedir. Gazilere yönelik konut temininde danışmanlık hizmetleri ve yerel konseye doğrudan başvuru hizmetleri de vardır.

- Hapisteki Gazilere Yönelik Hizmetler: Hapishanede bulunanların yaklaşık %3,5 inin eski ordu mensupları olduğu tahmin edilmektedir. Bunların topluma tekrar kazandırılabilmesi için konuyla ilgili diğer kuruluşlarla işbirlikleri gerçekleştirilmektedir. Buralardaki gazilere düzenli ziyaretler yapılarak hem onlara psikolojik destek olunmakta hem de sahip oldukları haklar konusunda rehberlik hizmeti sunulmaktadır. Ayrıca hükümlü gazilerin dışarıda kalan ailesi ve sorumluğu altında bulunan diğer yakınları varsa bunlara da sahip çıkılmaktadır.

- Gazilere Yardım Fonu: Bu fon 2003 yılında kurulmuştur. Fon, gazilere yönelik temel üç stratejiyi (adaptasyon, destekler, tanıtım) destekleyici projeleri finanse etmek için kullanılan bir fondur. Gazilere yönelik hizmet veren diğer resmi ve sivil kuruluşlarla da müzakereler sonucunda Savunma Bakanlığı tarafından geliştirilmiştir.(www.veterans-uk.info)

4-Bilinçlendirme:

Gerek resmi gerekse sivil kuruluşlarca toplumda orduya, ülke savunmasına ve milli şuurun kazandırılmasına yönelik pek çok faaliyette gazilere yönelik politikalar önem arz etmektedir. Konuya ilişkin pek çok dernek, danışma birimi ve medya destekli organizasyonlar çalışmaktadır. (www.veterans-uk.info)

 

KAYNAKLAR

1 Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Sosyal Güvenlik Ö.İ.K. Raporu, DPT, Ankara, 1977

2 UŞAN, M. Fatih, Türk Sosyal Güvenlik Hukukunun Temel Esasları, 2. Baskı, Ankara, 2009

3 GÜZEL, Ali/ OKUR, A. Rıza/ CANİKLİOĞLU, Nurşen Sosyal Güvenlik Hukuku, 12. Bası, İstanbul, 2009

4 ÇELİKOĞLU, İlyas, Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Finansman Yöntemleri ve Türkiye Uygulaması, Ankara Eylül 1994 DPT Uzmanlık Tezi

5 ÇETİN Rana, İngiltere, Almanya ve Türkiye’de sosyal güvenlik sistemleri ve sağlık reformları (2007)

http://www.veterans-uk.info/

http://www.veterans-uk.info/pdfs/vets_programme/vetstrategy1.pdf