Öğrencilerim İçin Sınav Soruları ve Duyurular




aliseyyar@sosyalsiyaset.net

   

ÖZÜRLÜLÜK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

(ANSİKLOPEDİK SÖZLÜK)

 

 1. NOT: ÖZÜRLÜLÜK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ’nde toplam 200’ün üzerinde terim, alfabetik olarak yer almaktadır. Terimlerin ve kavramların bilimsel tanımlamaları ve açıklamaları, Prof. Dr. Ali Seyyar’ın özel girişimleri ve gayretleri sonucunda kaleme alınmış ve bu alanda çalışma ve araştırma yapmak isteyen herkesin istifadesine sunulmuştur. Kaynak göstermek şartıyla, terimlere atıfta bulunabilir.

2. NOT: Sosyal nitelikli terimlerin bütünüyle doğru ve mükemmel derecede tanımlanmasındaki zorluk erbabınca genelde bilinir. Dolayısıyla bazı tanımlamaların, özellikle sosyal bilimlerle iştigal edenler tarafından bazı yönleriyle belki de kabul görmemesi mümkün olabilir. Bu gibi durumlarda, duyarlı bilim adamlarımızın kendi görüş ve kanaatlerini bizlere yazılı olarak iletmeleri halinde, değerli görüşlerini tanımlamalara ekleyeceğimizi beyan ederiz.

 

 

ÖZÜRLÜLÜK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
 

Agresif Tip: (Bkz. Pasif-Agresif Kişiler).

Akıl Bozuklukları (Akıl Hastalıkları): Aklî ve(ya) ruhî yönden hasta olma hâlleridir. // Hukukta medenî hakların kullanma şartlarından biri olan mümeyyizliği (temyiz edebilme kabiliyeti: iyiyi kötüden ayırabilme) kaldırıcı fizyolojik unsurlardan biri. // Düşünce, davranış ya da ruhî durum değişiklikleri ile üzüntü ve(ya) işlev azalmasının birlikte görüldüğü anormal sağlık durumudur. // Sebepleri: 1.) Hazırlayıcı Sebepler (Soya çekim; Tipoloji; Yaş; Cinsellik; Irk, Gebelik; Çocukluk; Meslek uyuşmazlığı; Stres; Mevsimler; Hapis hayatı; Savaşlar; Kötü hayat şartları vb.). 2.) Meydana Çıkarıcı Sebepler (Enfeksiyon, vitaminsizlik, travma, frengi ve beden hastalıkları gibi organik ve fizikî faktörler; Duygusal ve psiko-sosyal faktörler). // Türleri: 1.) Nevrozlar. 2.) Psikozlar. // Yorum-Tespit: Ruhsal bozukluk, davranış bozukluğu veya ruh hastalığı ifadeleriyle eş anlamlı olarak kullanılan ve psiko-nevrotik reaksiyonlar, kişilik bozuklukları ve kronik beyin sendromlarını kapsayan bu hastalığın klinik belirtilerini ortaya koymak mümkündür. Ancak, akıl bozuklukları, belirli süreli bir yardımla giderilebilecek hafif depresyon ya da anksiyete atağından daha ciddî bir sağlık sorunudur. Tedavi edilebilir bazı akıl bozuklukları, kişide travma meydana getiren bir olaydan hemen sonra ya da ortalama altı hafta sonra ortaya çıkmaktadır. Deprem, sel baskını gibi tabiî âfetlerden ya da iş kazası, ölümcül hastalık, trafik kazası, işten atılma, saldırıya uğramak, tecavüz edilmek, işkence görmek gibi hayatımızın herhangi bir döneminde karşılaşabildiğimiz ve hayatımızı derinden etkileyen olaylar sonrasında depresyon ve akıl bozuklukları her yaşta görülebilir.

Akıl Hastalıkları: (Bkz. Akıl Bozuklukları).

Akıl Hastası (Ruhsal Özürlü; Ruh Hastası): Değişik sebeplerle ruhî ve aklî özelliklerinde, hayatın gereklerine uyamayacak düzeyde devamlı olarak beceri ve fonksiyon kaybı gösteren, normal dışı davranışlarda bulunan, birbirine zıt düşünce ve fikirlerde, akıl ve mantıkla bağdaşmayan görüş beyanlarında bulunan genelde değişik derecelerde bakıma muhtaç kişidir. // Ruh hastası insanlar, genelde psiko nevrozlar (nevrotik hastalar) ve psikozlar (akıl hastaları: şizofren; paranoit) olarak iki grupta incelenmektedir.

Akıl Sağlığı Yönetimi: Akıl sağlığı sorunu olan işçinin, bu sorununun işçi ve işveren üzerindeki etkilerini en aza indirmek ve bu tür bir sorun sebebiyle işten kalan işçinin yeniden üretime kazandırılması için ilgili hizmetlerin, kişilerin, tekniklerin ve malzemenin etkili bir biçimde kullanılması için geliştirilen sistemdir.

Akıl ve Ruh Sağlığı: Akıl-ruh hastalıklarının herhangi birisine yakalanmama durumudur. // Akıl sağlığı, aklın üretken olması ve faydalı bilgiler ortaya çıkarabilmesi, değişen şartlara uyum sağlayabilme becerisi ve kültürel farklılıklardan kaynaklanan karşıtlıklarla başa çıkabilmek ile değerlendirilen başarılı bir performans sergilemesiyle ortaya çıkan bir durumdur. // Açıklama: Akıl sağlığından bahsedebilmek için, akıl-ruh hastalığının olmaması, kendi başına yeterli değildir. Kişi; hayatının bütün alanları ile aynı ölçüde başa çıkabiliyor ve bu alanlarda mesuliyet üstlenebiliyor olmanın getirdiği bir iyilik hâli hissedebilmelidir. // Gerek ferdî, gerekse toplumsal alanda akıl sağlığının korunması ve desteklenmesi, sağlıklı bir psikolojik gelişmeye imkân sağladığı için, sosyal devletlerin görevleri arasındadır. Akıl ve ruh sağlığının korunmasına yönelik çalışmaların başında, kişinin özerkliğine önem verme, stres yapan etmenlere karşı mücadele etme, akıl hastalıklarına yol açan risk etmenlerini belirleme ve bunların etkisini azaltma, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı yaygınlaştırma, sosyal hizmetler kapsamında manevî duygulara önem verme gelmektedir.

Akıl: Gözlemleyerek, düşünerek, tefekkür ederek, mukayese yaparak, hayal ederek, eğitim alarak veya nasihat dinleyerek, iyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayırt edebilecek derecede elde edilen zihnî kabiliyetlerin ve anlama-kavrama becerilerinin bütünüdr. // Arapça “ikal”, yani “bağlamak” kökünden gelen akıl, soyut-somut şeylerle mantıkî, doğru, isabetli ve kabul edilebilir bağlantı kurma becerisidir. // Akıl, zekâda olduğu gibi, biyolojik ve zihnî işlem kapasitesinden ziyade, pratik hayatta zihnî faaliyette bulunma eğilimi ve nesneler-fikirler arasında faydalı bağlantı kurma yeteneğidir. //

Aktivite (Etkinlik): Kişi tarafından günlük normal hayatın akışında gerçekleştirilen veya yerine getirilmesi gereken görev ya da performanstır. // ICF’ye göre etkinlik, kişi tarafından bir faaliyet veya bir görevin yerine getirilmesidir.

Aktivite Alanı: Günlük normal hayatın akışını sürdürebilmek için, kişinin değişik alanlarda ifa etmesi gereken görev ve faaliyetlerdir. // Faaliyet alanlarını dört ana grupta tasnif etmek mümkündür: 1.) Beden Temizliği. 2.) Beslenme. 3.) Hareket Edebilirlik. 4.) Ev İdaresi.

Aktivite Sınırlılıkları (Etkinlik Kısıtlılıkları): Günlük faaliyetleri yerine getirirken, kişinin karşılaşabileceği zorluklar ve(ya) engellerdir.

Altmış Beş (65) Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun: (Kamusal) Sosyal yardım kapsamında yardıma muhtaç kişileri (yaşlıları ve özürlüleri) korumayı hedefleyen 1977 tarih ve 2022 sayılı kanundur.

Amâ: (Bkz. Görme Özürlü).

Ativite Kısıtlıkları: Kişinin performansını yerine getirmede karşılaştığı güçlükleri ve sınırlamları ve(ya) kişinin sağlık şartları bağlamında beklenen şekilde değişik aktiviteleri değişik derecelerde yerine getirememesi hâlidir.

Ayrımcılık: Belirli bir grubun üyelerinden, ötekiler tarafından elde edilebilen kaynakları veya ödülleri esirgeyen faaliyetlerin bütünüdür. // Çoğu zaman azınlık veya korunmaya muhtaç bir grubun (örn. özürlü gruplarının) üyelerine karşı sergilenen âdil ve eşit olmayan davranışlardır.

Bakıcı: Bakıma muhtaç kişiye evinde bakan genelde aile fertleri veya yakınlarından olan kişidir. // Bakıma muhtaç kişilerin her türlü günlük bakımlarını üstlenen genelde sertifikası olmayan amatör kişidir.

Bakım Güvence Türleri: Genel anlamda bakım güvence türleri, sosyal güvenlik kapsamında bakıma muhtaç kişilere bakım hizmet türleri çerçevesinde tanınmış sosyal haklardır. // Bakım Yönetmeliği Tasarısı Taslağı anlamında bakım güvence türleri, evde veya bakım merkezinde uygulanmak üzere Müdürlükçe onaylanan ve bakım kuruluşlarınca (sosyal bakım elemanlarınca) yürütülen “Evde Sosyal Bakım Destek Hizmetleri”, “Evde Kısmî Sosyal Bakım Hizmetleri ve Paylaşımlı Bakım Ödeneği” ve(ya) “Bakım Merkezinde Sosyal Bakım Hizmetleri”dir.

Bakım Heyeti: Müracaatı yapılan yardıma ve bakıma muhtaç kişinin içinde yaşadığı evde (veya kurumda) bakım teşhisine yönelik gözlemler yapmak ve bakım raporu hazırlamak ile görevli kuruldur.

Bakım Hizmet Türleri: Bakım güvencesi kapsamında kişi ve(ya) durum odaklı olarak bireysel bakım plânı çerçevesinde evde veya bakım merkezinde uygulanmak üzere Müdürlükçe onaylanan ve bakım kuruluşlarınca (sosyal bakım elemanlarınca) sunulan “Hemşirelik Bakım Hizmetleri (Temel Bakım-Hasta Bakıcılığı)”, “Psiko-Sosyal Destek Hizmetleri”, “Ev İdaresine Yönelik Hizmetler” ve(ya) ihtiyaca binaen diğer hizmetlerdir. // Bakıma muhtaç kişilerin gerek mekân itibariyle, gerekse şahsî özellikleri bağlamındaki ihtiyaçlarına binaen bakım sektöründe şekillenen değişik hizmet modelleridir. 1.) Evde Bakım (Mobil Bakım) 2.) Kurum Bakımı (Kurumsal Bakım). 3.) Tıbbî Bakım. 4.) Sosyal Bakım. 5.) Manevî Bakım.

Bakım Hizmetleri: Bakıma muhtaç kişilerin hayatlarını mümkün mertebe içinde yaşadıkları sosyal çevrede sürdürülmesi ve sağlıklarının iyileştirilmesi veya korunabilmesi maksadıyla bu işin meslekî eğitimini görmüş (uzman bakıcı) veya bu alana yönelmiş kimselerce (bakıcı) belli bir sosyal program dâhilinde verilen destek hizmetleridir.

Bakım İhtiyacı: (Bkz. Bakıma Muhtaçlık).

Bakım Kalitesi: Sosyal hizmetler alanında gerek evde, gerekse bakım merkezinde yatan bakıma muhtaç kişilere yönelik uygulanan sosyal bakım hizmetlerinin örgütsel yapı, teşkilat sistemi ve yönetim işlevi çerçevesinde memnuniyetin bir ifadesi olarak elde edilen üstün başarı ve etkinliktir.

Bakım Kuruluşu: Evde ve(ya) bakım merkezinde bakıma muhtaç kişilere sosyal bakım hizmetleri sunmak üzere faaliyet göstermeye yetkili özel hukuk tüzel kişilere veya gerçek kişilere veya sivil toplum kuruluşuna ait bir kuruluştur.

Bakım Merkezi: Her yaştaki bakıma muhtaç kişiye süreli veya sürekli olarak kurumsal sosyal bakım hizmeti vermek üzere kurulan müstakil yatılı ve(ya) gündüzlü merkezdir. (Bkz. Kurum Bakımı).

Bakım Müracaatı: Sosyo-ekonomik yoksunluk içinde bulunan bir kişinin sosyal bakım destek hizmetlerine ihtiyaç duyup duymadığının tespitinin yapılmasına yönelik SHÇEK İl-İlçe Müdürlüğüne yapılan başvurudur.

Bakım Ödeneği: Bakım güvence sistemlerinin (bakım sigortasının) uygulanmakta olan ülkelerde evde veya kurumda sosyal bakım hizmetleri kapsamında meydana gelen bakım giderlerinin kısmî veya bütünüyle telafisine yönelik olarak bakıma muhtaç kişiye veya onun adına bakıcıya, uzman bakıcıya veya bakım kuruluşuna verilen aylık paradır. // Bakıma muhtaçlık derecesine göre bakıma muhtaç kişiye evinde veya bakım merkezinde sosyal bakım hizmetleri sunan bakım kuruluşuna (sosyal bakım elemanına) her ay verilen paradır.

Bakım Raporu: Müracaatı yapılan kişinin bakıma muhtaç olup olmadığının, bakıma muhtaç ise bakıma muhtaçlık derececisinin ve bakım hizmet ve güvence türlerinin belirlendiği, bakım heyeti tarafından hazırlanan bir rapordur.

Bakım Sigortası: Bakıma muhtaçlık riskinden doğan bedenî-maddî-ruhî-manevî zararların telâfisini sağlamak maksadıyla sosyal sigortalar sistemi (primli sistem) içinde tesis edilen bir sigorta türüdür.

Bakım Uzmanı: Bakıma muhtaç kişinin bakımını evde veya bakım yurdunda, genelde para karşılığı üstlenen, bu konuda profesyonel bakım eğitimi almış bir uzmanıdır. // Herhangi bir sosyal hizmet kuruluşunda plân ve program dâhilinde yürütülen bakım hizmetlerinden sorumlu uzmandır. // Evde yaşayan bakıma muhtaçların bakım ihtiyaçlarının giderilmesi maksadıyla herhangi bir sosyal hizmet kuruluşundan belirli gün ve(ya) saatlerde bakıma muhtaçların içinde yaşadıkları evlere gönderilen personeldir. (Bkz. Sosyal Bakım Elemanı).

Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi: Bakım ve rehabilitasyona muhtaç kişilerin sürekli –geçici bakılması ve(ya) sosyal hayata yeniden kazandırılması için açılmış özel veya kamuya ait yatılı sosyal hizmet kuruluşudur.

Bakım Yönetimi: Sosyal bakım biliminin bir şubesi olarak bakım yönetimi, sosyal bakım hizmetleri çerçevesinde oluşturulan örgütsel yapı ve örgütlenme sistemi içinde bakıma muhtaç kişilerin bakımını, standart bakım modelleri etrafında sistemli ve kaliteli bir şekilde temin etmeye yönelik örgütsel yönetimdir.

Bakım: Bakıma muhtaç kişilerin hayatlarını mümkün mertebe normal şartlar içinde sürdürebilmeleri veya sağlıklarını koruyabilmeleri maksadıyla (genelde amatörce) verilen bütün hizmet türleridir.

Bakıma Muhtaç Hasta: İleri derecede kronik hastalığından dolayı sürekli olarak sosyal (tıbbî) bakım hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir.

Bakıma Muhtaç Kişi: Kronik hastalık, ileri yaşlılık ve(ya) ağır özürlülük nedeniyle günlük hayatın alışılmış, tekrar eden dört aktivite alanına ait temel gereklerini önemli ölçüde yerine getiremediği için, başkalarının soysal bakım hizmetine ve desteğine sürekli olarak ihtiyaç duyan kişidir. // Bedenî, zihnî ve ruhî hastalık veya özürlülük ve yaşlılık sonucunda sürekli veya geçici olarak günlük hayatın alışılmış, tekrar eden gereklerini değişik derecelerde yerine getiremeyen, regabilitasyon hizmeti alması gereken, evde bakımı mümkün olmayan veya kendine bakamayacak durumda olan ve bu sebeple başkalarının desteğine ihtiyaç duyan kişidir.

Bakıma Muhtaç Özürlü: Ağır bir yaralanma, sakatlanma, doğuştan gelen veya daha sonra ortaya çıkan herhangi bir özürlülükten dolayı, başkalarının değişik derecelerde ve yoğunlukta genelde sürekli olarak bakımına ihtiyaç duyan kişi.

Bakıma Muhtaç Yaşlı: İleri yaşlılık sebebiyle sürekli olarak bakıma muhtaç hâle gelmiş kişidir.

Bakıma Muhtaçlık (Bakım İhtiyacı): Kişinin, kronik hastalık, ileri yaşlılık ve(ya) ağır özürlülük gibi değişik bedensel, ruhsal ve zihinsel kısıtlamalar ve engellerin sonucunda dört aktivite alanında (hareket edebilirlik; beden temizliği; beslenme; ev idaresi) başkalarının sosyal bakımına ve desteğine sürekli olarak ihtiyaç duymasıdır.

Bakıma Muhtaçlık Derecesi: Değişik derecelerde ve yoğunlukta başkalarının fizikî ve sosyal desteğine ihtiyaç duyma durumudur. // Günlük hayatın alışılmış, tekrar eden dört aktivite alanına ait temel gereklerin yerine getirilmesinde bakıma muhtaç kişinin başkalarının sosyal bakımına ve desteğine değişik bağımlılık derecelerine göre ihtiyaç duymasıdır.

Bakıma Muhtaçlık Riski: Kişinin, özürlülük, yaşlılık, hastalık veya malullük gibi sebeplerden ötürü başkalarının fizikî ve sosyal bakımına sürekli olarak muhtaç hâle gelebileceğini gösteren hayatî bir tehlikedir.

Beden Fonksiyonu (Vücut İşlevleri): ICF’ye göre beden fonksiyonu, beden sistemlerinin fizyolojik ve psikolojik işlevleridir.

Beden Yapısı (Vücut Yapısı): Vücudun organ, kol ve bacaklar ve diğer bölümleri gibi anatomik kısımlardır.

Bireysel Bakım Plânı: Evde veya bakım merkezinde yaşayan bakıma muhtaç kişiye verilecek standart ve sosyal bakım hizmetlerinin türünü, içeriğini ve sıklığını detaylı anlatan, bakıma muhtaç kişinin ve(ya) aile fertlerinin isteklerini de dikkate alınarak sorumlu sosyal bakım elemanı tarafından hazırlanan, SHÇEK İl-İlçe Müdürlük tarafından onaylanan ve denetlenen yazılı plândır.

Bütüncül Özürlüler Politikası: Özürlüler politikasının, diğer alanlardaki politikalarla (uygulamalarla) birlikte bir bütünlük ve ahenk içinde yürütülmesidir. // Özürlülere yönelik uygulanmak istenen sosyal politika esaslarının, sosyal politikanın genel hedeflerinin yanında özürlü gruplarının bütün ihtiyaçlarını karşılayacak bir biçimde anlamlı bir bütünlük içinde tasarlanmış olmasıdır. // Bütünlüğü esas alan özürlüler politikasının temel esasları, şu unsurlardan ibaret olabilir: 1) Özürlüye, kendine yeterli olması, toplumla kaynaşması, insan haysiyetine yaraşır hayat şartlarına sahip olması konusunda kendisine imkânlar sağlamak. 2) Özürlünün kendine karşı olan güvenin sağlanmasına, sakatlığı ile birlikte yaşamasına, toplumun sosyal ve ekonomik hayatına katılmasına yardımcı olmak. 3) Rehabilitasyon kapsamında başta tıbbî yardımlar olmak üzere meslekî, psiko-sosyal ve manevî hizmetler sunmak, meslekî eğitim ve işe yerleştirme bakımından, özürlülerin, özürlülükleri sebebiyle uğradıkları eşitsizliği düzeltmek, fırsat eşitliği çerçevesinde kendilerine uygun çalışma ortamını hazırlamak. 4) Yardıma ve bakıma muhtaç özürlülere yönelik sosyal güvenlik ve sosyal bakım hizmetleri sistemini oluşturmak. 5.) Özürlülerin aleyhlerine sonuç doğuracak ayrımcılığa karşı tedbirler almak. 6.) Özürlüğün önlenmesine yönelik çok erken safhalarda koruyucu sağlık politikaları geliştirmek 7.) İnsan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, özürlülerin ve özürlülüğün her türlü istismarına karşı müdahaleci politikalar geliştirmek. 8.) Özürlülükten doğan sosyal hakları, özürlülük sebebine bakılmaksızın eşit muamele ve fırsat eşitliği ilkelerine göre garanti altına almak. 9.) Sosyal faaliyet ve programları, devletin denetim ve gözetiminde, halkın gönüllü katkı ve katılımı da sağlanarak, bir bütünlük içinde yürütmek (Toplum Temelli Sosyal Politikalar). 10.) Yaşama hakkının kutsallığı ve dokunamazlığı temelinde özürlü bebek doğurma durumlarında anne adaylarına maddî ve manevî destek hizmetleri sunmak ve doğum sonrası için özürlü çocuklara sosyal bakım hizmetleri sunmak.

Cinsel Sapma Toplumun din, adet, örf, ve ahlâkına ters düşen, sosyal çevreyi genelde rahatsız eden veya onlara zarar veren sapık-anormal, gayrî ahlâkî cinsel tutum, davranış, fiil ve faaliyetlerin bütünüdür. // Klinik psikoloji açısından cinsel sapıklık, ruhî-ahlâkî bir hastalıktır ve bu hastalığa yakalanan kişinin psiko-terapoytik yönden tedavi edilmesi gerekmektedir. // Cinsel Sapma Türleri: 1.) Sadizim ve Mazoşizm. 2.) Fetişizm. 3.) Nekrofili (Ölülerle cinsel temas). 4.) Pedofili (Çocuklara cinsel taciz temayülü; Daha çok ileri yaştaki yetişkinler arasında çocuklara karşı duyulan cinsel istek.). 5.) Sodomi (Hayvanlarla cinsel ilişki). 6.) Teşhircilik (Daütteşhir, Utaçıcılık): Cinsel organını başkalarına gösterme yoluyla doyum sağlamadır. 7.) Röntgencilik (Voyörizm): Başkalarının cinsel ilişkilerini veya kendini teşhir edenleri seyretmekten haz alma). 8.) Homoseksüellik ve Biseksüellik. 9.) Grup seks. 10.) Çıplak ibadet (Örn.: Amerika’da cinsel özgürlük taraftarı bir grup (“Ademite”) “Cennet” adını verdikleri gizli toplantılarda “çıplak ibadet” ederlerdi. Hollandalı ressam Hieronymous Bosch (1450–1516) bazı tablolarında “Ademite” toplantılarından manzaralar resmetmiştir.

Cinsel Şiddet: Bir fert tarafından, bir başkasına, karşı taraf istemediğini açıkça beyân etmesine rağmen, cinsel nitelikteki fiillerin yapılmasını ısrar etmedir. // İster özel, ister kamusal hayatta olsun, bir insanın (çoğu kez kadının veya çocuğun) rızası dışında, çoğu zaman tehdit, şantaj, şiddet veya cebir kullanılmak üzere, başkası-başkaları tarafından insana (kadına; çocuğa) tek taraflı olarak uygulanmak istenen her türlü sözlü-imalı-fiilî cinsel davranış eylemleridir. // Genellikle kadına yönelik fizikî, cinsel, psikolojik veya iktisadî zarar ya da acıya yol açan-yol açma ihtimali bulunan her türlü olumsuz davranış biçimidir. // Cinsel Taciz Türleri: 1.) Çift anlamlı sözlerle kadın cinselliğinden ya da pornografik dille cinsel ilişkilerden bahsetmek, "anlamlı" sözlerle şakalar yapmak veya cinsel küfürde bulunmak (sözlü sarkıntılık). 2.) Dostça görünen ve/fakat gayesi her halükarda belli olan istek dışı davetler. 3.) Muhatabının belirli bölgelerine bilinçli olarak, beklenmedik bir anda ve belki de rahatsız edici bir biçimde temas etmek ve ellemek (fiilî veya elle sarkıntılık). 4.) Telefon veya mektup aracılığıyla sürekli olarak cinsel tekliflerde bulunmak. 5.) Cinsel isteklerinin yerine getirilmesi hâlinde, meslekî veya parasal bazı avantajların verileceğini vaat etmek veya bu şekilde kişiyi kandırmak. 6.) Cinsel isteklerin arzu edildiği biçimde yerine getirilmemesi hâlinde, kişiyi tehdit etmek (İşyerinde meslekî zararların doğacağını söylemek; İşyerinden atılacağını beyan etmek; Ölümle tehdit etmek; İftira ile tehdit etmek). 7.) Cinsel ilişki için, dolaylı-dolaysız olarak, şu veya bu şekilde, sürekli olarak ve ısrarlı bir biçimde tekliflerden yılmamak. 8.) Zorla Öpmek. 9.) Tecavüz etmek. 10.) Erkeğin, cinsel organlarını başkalarına teşhir etmesi. 11). Cinsel emellerin gerçekleşmesi için, şiddete başvurulması.

Çevresel Engelleme: (Bkz. Sosyal ve Çevresel Engellilik).

Danışma Hizmeti: Psiko-sosyal sorunlarla karşılaşan insanlara, sorunların çözümünde yardımcı olmak ve gerekli bilgi ve çıkış yolları göstermek maksadıyla verilen hizmetlerin bütünüdür.

Danışma Merkezi: İnsanın sosyal ve özel hayatı içinde karşılaştığı sosyal içerikli sorularının cevabını bulmak veya sorunlarının çözümünü aramak için müracaat ettiği konuyla ilgili sosyal danışmanlardan meydana gelen bir merkezdir.

Danışma: Kişinin, kendisini ilgilendiren konularda doğruya ulaşmak veya yaklaşmak maksadıyla bir başkası ile sosyal diyaloga geçmesi ve görüşüne başvurması veya idarecinin, idare ettikleri insanların durumlarını ilgilendiren konularda isabetli kararlar alabilmek gayesiyle yetkili kişilerle (müşavirleri, sivil toplum örgütlerinin temsilcileri; uzmanlar; bilim adamları) fikir alış verisinde bulunmasıdır. // Gerek ailede, gerek çalışma hayatında, gerek sosyal hayatta, gerekse devlet idaresinde bir karar almadan önce, ilgili kişilerle bilgi alış verişinde bulunma ve doğru karar almadır. // Herhangi bir problemin çözümü için, düşünce, bilgi ve yol sorma. // Velilerin veya eğitimcilerin talebi üzerine okumakta güçlük çeken bir çocuğun, okul psikologu tarafından incelenmeye alınmasıdır.

Danışman: Ferdin kendi başına aşamayıp, çözüm bulamadığı herhangi bir psiko-sosyal veya maddî konuda çözümsüzlüğe düşen kişiye söz konusu konuda danışmanlık hizmeti verebilen uzman kişidir.

Danışmanlık Psikolojisi: Kişinin daha etkin davranışlarla sosyal çevresine uyum sağlaması maksadı ile kullanılan bilgi ve teknikleri ihtiva eden psikoloji dalıdır.

Davranış Ahlâkı: İyi, güzel ve adaletli olan davranışların bütünüdür. // Davranış biçimlerinin, sosyal ahlâk esaslarına uygun olmasıdır. // Toplumun beklentilerini yerine getiren, insanî hedeflerin özü olan, sağlıklı sosyal münasebetleri ve sosyal gelişmeyi temin eden, toplum tarafından genel olarak kabul görmüş sosyo-kültürel ve manevî değerlerin bütünüdür.

Davranış Biçimleri: Bir sosyal hadisenin karşısında, kişinin takındığı tavır ve tutumlardır. // Türleri: a) Grup Davranış: (Group behaviour): Bir kümedeki üyelerin davranışlarının karşılıklı olarak birbirlerinkine uyarlanması ile kümenin işleyen birlik olması soncu ortaya çıkan yığın davranışıdır. b) Kitle Davranışı (Mass behaviour): Grupların veya kalabalıkların içindeki insanların genelde daha önceden tam kestirilimeyen davranış veya eylemidir. c) Açık Davranış (Overt behaviour): Dıştaki bir gözlemcinin kolayca müşahede edebileceği bir davranış. d) Ortak Davranış (Collective behaviour): Bir sosyal grup veya toplum üyelerinin tutum, duygu ve güdü birliğinden doğan veya doğuyor görünen birleşil faaliyetleridir.

Davranış Bilimleri (Etoloji): Toplum içinde veya tek fert olarak insan davranışlarını, sosyolojik düşünce ve bir bütünlük içinde inceleyen sosyal bilimlerdir. // Davranışların değişik boyutlarını konu edinen bilimlerdir. // Dış müşahede (gözlem) ile tespit edilebilen tepki ve davranışların tümünü ele alan psikolojik bilim dallarıdır. // Sosyal Psikoloji, Sosyoloji ve Sosyal Antropoloji başta olmak üzere, insan ve hayvan davranışlarını (Etoloji) farklı gayelerle, değişik vasıtalar kullanarak ve farklı boyutlarıyla incelemeyi konu edinen bilimlerdir. // Temel Esasları: 1.) Davranış Bilimleri; davranışları, determinizm (gerekircilik) çerçevesinde, yani sebep-netice münasebetleri açısından ele alır. Bir başka ifadeyle, davranışların meydana geliş şeklini, değişimini, sebeplerini ve devamını inceler ve değerlendirir. 2.) Araştırmalarda bilimsel metotlar uygulanır (gözlem, deney, görüşme, test, tümevarım, tümdengelim). 3.) Her bir bilim dalı, insan davranışlarını, kendi hedeflerine uygun olarak ele alır ve neticelendirir. Örn. a) Sosyoloji, insan davranışlarının sosyal teşkilâtlanma biçimini inceler. b) Sosyal Psikoloji, tek bir insanın davranışını, ruhî boyutuyla inceler. c) Sosyal Antropoloji ise, insan davranışlarını, sosyal, kültürel ve coğrafî çevreyi de dikkate alarak, günümüze kadar gelmiş geçmiş toplumların davranışları ile mukayese ederek inceler.

Davranış Bozukluğu: Sağlıklı bir biçimde sosyal münasebet kuramama, toplumsal kurallara uyum sağlayamama, toplum içindeki tutum ve davranışların mantıklı ve tutarlı olmaması ve genel olarak kişinin, değişik sebeplerden dolayı toplum hayatında yeterince sosyalleşememesidir. // Sebepleri: 1.) Çocuklarda görülen uyum ve davranış bozuklukları, çoğu kez ailenin yanlış tutum ve terbiye metodundan kaynaklanmakta ve çocukların üzerinde olumsuz izler bırakmaktadır. 2.) Dolayısıyla, ebeveynin ilgi, sevgi ve şefkatinden mahrum olma, hissî yetersizlik, doyumsuzluk ve güvensizlik gibi ruhsal ve manevî faktörler, çocukların bu duruma düşmesini sebebiyet vermektedir. Ebeveynin çocuklara uyguladığı şiddet ise, çocukların uyumsuzluğunu pekiştirmekte ve birçok ruhsal rahatsızlığa sebebiyet vermektedir. 3.) Uyum ve davranış bozukluklarının sebepleri, bazen zihinsel özürlülük (zekâ geriliği) ve(ya) ruhsal özürlülük (akıl hastalığı, psiko-nevroz) gibi önemli hastalıkların belirtileridir. Ancak, bazen başka bir hastalık ve özürlülük durumu olmaksızın, sadece uyum bozukluğu belirtisi olarak da ortaya çıkmaktadır. 4.) Psikanalistler, insanlardaki davranış bozukluklarını incelerken, onların yekdiğerine üstünlük sağlama ve güçlü görünme isteklerini dikkat etmişlerdir. Onlar, bedenî ve fizikî yetersizlikleri sebebiyle hedefledikleri hâkimiyete ulaşamayan insanlarda oluşan aşağılık kompleksinin davranış bozukluklarına yol açan en önemli faktör olduğunu söylemektedirler. 5.) Herhangi bir bedenî kusuru olmayan kimselerin de aslında kendine yetmezlik duygusuna kapıldıkları da görülmektedir. Ayrıca, bedenî kusurlarını ahlâkî ve manevî olgunlukla önemli ölçüde telâfi etmiş nice huzurlu insanlar da vardır. Bunların davranışlarında hiçbir ciddî anormallik de görülmemektedir. Dolayısıyla, davranış bozukluklarını sadece bedenî ve nefsanî (duygusal) isteklerin doyuma ulaştırılmamasından kaynaklandığını söylemek kendi başına yeterli değildir. // Tedavi Yöntemleri: Büyük çapta olmayan ve daha çok fonksiyonel veya psikojen faktörlerin hâkim olduğu davranış bozukluklarının bazılarının, psikoterapi ile iyileştirilmesi mümkündür. Örn.: Psiko-Nevroz.

Davranış Ekolleri: Davranışların hangi sebeplerden ötürü ortaya çıktığı konusunda farklı psikolojik ve sosyo-kültürel görüşler ileri süren sosyal teoriler. // Davranışların, (sosyologlara göre) ya sosyal yapıya (sosyal gruba) bağlı olarak ya da (psikologlara göre) bireysel olarak ortaya çıktığını iddia eden görüşlerdir. // Davranış İle İlgili Teoriler: 1.) Davranışlar, düşünce ve irade ile oluşur. (Yapısal Psikoloji: Kitchner). 2.) Davranışlar, çevreye uyumun bir fonksiyonudur. (Fonksiyonel Psikoloji: William James). 3.) Davranışlar, bir sebebe değil, fizikî, ruhî, dahilî ve haricî etkilerin sonucu oluşur. (Bütüncül-Gestalt Psikoloji). 4.) Davranışın, duygu, düşünme ve tutumla âlâkası olup, çocukluk çağına dayanır. (Psikanaliz Ekol: Freud). 5.) Her insan, kendine özeldir. Bedenî özürlere bakılır, olaylar öncesi durum davranışını etkiler. Kişinin özel hâline göre davranış açıklanabilir. (Kişisel Psikoloji: Alfred Adler). 6.) Şuurdan ziyade davranışların kökü olan sinir sistemi, organizmanın refleks ve tepkileri esastır. (Davranışçılık ekolü: Weber, Wundt, Pavlow). 7.) Davranışlar, şuur altı, müşterek şuur dışı etkilerle oluşur. (Ortak Bilinç Altı Psikoloji: Gustav Jung). 8.) Anne, sosyal çevre ve toplumdan kopma, ölüm, dinî korkular davranışı etkiler veya bunlardan kurtulma çabaları davranışı açıklar. (Otto Rank ekolü). 9.) Değişen kültürün içinde bulunan toplum, davranışları etkiler. (Değişen Kültür ekolü: Sullivan). 10.) Kaygı ve ondan kurtulma çabası, davranışı ve gelişmeyi etkiler. Toplum ve kültür de davranışları etkiler. (Temel kaygı ekolü: Karen Hormet).

Davranış Kalıbı: Töre, örf, âdet, gelenek, görenek gibi toplumda geçerli bazı değerlerin, sosyal hayatta etkin olması dolayısıyla genellikle alışkanlık hâline gelmiş tek biçim sosyal faaliyetlerdir.

Davranış Kültürü: Değerlerin ihtiva ettiği sosyo-kültürel ve manevî unsurların, fert ve gruplar tarafından benimsenmeleri ve şuurlu davranışlarıyla bunları, anlamlı ve güzel bir şekilde hayata yansıtmalarıdır.

Davranış Sapması: Bir insanın veya sosyal grubun, sosyal değerlere aykırı biçimde davranmasıdır. // Normal davranış kalıplarından sapmadır. // Davranışın kötü ve adaletsiz olmasıdır.

Davranış Tahmini: İnsan münasebetlerinin bir anlamda garantisi olan davranış tahmini, kimin, ne zaman, nasıl davranacağını önceden az veya çok kestirebilmek veya doğruya çok yakın olarak bilmektir. // Yorum: Davranış tahmini güçlü olan bir insan, tanıdığı bir kişinin düşüncelerini ve muhtemel davranışlarını önceden rahatlıkla tahmin edebilir. Genelde, kişilerin daha önceki düşünce ve davranışları öğrenilerek, onlardan çıkarılacak neticelere göre, gelecekteki davranışları tahmin edilebilir. // Tespit: İnsanın, karşısındakinin düşünce ve davranışlarının dayandığı kaideleri, değerleri değerlendirip, onu tanıması ve sosyal hadiseler karşısında tepkilerini tahmin ederek, ona göre sosyal münasebetlerini kurması gerekmektedir.

Davranış Tedavisi: Sosyal pedagoji çerçevesinde yeni bir öğrenme-öğretme süreci ile daha önceden öğrenilmiş-öğretilmiş bazı olumsuz davranışların değiştirilmesini hedefleyen bir sosyal tedavi yöntemidir. // Davranış Terapisinin Alanları: 1.) Davranış bozukluğu sergileyen çocuk ve yetişkinlere yönelik psiko-sosyal tedavi. 2.) Normal ve özürlü çocukların öğretim ve meslekî eğitimlerinin iyileştirilmesine yönelik çalışmalar. 3.) Uyuşturucu maddelerin, insanlar üzerindeki etkileri ve uyuşturucu müptelası olanların tıbbî, psiko-sosyal rehabilitasyonu.

Davranış Tıbbı: Sağlık ve hastalıkla ilgili bilgi ve tekniklerin geliştirilmesi ve bütünleştirilmesi ve bu bilgi ve tekniklerin koruma, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon için kullanılmasıyla ilgili birlikte psikoloji, sosyoloji ve sağlık eğitimi alanlarının bir araya geldiği çok disiplinli bir bilim dalıdır. // Sağlığı inceleyen, ancak bunu yaparken de sağlık ve hastalıkla ilgili bio-medikal ve davranışsal bilgiyi bütünleştiren, sağlık psikolojisinin çok disiplinli bir çalışma alanıdır. // Davranış Tıbbı ve Bio-Medikal Tıp Arasındaki Bağ: Davranışsal Tıp, Bio-medikal Tıp Modeline bir tepki olarak gelişmiştir. Davranışsal Tıp, sadece tedaviye odaklanmaması ve aynı zamanda koruma ve müdahale yöntemleri bakımından da geleneksel bio-medikal yaklaşımdan ayrılmaktadır. // Davranışsal Tıbbın Gelişmesindeki Faktörler: 1.) Sigarayı bırakamama gibi kronikleşmiş sorunlarda davranış değiştirme tekniklerinin başarıyla uygulanması. 2.) Psikosomatik tıp alanında yapılan çalışmaların, birçok hastalığın psikolojik faktörlerle bağlantısı olduğunu ortaya koyması. 3.) Fizikî hastalıklarda, özellikle davranış değiştirme teknikleri gibi psikolojik tedavilerin etkilerinin ortaya çıkması. 4.) Hastalığın dağılımı ve belirleyicilerini inceleyen epidemiolojik çalışmalarda, bazı hastalıklarda psikolojik ve sosyal faktörlerin risk oluşturacağının tespiti. 5.) Hastalık tedavisinin maliyetinin giderek artıyor olmasının, hastalıktan korunmada, psikolojik ve sosyolojik faktörlerin neler olabileceğinin incelenmesine yol açmış olması.

Davranış: Tutum; Gidiş; Hareket tarzı; Etkiye karşı tepki; Birine karşı takınılan tavırdır. // Organizmanın, ilgili bütün organlarıyla uyarıcılara verdiği, zihnî, hissî ve bedenî (hareketle ilgili) tepkilerin tümüdür. // Kişilerin, belirli uyarımlara karşı gösterdikleri aktif veya pasif tepkilerin bütünüdür (mimik, jest, sevinmek, gülmek, ağlamak, kızmak, bağırmak; sevmek). // Sosyal hayatta birbiriyle alâkalı inanç ve değerlerin, sürekli bir organizasyonudur. // Psikolojik anlamda insan, hayvan ve bitkilerin gözlenebilir herhangi bir tepkisi veya faaliyetidir. // Yaratıkların, sosyal hadiselerin ve çevre şartlarının karşısında takındıkları hâl ve hareketleridir. // Etkilere karşı devamlı bir istidat ve tecrübelere göre meydana gelen tepki ve gözlenebilen hareketlerdir. // Sosyolojide davranışlar, sosyal faaliyetlerin psikolojik neticeleridir. // Davranışların Özellikleri: 1.) Bazı davranışlar ölçülebilir (Örn.: Jest, mimik, kan dolaşımı, gülmek vb.). 2.) Bazı davranışlar, sübjektif oldukları için, doğrudan ölçülemezler (Örn.: Ağrı; Izdırap; Aşk; Kıskançlık; Nefret vb.). 3.) Bazı davranışlar, toplumdan topluma farklı olarak değerlendirilir. Bazıları iyi (sosyal), bazıları ise kötü (asosyal) olarak kabul edilir. 4.) Davranışlar, eğitim, terbiye ve sosyalleşme yolları ile nitelik kazanmaya başlar. 5.) Davranışların başlaması, dış ve iç etkenlerle (uyarmalarla) meydana gelmektedir. 6.) Davranışlar, sebepli, sürükleyici ve hedefe yöneliktir.

Dezavantajlık: (Bkz. Sosyal Engellilik).

Engelli: Belli bir sosyal kesimin (özürlüler, yaşlılar, hastalar ve dezavantajlı gruplar), sosyal, mimarî, ekonomik, kültürel ve(ya) tıbbî düzenlemelerin ve imkânların yetersiz olmasından dolayı eşit şartlarda toplum hayatına tam olarak katılamamalarıdır. // Engelliler, sosyal koruma kapsamında bakım, rehabilitasyon, özel eğitim, danışmanlık ve rehberlik hizmetleri, mimarî yapılarda ve açık alanlarda özel fizikî düzenlemelere ihtiyaç duyarlar. // Her özürlü, gerek özürlülük boyutu ve derecesi, gerekse çevresel düzenlemeler ve fırsatlar açısından mutlak anlamda bir engelli değildir. Ancak ileri derecede bakıma muhtaç özürlü, engelli (Bkz. Özürlü).

Engellilik: Herhangi bir sosyal kesimin (özürlüler, yaşlılar, hastalar ve genelde dezavantajlı gruplar) beden, zihin, duygu ve(ya) ruhlarında karşılaştığı değişik sorunlar, fonksiyonel sınırlamalar (yetersizlikler) sonucunda sosyal hayata yeterince uyum sağlayamaması, günlük ihtiyaçlarının karşılanmasında güçlüklerle karşılaşmasıdır. // Yetersizlik sebebi ile kişinin yaş, cinsiyet ve sosyo-kültürel faktörlere bağlı olarak kişinin sosyal rolünü yerine getrimesinin engellenmesi durumudur. // Toplum hayatında, başkalarıyla eşit düzeyde yer alma fırsatlarının kaybedilmesi veya sınırlanmasıdır. // Dezavantajlı gruplara yönelik sosyal politikikalar, engel teşkil eden unsurların bütününü değişik yöntemlerle (eğitim-istihdam-tıbbî tedavi ve rehabilitasyon-sosyal güvenlikte imkânlar ve fırsat eşitliğinin yanında pozitif ayrımcılık alanında düzenlemler) ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. // Bir insan için kısıtlı bir dünya erişimi, dışlanmışlık, genişletilemeyen yetenekler, kendini gerçekleştirememe durumudur. Özürsüz ya da özürlüye dış dünyanın, önündeki nesnelerin ya da çevre şartları ile dışarıdan uygulanan baskı ile işlevlerini yerine getirememe durumu engelliliktir. Tepe, uçurum, duvar… vs. engel türleridir. Bedenlerinde bir takım sakatlıklar, özürler bulunan kişilerin hiç de engellenmeden yaşamakta oldukları da bir gerçektir. Bir kambur özürlü bir kişidir ama hiç engellenmeden yaşamını da sürdürebilmektedir. Bir görme özürlünün görme engelli olarak ifade edilmesi onun dışarıdan başına örtü geçirilmesi ya da gözlerinin bağlanmasını akla getirebilir ki, bu kişinin çok sağlıklı gözlere sahip olması da olasıdır. (Kaynak : “Dünya Sağlık Örgütü Who”)

Erken Teşhis Hizmetleri: 0–6 yaş arası bebeklik, erekn çocukluk ve okul öncesi döneminde meydana gelen veya meydana gelebilecek fizikî ve zihnî gelişim geriliklerinin erken tanı edilerek, erken müdahale ile özrün önlenmesi ve erken başlanan rehabilitasyon hizmetleridir.

Etkinlik Kısıtlılıkları: (Bkz. Aktivite Sınırlıkları).

Etkinlik: (Bkz. Aktivite)

Etoloji: (Bkz. Davranış Bilimleri).

Evde Bakım Hizmeti: (Uzman) bakcı tarafından ev içinde yürütülen kişi odaklı temel (öz) bakım ve ev idaresine yönelik günlük hizmetlerdir.

Evde Sosyal Bakım: Bakıma muhtaç kişiye, (bakım kuruluşuna bağlı olup olmadığına bakılmaksızın) sosyal bakım elemanı tarafından bireysel bakım plânı çerçevesinde sürekli olarak ev ortamında sunulan sosyal bakım hizmetleridir. // Bakıma muhtaç kişilerin (yaşlılar, özürlüler, akut ve kronik hastalar) içinde yaşadıkları, benimsedikleri ve kendilerini rahat hissettikleri meskenlerde ve sosyal çevrede sosyal bakımlarına yönelik bakıcı aile fertleri tarafından (dâhilî) veya sosyal bakım hizmetleri sunan kurum ve kuruluşların profesyonel bakım uzmanları veya sağlık ekibi tarafından (haricî) kısa veya uzun süreli olarak yürütülen hizmetlerin bütünüdür.

Eve Yemek Götürme Hizmetleri: Genelde evlerinde yalnız yaşayan yardıma ve(ya) bakıma muhtaç kişilere, dışarıda hazırlanan yemeklerin, sıcak ve paketli hâlde günlük olarak ulaştırılmasıdır.

Fobi Türleri: Tıp kitaplarında, değişik kültürlere ve toplumlara ait 700 civarında fobiden bahsedilmektedir. // Çok Bilinen Fobilerden Bazıları: 1.) Hastalık Fobisi: Hastalanmak ya da belirli bir hastalığa tutulma düşüncesi karşısında duyulan aşırı korku. Örn.: Kalp Krizi Fobisi (Cardiophobia) veya Kanser Fobisi (Carsinophobia) 2.) Yükseklik Fobisi (Acrophobia). 3.) Kapalı ve Dar Yer Fobisi (Claustrophobia). 4.) Hayvan Fobisi. Örn.: Örümcek Korkusu (Arachnephobia); Yılan Fobisi (Ophidiophobia); Fare Fobisi (Musophobia). 5.) Açık Meydan (Alan) Fobisi (Agoraphobia): Alan, park, sokak gibi açık yerlerden duyulan ürkeklik hastalığı. 6.) Ateş Fobisi: Ateşe karşı duyulan aşırı korku. 7.) Kan Fobisi: Kana karşı duyulan aşırı korku. 8.) Basit Fobi: Oldukça iyi belirlenmiş tek bir nesne ya da durumdan gelen korkuyu tanımlar. Örn.: Köpekten korkma, yüksek yerlerden korkma. 9.) Fırtına fobisi: Gök gürültüsü ve şimşeğe karşı duyulan hastalık derecesindeki korku. 10.) Uçak Fobisi (Aviophobia). 12.) Ölüm Fobisi (Necrophobia). 13.) Kaynana Fobisi (Penthereaphobia). 14.) Çirkinlik Fobisi (Dysmorphophobia). 15.) homofobi: (homophobia): Kimi zaman biseksüeller de dâhil olmak üzere, homoseksüellere (lezbiyenler ve gey erkekleri) karşı duyulan korku. Bu korku, sosyal tecrit, medyada gösterilmeme, kişinin ait olduğu topluluğu yok sayma, sözel ve bedensel baskı ve saldırıyı da içermektedir. (Bkz. Sosyal Fobi).

Fobi: Korkunun patolojik şeklidir. // Nevroz (Psikasteni) hastalıklarından bir tanesidir. // Çatışmalı fikirlerin korku hâline gelmesidir. // Kişinin, gayri ihtiyarî veya irade zafiyetinin bir neticesi olarak, izahı bazen mümkün olmayan sebeplerden dolayı bazı şeylere, durumlara veya varlıklara karşı duyduğu mantık dışı şiddetli korku veya ısrarlı bir saplantıdır. // Özellikleri: Fobilerin bazıları, insan nefesini daraltır, kalp atışlarının düzenini bozabilir, kişiyi terletebilir veya titretebilir. (Bkz. Nevroz).

Fonksiyonel Bozukluk: ICF’ye göre fonksiyonel bozukluk, beden fonksiyonu (vücut işlevleri) ve beden yapısında önemli bir kayıp veya aykırılık gibi problemlerdir.

Fonksiyonel Engellilik: (Bkz. Yetersizlik).

Fonksiyonellik: (Bkz. Fonksiyonluluk).

Fonksiyonluluk (Fonksiyonellik; İşlevsellik): ICF’ye göre fonksiyonluluk, beden yapısında herhangi bir bozukluğun olmaması ve beden fonksiyonunun (vücut işlevlerinin) sağlıklı olarak işlemesidir.

Geri Zekâlı: (Bkz. Zihinsel Özürlü).

Görme Özürlü (Kör; Amâ): Görme kabiliyetini bütünüyle veya kısmen yitiren kişidir. // “Amâya Sorumluluk (Güçlük) Yoktur” (Kuran-ı Kerim; Fetih Suresi; Ayet 17). // Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı veya bozukluğu olan kişidir. Görme kaybıyla birlikte göz protezi kullananlar, renk körlüğü, gece körlüğü(Tavuk Karası) olanlar bu gruba girer. (Kaynak: “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

ICF: “International Classification of Functioning, Disability and Health”: İşlevsellik, Yetersizlik ve Sağlığın Uluslar Arası Sınıflandırılması. // Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından 2000 yılında özürlülük boyutlarının sınıflandırılmasına, rehabilitasyon hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütebilmesine yönelik olarak geliştirilen, ICIDH-10 yerini alan biyolojik, bireysel (psikolojik) ve sosyal bağlamda çok boyutlu bir tanımlama ve kodlama sistemidir. // ICF, beş ana unsurdan ve bunların tezahürlerinden ibarettir: 1.) Beden yapısı ve bundan doğan sakatlıklar. 2.) Beden fonksiyonu ve bundan doğan fonksiyonel bozukluklar (disorder). 3.) Aktivite (Hareket) durumu ve bundan doğan rahatsızlıklar. 4.) Sosyal katılım durumu ve bundan doğan engellilik. 5.) Karmaşık faktörler (çevre, aile; kişi) ve bundan doğan şahsî, ailevî ve çevresel sorunlar. // ICF ve ICIDH–10 arasında üç önemli fark bulunmaktadır: 1.) Sakatlık (Impairment) yerine beden yapısı ve fonksiyonu (Fonksiyonluluk veya İşlevsellik), 2.) Yetersizlik (Disability) yerine aktivite, 3.) Sosyal ve Çevresel Engellilik yerine sosyal katılım kavramları kullanılmaktadır. Böylece ICF modelinde özürlünün eksik yönlerini belirlemekten ziyade mevcut potansiyelleri (güç kaynakları) ve bu potansiyellerin sosyal ve çevresel boyutları vurgulanmaktadır.

ICIDH-10: “International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps”: Sakatlıklar, Yetersizlikler ve Engelliklerin Uluslar Arası Sınıflandırılması. // Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından 1980 yılında özürlülük boyutlarının sınıflandırılmasına yönelik deneme maksadıyla oluşturulan bir tanımlama ve kodlama sistemidir.

İçtimaî: (Bkz. Sosyal)

İşgücü Vasfı Taşımayan Özürlüler: Gerek fizikî (bedenî), gerekse aklî-ruhî sebeplerden (yetersizliklerden) dolayı çalışma gücüne ve iktidarına sahip olmayan özürlü nüfus gruplarıdır. Bu gruba bakıma muhtaç yatalak hastalar (özürlüler), daimî iş göremez duruma düşmüş malul işçiler, doğal yapıları gereği herhangi bir meslekî rehabilitasyondan yararlan(dırıl)ması mümkün olmayan özürlüler girmektedir. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

İşitme Özürlü (Sağır): Değişik derecelerde işitme kabiliyetini kaybeden kişidir. // Tek veya iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybı olan kişidir. İşitme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir. (Kaynak: “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

İşlevsellik: (Bkz. Fonksiyonluluk).

İşsiz Özürlü Oranı: Bir ülkedeki (bölgede-ilde) işsiz özürlü miktarının, o ülkedeki (bölgede-ilde) özürlü işgücü miktarına (Özürlü İşgücüne Dâhil Olan Özürlü Nüfusuna) oranı. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Kamu Yardımı: (Bkz. Sosyal Yardım).

Katılım Kısıtlılıkları: (Bkz. Sosyal Katılım Sınırlılıkları).

Kayıtlı İşsiz Özürlü: Emek piyasasında çalışma istek ve arzusunda bulunmasına rağmen iş bulamayan (istihdam edilemeyen) İŞKUR’a (resmî veya formel) kayıtlı özürlü işgücü. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Kayıtsız İşsiz Özürlü: Emek piyasasında çalışma istek ve arzusunda bulunmasına ve iş bulamamasına rağmen İŞKUR’a değişik sebeplerden dolayı (İŞKUR’dan habersiz olmak; özürlü işgücüne iş bulma konusunda yardımcı olabileceklerini bilmemek vb.) kaydını yaptırmayan (gayri resmî veya enformel) özürlü işgücü. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Kaynaştırma: Özel eğitime muhtaç fertlerin, normal eğitim alan akranları ile birlikte ve öğretimlerini resmî ve okul öncesi ilöğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır.

Kekeme: (Bkz. Konuşma Özürlü).

Kısa Süreli Kurumsal Bakım Hizmetleri: Evinde sosyal bakım hizmetleri gören bakıma muhtaç kişinin, bakım muhtaçlık derecesi ve evde sosyal bakım hizmet ve güvence türlerine göre senede belirli bir süre için yatılı bakım merkezine alınması ve burada kendisine sosyal bakım hizmeti verilmesidir.

Konuşma Özürlü (Kekeme): Değişik fizikî veya psikolojik sebeplerden dolayı konuşmanın akışında ortaya çıkan aksaklıklar ve düzensizliklerden dolayı insanlar arası sözlü münasebette kendini rahat ifade edemeyen kişidir. // Herhangi bir nedenle konuşamayan veya konuşmanın hızında, akıcılığında, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan kişidir. İşittiği halde konuşamayan, gırtlağı alınanlar, konuşmak için alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil-dudak-damak-çene yapısında bozukluk olanlar bu gruba girmektedir. (Kaynak: “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

Korumalı istihdam: “Özürlü Kota Sistemi” uygulamalarının yanında normal rekabete açık olmayan korumalı bir çevrede özellikle ağır derecede özürlü olanlara “Korumalı İşyeri” gibi çalışma imkânları sağlamayı hedefleyen değişik özel istihdam yöntem ve programlarının bütünüdür. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Korumalı İşyeri: (Bkz. Özürlüler Çalışma Atölyesi).

Korumalı İşyeri Statüsü: Çalışanlarının bir yönetmelikle belirlenecek oranını özürlülerin oluşturduğu veya özürlülere yönelik çalışmaları ile korumalı işyerine sağlanan teknik ve mali destek sağlanma şartlarını taşımayı ifade eder. (Kaynak: ÖZİDA, 2005 Özürlülük Araştırmaları, Korumalı İşyeri Araştırması)

Kör: (Bkz. Görme Özürlü).

Kronik Hasta (Süreğen Hasta): Tıbbî tedavi ve rehabilitasyon görmesine rağmen rahatsızlığından kurtulamayan (rahatsızlığın şiddetine göre belki de bakıma muhtaç duruma düşen) hastadır.

Kronik Hastalık (Süreğen Hastalık): Tıbbî tedavi ve rehabilitasyona rağmen hastalığın, sakatlığın veya herhangi bir özrün giderilememesi sonucunda rahatsızlığın süreklilik arz etmesidir. // Kişinin çalışma kapasitesi ve fonksiyonlarının engellenmesine neden olan, sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp- damar hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, idrar yolları ve üreme organı hastalıkları, cilt ve deri hastalıkları, kanserler, endokrin ve metabolik hastalıklar, ruhsal davranış bozuklukları, sinir sistemi hastalıkları, HIV) (Kaynak : “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

Kurum Bakımı: Herhangi bir sosyal hizmet kurumunun (bakım merkezinin) kendi bünyesinde profesyonel olarak sosyal bakım hizmetleri vermesidir.

Manen: (Bkz. Manevî).

Manevî (Manen): Arapça bir sıfat olan manevî kelimesi; duyu organları olmaksızın kalp (gönül) ile kavranıp bilinen şeye ait olandır. // Maneviyatla ilgili olan. // Manaya ait. // Mana cihetiyle. // Manaca. // Maddî olmayan. // Ruhanî. // Ruhca. // Mücerret (Soyut). // İç varlık bakımından.

Manevî Bakım: Manevî sosyal hizmetler kapsamında bakıma muhtaç kişilere yönelik maneviyat odaklı bakım hizmetleridir. // Bakıma muhtaç kişilerin maneviyatını (kişisel gelişimlerini, morallerini) güçlendirmeyi, hayata bağlılıklarını artırmayı, iç (manevî) dünyalarıyla barışık olmalarını, manevî sapmaları ve korkuları gidermeyi amaçlayan sosyal nitelikli ve insan odaklı bakım hizmetleridir. // Manevî Bakım Hizmetleri Sunan Elemanlara Düşen Görevler: 1.) Bakıma muhtaç kişinin, hayatın anlamını ve amacını bulmasında yardımcı olmak. 2.) Hayatını gözden geçirebilmesi için cesaret verici telkinlerde bulunmak. 3.) Sabırla ve dikkatle dinlemek. 4.) Kişinin, inanç ihtiyaçlarını desteklemek ve ibadetlerini yerine getirmede yardımcı olmak. 5.) Güven oluşturmak. 6.) Manevî hastalıklarını ve huzursuzluklarını, endişelerini, kaygılarını ve sapmalarını gidermek. 7.) Kişinin, sabır içinde şükretmesine yardımcı olmak.

Manevî Hastalık (Manevî Özürlülük): Nefsaniyete düşkünlükten ve buna binaen ahlâkî-manevî suçlar (günahlar) işlemekten dolayı kişinin düşünce, tutum ve davranışlardırındaki ahlâkî bozulmalardır. // Manevî zararların, kişinin şahsiyeti ve yaşama tarzı üzerindeki olumsuz ve kalıcı etkileridir. // Kalbe gelen yanlış itikat (inanç); insanın doğruyu, gerçeği görmesine mâni olan perde; itikâdî bozukluk ve düşüncedir. // Dünyâya ve haramlara düşkün olma; kibir ve riyâ gibi kalp hastalıklarıdır.

Manevî Özürlülük: (Bkz. Manevî Hastalık).

Manevî Sosyal Hizmetler: Sosyal hizmet faaliyetlerinin, millî ve manevî değerlere uygun bir biçimde uygulanmasıdır. // Sosyal hizmet anlayışının ve uygulanmasının maneviyat odaklı olarak biçimlendirilmesidir. // Hem mânen (ruhen), hem de madden insanın saadetini temin eden sosyal hizmet uygulamalarıdır.

Maneviyat: Manaya, ruha ve gönüle ait olan, inançla ilgili, maddî olmayan, maddî, zahirî olmayan, içe ait, batınî gibi anlamlarına gelen manevî kelimesinin çoğuludur. // Manevî-ruhî hayatla ilgili olandır. // Mana âlemine ait olanlardır. // Manaya, inanca, gönüle, ruha ait olan şeylerin bütünüdür // İnsanın sahip olduğu tüm duygu, düşünce ve dinî duyguların bütünüdür. // Dinden, imandan, mukaddesattan gelen güç ve kuvvettir. // Maddî olmayan bütün manevî varlıklar ve kavramlar (akıl, zekâ, bilgi, inanç, yetenek ve lezzet). // Tabiat ve fizik ötesi konuları ele alan ilahî kökenli bilgilere dayanan bilimdir. // Maddî varlıkların dışındaki diğer varlıkları ele alan disiplindir. // Dünya gözüyle görülmeyen ve-fakat iç dünyamızla varlığına inandığımız gaybî konulardır. // Vahiy kaynaklarından esinlenme sonucunda inancı güçlendiren her türlü düşünce, yaklaşım ve faaliyetlerdir.

Mani: Nevroz (Psikasteni) hastalıklarından kabul edilen mani, hastanın kötü olduğunu bildiği hâlde, irade eksikliğinden dolayı yapmaktan kendisini bir türlü alamadığı dürtü ve davranışlardır. // Bazı Mani Türleri: 1.) Çalma Hastalığı (Kleptomani). 2.) Kelime Uydurma Hastalığı (Glassomani).

Maraz-ı İçtimaiye: (Bkz. Sosyal Cinnetler).

Mecnun: Kuran terminolojisi olan mecnun, aklı bozuk, dli ve kendisine cin gelmiş bir kişdir. (Bkz. Zihinsel Özürlü).

Meslekî Rehabilitasyon: Sakatlanmış bir kişinin uygun bir işte çalışabilmesini, bu işte başarı sağlayabilecek meslekî rehberlik, meslekî eğitim, seçilen bir işe yerleştirme, işyerinde uyum gibi meslekî hizmetlerle ilgili tedbirleri gerektiren sürekli ve koordineli hizmetler bütünüdür. // Herhangi bir mesleği olmayan, mesleğinde yetersiz olan veya meslek değiştirmek isteyen özürlülerin emek piyasasında ihtiyaç duyulan ve özür grubuna uygun meslekte yetiştirilerek, fizikî ve meslekî yönden mümkün olan en yüksek kapasiteye ulaştırmalarını ve eğitim görüdkleri meslkete istihdamlarını sağlayan hizmetlerin bütünüdür.

Meslekî Rehabilitasyon (Merkezi): Özürlülerin işgücü piyasasında ihtiyaç duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetiştirilerek, istihdamlarını kolaylaştırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini sağlamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbî rehabilitasyon, meslekî rehberlik, mesleğe hazırlık, meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimi, işe yerleştirme ve takibidir (takibi üstlenen bir merkezdir). (Kaynak: 2006 tarihli “Özel Meslekî Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik”)

Meslekî Rehberlik: Özürlü işgücünün özelliklerine ve mevcut fırsatlara göre eğitsel-meslekî gelişim ve yönlendirme, iş ve meslekî danışmanlık çalışmalarını içeren kurumsal meslekî bilgilendirme hizmetleridir. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Nevroz (Psiko-Nevroz): Yunanca "neuron" (sinir) kökünden gelen nevroz, hafif derecede olan akıl hastalıklarından birisidir. // Eldeki teşhis imkânlarıyla gerek histoloji (doku ve hücreleri inceleyen bilim dalı), gerekse anatomi (insan vücudunun şekil ve yapısını dış görünüşü itibariyle inceleyen bilim dalı) alanında ilgili dokularda herhangi bir değişiklik tespit edilememesine rağmen, kendini açığa vuran fonksiyon bozukluklarıdır. // Sinir sisteminde organik bir bozukluk olmadığı halde, ortaya çıkan psikolojik rahatsızlıktır. // Gerçekle bağlantısı kopmayan ve/fakat kaygı düzeyi yüksek olan, insan münasebetlerinde çatışma eğilimleri ile ortaya çıkan ruhî rahatsızlık hâlidir. // Fonksiyonel veya psikojen faktörlerin hâkim olduğu, psiko-terapi veya ve psiko terapoytik destekle genelde kolay iyileştirilebilen küçük çapta davranış bozukluklarıdır. // Türleri: 1.) Nevrasteni: Sinir bitkinliği, yorgunluk, hâlsizlik, uykusuzluk, kas ağrıları, mide şişkinliği, mide ağrısı ve kalp çarpıntılıarı gibi değişik emareleri olan bir ruh hastalığıdır. 2.) Histeri. 3.) Psikasteni: İrade kusuru ve endişeden dolayı ortaya çıkan bir hastalık. // Çeşitleri: Obsesyon (Saplantı); Fobi; Mani.

Obsesif-Kompulsif Davranış Bozukluğu: Ayrıntılara dikkat, disiplinli olma, hissî kontrol, azim, sabır ve nezaket gibi özellikleri olan, bununla birlikte bazen aşırıya kaçan katılık, intizam, mükemmeliyetçilik, cimrilik, kuralcılık, kararsızlık gibi uç noktalara ulaşan, bu sebepten dolayı da sosyal çevreyi sıkıntılı durumlara iten psikolojik bir rahatsızlık. // Değerlendirme: Obsesif-kompulsiv bozuklukta obsesyon, zorunlu düşünceleri, kompulsiyon ise, zorunlu davranışları tanımlar. Obsesif kişiler, bu özellikleri sebebiyle sürekli olarak dikkatli ve yoğun bir konsantrasyona sahiptirler; bundan dolayı da teknik ve ayrıntılı işlerde başarılı olma ihtimalleri yüksektir. Fakat yeni bilgiler veya haricî (dışsal) uyaranlar sebebiyle kolayca dikkatleri dağılır, kesintiye uğrarlar ve bağımsızlık duygularını yitirirler. Bu duruma giren bir kişi, kendini yönetme işi, istemli seçim, gönüllü davranma, düşünüp taşınma gibi zihnî kapasitesini kullanmakta acziyete düşer. Son özellik ise, obsesif-kompulsiv kişilerin gerçeklik-hakikat duygularını yitirmiş olmaları veya dünya hakkındaki suçlayıcı duygularıdır. // Sebepleri: 1.) Obsesif-Kompulsiv bozukluk, bazı psiko-analistlere göre, obsesif ailelerin, çocuğun gelişiminin anal döneminde uyguladıkları katı ve cezalandırıcı tuvalet eğitiminden kaynaklandığını savunurlar. Buna göre, çocuk daha sonraki hayatında dürtülerin, arzuların, duyguların aktarımında aşırı kontrol edici özellikler taşıyan ve çatışma yaşamasına sebep olan bir "süper-ego" geliştirir. 2.) Neo-psiko analistlere göre, bu ruhî hastalığın sebebi, kişinin diğer insanlarla olan olumsuz ilişkileri ve fertlerin benlik saygılarının aşırı derecede düşük olması ile yakından ilgilidir. 3.) Davranışçı teorisyenlere bakıldığında, asıl sebep, kişide kalıcı bir özellik hâline gelen uyumsuz davranışlar örüntüsüdür. 4.) Bio-sosyal öğrenme teorisi açısından, obsesif bir kişi, yaptığı bir işteki titizliği ile en iyi biçimde tanımlanabilir. Bu kişiler, çocuklarının bağımsızlık davranışlarını cezalandıran, aşırı kontrolcü aileler tarafından yetiştirilirler. Bundan dolayı, çocuk asla ayrı bir kimlik geliştiremez, dünyadaki her şeyi ailenin empoze ettiği bu katı düzen ve disiplin içerisinde görür ve aşırı uyum içinde yaşar.

Obsesif-Kompulsif Kişi: Belirli inançlara veya saplantılara bağlı, çoğu kez akılcı düşüncelerden ve fonksiyonel zihnî özelliklerden mahrum olan insandır. // Otomatik Düşüncelerden Bazı Misaller: 1.) “Bu iş mükemmel olmalı, başaramazsam ben hiçbir işe yaramam”: Bu tutumdan dolayı, bu kişiler, sık sık depresyona girerler, çünkü mükemmel olabilmek, fevkalade zor bir iştir. Mükemmel olmak, genelde her zaman ve her iş için mümkün olmadığından, obsesifler sıklıkla düşük benlik saygısından yakınırlar ve gelecekte de mükemmel olamama düşüncesi ile anksiyete, panik ve kaçınma dertlerinden muzdarip olurlar. 2.) “Bu işi, kendi başıma yapmalıyım, aksi taktirde hem eksik olur, hem de takdir alamam”: 3.) “Boş zamanlarımda gezmek veya eğlenmek yerine daha üretken ve daha ciddî işler yapmalıyım. Ciddiyetimden asla taviz vermemeliyim”. 4.) “Ne yapacağıma karar vermeden önce çok ciddî bir biçimde düşünmeliyim yoksa hayatî bir hata yapabilirim”. 5.) “Bir kişi yanlış davrandıysa mutlaka en ağır biçimde cezalandırılmalıdır”. 6.) “Bu eski çantayı saklamalıyım, kim bilir belki bir gün ihtiyacım olabilir”. 7.) “Bir işi, doğru olduğundan emin olmak için, gerektiğinde o işi birkaç kez tekrarlarım.". 8.) "Aman dikkat et; eğer bu işi mükemmel yapamayacaksan, yapma daha iyi. Yoksa, sonuç berbat olur. El âleme rezil olursun. Üstelik bir de herkesten eleştiri alırsın.” // Etkileri: 1.) Aklî ve zihnî mahrumiyet (yoksunluk), kişilerde, uyumsuz duygulara, anormal davranışlara ve fizyolojik tepkilere yol açmaktadır. 2.) Obsesiflerde çeşitli psiko-somatik bozukluklar sık sık görülür. Yüksek uyarılma ve anksiyete sebebiyle fizikî bir rahatsızlığın ortaya çıkması kaçınılmazdır. Tansiyon, baş ağrısı, kabızlık ve ülser gibi problemlerden sıklıkla yakınırlar. En sık başvurulan yakınma türü ise anksiyetedir. 3.) Mükemmeliyetçilik, katılık ve davranışlarını yönlendiren "-meli, -malı" türündeki düşünceleri, çeşitli anksiyete bozukluklarına zemin hazırlamaktadır. Birçok obsesif hasta, performanslarının ve yaptıkları işlerin iyi ve yeterli olup olmadığı konusunda sürekli olarak uzun uzun düşünür ve üzüntü duyarlar. Bu durum yapacakları işler konusunda kararsızlık duymalarına ve işi ertelemelerine sebep olur. Bu da kaçınılmaz olarak anksiyetenin ortaya çıkmasına sebep teşkil eder. Yaşanan bu kronik anksiyete, bir süre sonra paniğe dönüşebilir.

Obsesyon (Saplantı): Tasallut eden ve sürekli olarak rahatsız eden bir fikir. // Bir kimsenin, kendini kurtaramadığı yanlış, yersiz ve saçma düşüncedir. // Fikir noktasında bir takılmadır. // Şuura takılarak, korku ve bunalım meydana getiren, kişinin gayretlerine karşın kurtulamadığı düşüncedir. // Mantık hatalarından vazgeçememe hâlidir. // Herhangi bir fikir veya davranışa karşı, dikkat, rikkat ve heyecan dürtülerinin bir merkez etrafında toplanmasıdır. // Nevroz boyutuyla ileri derecede bir saplantı, aynı türden anlamsız hareketleri yapmadan duramama hâli veya davranış bozukluğudur (Örn.: Pencereyi açmadan önce sürekli olarak sandalyelerin yerini değiştirmek; Belirli günlerin uğurlu olduğunu düşünerek, o günlerde belirli işleri yapmak; Belirli konularda konuşurken, belirli mimikleri sergilemek).

Ortopedik Özürlü (Sakat): Değişik sebeplerden dolayı (hastalık ve kaza gibi) fizikî (bedenî) yönden özürlü olan kişidir. El, kol, bacak gibi organlarında arızası, noksanlığı veya her hangi bir bozukluğu olanlara sakat, topal veya kötürüm tabirleri de kullanılmaktadır.  // Kas ve iskelet sisteminde yetersizlik, eksiklik ve fonksiyon kaybı olan kişidir. El, kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eksiklik, fazlalık, yokluk, hareket kısıtlığı, şekil bozukluğu, kas güçsüzlüğü, kemik hastalığı olanlar, felçliler, Serabral Palsi, spastikler ve sipina bifida olanlar bu gruba girmektedir. (Kaynak: “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

Ortopedik Özürlülük: (Bkz. Sakatlık).

Özel Eğitim (Özürlü Eğitimi): Yetişkin olsun veya olmasın özürlülerin eğitim ihtiyaçlarını, özürlülük derecelerine ve özelliklerine uygun bir ortamda, genelde özel olarak yetiştirilmiş sosyal pedagoglar tarafından etkili ve verimli bir şekilde karşılamak maksadıyla, özel olarak geliştirilen eğitim programları ve tekniklerinin bütünüdür.

Özel Eğitim Kurumları: Değişik derecelerde ve boyutlarda özel eğitime muhtaç kişilere özel eğitim hizmetleri veren resmî ve özel okul ve merkezlerdir.

Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar: Farklı zihnî özellikleri ve becerileri sebebiyle özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar.

Özel Eğitime Muhtaç Kişi: Çeşitli sebeplerden dolayı şahsî özellikleri ve eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen ortalama zihnî algılama düzeyinin altında olan kişidir.

ÖZİDA: (Bkz. Özürlüler İdaresi Başkanlığı).

Özürlü: “Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uyamama durumunda olup; korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi” (SHÇEK-Kanunu). (Bkz. Engelli). // Bir özrü bulunan kişi, oluşum, organ ya da yapıdır. “Körlük, sağırlık, topallık vs. özürlük durumlarıdır.” (Kaynak : “Dünya Sağlık Örgütü Who”)

Özürlü Dostu Aktif İstihdam Politikaları: İşsiz özürlü işgücü sorununu çözmek, işsiz özürlü işgücü sayısını azaltmak, bir başka ifadeyle özürlü işgücü içinde işsizlik ile mücadele etmek maksadıyla özellikle özürlü işgücüne dâhil olan özürlü nüfus için yeni iş alanlarının açılması ve dolayısıyla özürlü işgücü içinde emek talebinin artmasına ve özürlü işgücüne istihdam imkânları sağlayan özel tedbir ve uygulamalardır. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; Bkz. İstihdam Politikaları).

Özürlü Eğitimi: (Bkz. Özel Eğitim).

Özürlü Girişimci Kredisi: Çalışma gücünü en az % 40'ını kaybetmiş ve kendi işini kurmak isteyen müteşebbis özürlülere, Halk Bankası tarafından düşük faiz oranları üzerinden verilen kredidir.

Özürlü Grupları: (Bkz. Özürlü Türleri).

Özürlü Hakları: Özürlülerin bütünüyle toplum hayatına kazandırılmaları yönünde özürlülere tanınan sosyal, ekonomik ve kültürel haklardır.

Özürlü İstihdamı: Değişik yollarla ve yöntemlere (Örn. Özürlü Kota Sistemi; Özürlüler Çalışma Atölyesi; Korumalı İşyeri) çalışabilir durumda olan özürlerin, emek piyasasında veya kamu kurum ve kuruluşlarında sigortalı olarak çalıştırılmalarına yönelik politikalardır.

Özürlü İşgücü (Özürlü İşgücüne Dâhil Olan Özürlü Nüfus): Bir ülkede fiilen çalışıp, üretici durumda bulunan, bir başka ifadeyle iktisadî faaliyete katılan özürlülerin yanında çalışmayan ve-fakat çalışma gücüne ve isteğine sahip oldukları için aktif bir biçimde iş arayan işsiz özürlülerdir. Özürlü işgücü, genelde 15–58 (60) yaş grubuna mensup, yani çalışma çağında olup, çalışma arzu ve değişik derecelerde çalışma ve iş yapma iktidarına sahip olan, geçerli ücret hadlerinde emeğini arz etmeye hazır durumdaki özürlülerdir. Özürlü işgücünü, çalışma çağındaki çalışan özürlü ve gayrî iradî olarak çalışmayan özürlü (kayıtlı-resmî işsizler veya aktif işsizler) şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Özürlü işgücünün sayısal hacmi, çalışma çağındaki özürlü nüfus miktarından, çalışma arzu ve iktidarında olmayan özürlülerin çıkarılması ile bulunmaktadır. İşgücüne dâhil olan özürlü nüfus grupları içinde özürlü işverenler, ücretli özürlüler, bağımsız çalışan özürlüler, özürlülerden yardımcı aile efradı ve işsiz özürlüler yer almaktadır. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Özürlü İşgücüne Dâhil Olan Özürlü Nüfus: Bkz. Özürlü İşgücü.

Özürlü İşgücüne Dâhil Olmayan Özürlü Nüfus: İşgücü vasfı taşımayan veya taşıdıkları halde emek piyasasında çalışma istek ve arzusunda olmayan bütün özürlüler. Değişik derecelerde işgücü vasfı taşımalarına rağmen birçok özürlü, değişik olumsuz psiko-sosyal, ekonomik ve çevresel engellilik şartlarından dolayı emeğini arz etmeyerek, özürlü işgücü kapsamı dışında kalabilmektedir. (Kaynak: Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Terimleri; İşgücü ve Özürlü gibi kavramlarından derlenmiş sentezli yeni kavramlar.)

Özürlü Kimlik Kartı: Genelde belirli derecede özürlü olanlara, belirli sosyal, kültürel ve ekonomik haklardan, daha kolay yararlanabilmelerini sağlamak maksadıyla verilen bir belgedir.

Özürlü Kota Sistemi: Özürlülerin, emek piyasasında çalışabilmelerini temin etmek maksadıyla işverenlerin belirli oranda veya sayıda özürlü çalıştırma mecburiyetine dayanan bir modeldir.

Özürlü Türleri (Özürlü Grupları): Değişik sebeplerden dolayı özürlülüklerini veya rahatsızlıklarını farklı biçimde yaşayan veya hisseden kişilerdir. // Özürlülerin sakatlık, rahatsızlık veya engellilik tür ve konumlarına göre belirli esaslar etrafında tasnif edilmesidir. Örn. Ortopedik Özürlü (Sakat); Görme Özürlü (Kör); İşitme Özürlü (Sağır); Konuşma Özürlü (Kekeme); Zihinsel Özürlü (Geri Zekâlı); Ruhsal Özürlü (Akıl Hastası):

Özürlüler Çalışma Atölyesi (Korumalı İşyeri): İleri derecede veya birden fazla özürlü olmalarından dolayı normal emek piyasasında iş bulmakta güçlük çeken engelli özürlülere hem meslekî eğitim, hem de korumalı çalışma ve istihdam imkânı sağlayan gerek işletmecilik gerekse ergonomi açısından özel olarak yapılandırılmış bir işyeridir. // Özürlülerin durumlarına uygun meslekî rehabilitasyon ve istihdam oluşturmak maksadıyla teknik ve malî yönden devlet tarafından desteklenen işyeridir. // Normal işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan özürlüler için mesleki rehabilitasyon ve istihdam oluşturmak amacıyla devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenerek çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği işyerleri. (Kaynak: ÖZİDA, 2005 Özürlülük Araştırmaları, Korumalı İşyeri Araştırması)

Özürlüler Danışma Kurulu: Merkezî ve mahallî siyasî mekanizma çerçevesinde özürlülerle ilgili alınacak kararlarda özürlülerin de görüş beyan edebilecekleri ve kararları etkileyebilecekleri bir kuruldur.

Özürlülere Uyarlanmış Yapılar: (Bkz. Ulaşılabilir Yapısal Çevre).

Özürlüler Fonu: Özürlü kota sistemine tâbi olduğu halde, yani özürlü çalıştırmak mecburiyetinde olduğu halde özürlü çalıştırmayan işverenlerden, özürlülerin meslekî rehabilitasyonunu ve(ya) uygun iş alanlarında (korumalı işyerlerinde) istihdamını sağlamak maksadıyla çalıştırılmayan her bir özürlü için genelde aylık alınan paralardan oluşan fon.

Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA): Türkiye Cumhuriyeti Devletinin 54. Hükümeti tarafından 571 sayılı kanun hükmünde bir kararname ile "Özürlülere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini temin etmek için, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özürlüler ile ilgili ulusal politikanın oluşmasına yardımcı olmak, özürlülerin problemlerini tespit etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmak üzere" Başbakanlığa bağlı olarak 25.03.1997 tarihinde ihdas edilmiş olan bir kurumdur.

Özürlülerin Sosyal Güvenliği: Çalışan ve çalış(a)mayan özürlülere gerek primli, gerekse primsiz sistem içinde tanınan sosyal güvenlik haklarıdır.

Özürlüler Politikası: Yetişkin olsun veya olmasın özürlülük kapsamında değerlendirilen bütün insanlara yönelik olarak bilimsel anlamda tasarlanmış uygulamaya dönük sosyal politika yöntemlerinin bütünüdür. (Bkz. Bütüncül Özürlüler Politikası).

Özürlüler Politikasının Kapsamı: Değişik alanlarda uygulanması gereken bütünsel özürlüler politikasıdır. Örn.: 1.) Özürlülerin Sosyal Güvenliği. 2.) Özürlülerin Ulaşılabilirliği. 3.) Özürlü dostu sosyal konut. 4.) Özürlülerin meslekî rehabilitasyonu ve eğitimi. 5.) Özürlü dostu aktif istihdam politikaları. 6.) Özürlülerin sosyal hayata tam katılım bağlamında psiko-sosyal ve manevî rehabilitasyonu ve uyumu. 7.) Aile dostu özürlüler politikası ya da özürlü dostu aile politikası.

Özürlüler Rehabilitasyon Merkezi: Özürlülüğün olumsuz tezahürlerini ve etkilerini özel tıbbî-teknik-pedagojik yardımlar ve destekler aracılığı ile olabildiğince asgariye indirmeyi hedefleyen, özürlülerin, özürlülükleriyle birlikte meslekî ve sosyal hayata mümkün mertebe geniş bir biçimde katılabilmelerini sağlayan değişik alanlarda ihtisaslaşmış özel veya resmî kurum ve kuruluşlardır.

Özürlülük: Doğuştan veya sonradan herhangi bir sebeple bedenî, zihnî, ruhî, hissî ve sosyal yeteneklerin, çeşitli derecelerde geçici veya sürekli olarak kaybedilmesidir. (Bkz. Engellilik).

Özürlülük Boyutları: Özürlülüğün kişinini bedeni, bedenî fonksiyonu (yeterlilik-yetersizlik anlamında) ve sosyal çevre üzerindeki değişik derecelerdeki etkileridir. // Dünya Sağlık Teşkilatı, 1980’de geliştirdiği ICIDH–10 kodlama sisteminde özürlülüğün boyutlarını üç ana kategoride sınıflandırmaktadır: 1.) Sakatlık (Impairment). 2.) Fonksiyonel Engellilik (Yetersizlik; Yetenek Bozukluğu) (Disability). 3.) Sosyal ve Çevresel Engellilik (Sosyal Yetersizlik; Çevresel Engelleme veya Dezavantajlılık) (Handicap).

Özürlülük Grupları: (Bkz. Özürlülük Türleri).

Özürlülük Oranı: Özürlü olan nüfusun toplam nüfusa oranıdır. (Kaynak : “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

Özürlülük Ölçütü: Uluslar arası ölçütler göz önünde bulundurularak hazırlanan, aktivite, aktivite kısıtlılıkları, katılım, katılım kısıtlıkları, çevre ve kişi odaklı faaliyetleri ihtiva eden ölçütlerdir.

Özürlülük Riski: Herhangi bir sebepten dolayı insanın, her an ve her yerde özürlü duruma gelebilme tehlikesidir.

Özürlülük Türleri (Özürlülük Grupları): Değişik sebeplerden dolayı özürlülüklerini veya rahatsızlıklarını farklı biçimde yaşayan veya hisseden kişilerin içinde bulundukları özel durumdur. // Özürlülüğün farklı biçimlerinin ve yansımalarının belirli esaslara göre tasnif edilmesidir. Örn. Ortopedik Özürlülük (Sakatlık); Görme Özürlülüğü (Körlük); İşitme Özürlülüğü (Sağırlık); Konuşma Özürlülüğü (Kekemelik); Zihinsel Özürlülük (Geri Zekâlılık); Ruhsal Özürlülük (Ruh ve Akıl Hastalıkları: Paranoya; Şizofreni; Nevroz); Davranış Bozukluğu: Manevî Özürlülük; Panik Bozukluk.

Panik Bozukluk: Herhangi bir sebep olmadan ortaya çıkan, özellikle kalbin hızlı çarpması, nefes alamama, göğüs ağrısı, titreme, terleme, baygınlık hissi, boğazda tıkanıklılık hissi, kontrolü yitirme ve ölüm korkularının eşlik ettiği panik nöbetleri ile karakterize eden şiddetli bir rahatsızlıktır. // Değerlendirme: Panik bozukluğu hastalığının genel nüfus içerisinde yaygınlığı % 2–3 olarak bilinmektedir. Buna ek olarak panik bozukluk teşhis kriterlerini karşılamadan erişkinlerin, % 4-5'inin panik nöbeti geçirdiği tespit edilmiştir. Kadınlarda erkeklere göre iki misli daha fazla görüldüğü ifade edilmektedir. Bu durum, genel olarak bunaltı bozuklukları ve depresyonların kadınlarda daha çok görülmesinin, kadının hem ruhi, hem de biyolojik açıdan daha fazla strese maruz kalması ile ilgilidir. Panik Bozukluğu olan hastalar, yaşadıkları panik ataklar sebebiyle zamanla hayatlarında bazı değişiklikler meydana gelir. Çok şiddetli ölüm korkusu veya kontrolünü yitirme duygusu yaşadıklarından, hastanın elinde ve iradesinde olmadan, düşünce ve davranışlarında aşırılıklar dikkati çekmektedir. // Bazı Örnekler: 1.) Cenaze arabası, ambulans, itfaiye aracı görünce, hastanelere gidince fenalaşma hissi. 2.) Uyumama, uykuda panikle ölürüm diye uykusunu kaçırma. 3.) Tansiyon yükselecek, kalp krizi geçirilecek veya felç kalınacak korkusu ile aşırı rejim-diyet uygulaması. 4.) Panik krizi yaşanır endişesiyle cinsel ilişkiden kaçma, sportif aktiviteleri bırakma. 5.) Sürekli yanında birilerinin bulunmasını isteme, yalnız kalamama, sokağa çıkamama, kalabalık ve kapalı yerlere girememe, toplu taşıma vasıtalarına binememe. 6.) Camiye gidememe, veya en arka safta namaz kılma alışkanlığı.

Panik: Gerçek veya muhtemel bir tehlikeden topluca kaçma teşebbüsüdür. // İnsanların, bir tehdit, baskı veya korkulu bir durum ile karşılaştıklarında ortaya aniden çıkan bir kitle davranışıdır.

Paranoit Kişilik: Hiçbir temele dayanmadığı halde, diğer insanlara hatta en yakın akrabalarına dahî güvenmeme ve mütemadiyen şüphe etme eğilimi gösteren bir kişilik yapısıdır.

Paranoit: Paranoya hastalığına yakalanan kişidir.

Paranoya: Aşırı şüpheciliğin hâkim olduğu, kuşku, vesvese, güvensizlik, kıskançlık, aşırı alınganlık ve gurur gibi karakter bozukluklarının yanı sıra yanlış yargı oluşturma, suçu başkasına atma, sistemli sabuklamalara yol açan yorumlamalarda bulunma gibi hareketlerle ortaya çıkan ve devamlılık gösteren bir psikoz, yani ruhî bir bozukluk türüdür. // Özellikleri: Paranoya, genelde daha ileri yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Kişi eşinin kendisini aldattığını ya da yakınlarının onu öldürmeye çalıştıklarını ileri sürebilmektedir. Hayatını bu gibi gerçek dışı düşüncelere göre düzenlemeye başlayan ruh hastası, işi gücü bırakıp örneğin bütün gün eşini takip edebilmektedir. Bu kişiler, evdekiler tarafından tehdit altında bulunduğunu düşünebilirler. Bundan dolayı da, zehirlenmemek için sürekli dışarıda yemeye başlarlar veya yemeklerini kendileri pişirirler. Gerçek dışı tehlikelerden korunmak için silah taşımaya başlayabilir. Bazı paranoid hastalar, haksızlığa uğradıkları inancıyla, sürekli dava açarak, yıllarca mahkemelere gidip gelirler. Bazıları da, kendilerini çok önemli bir devlet adamı, dinî lider, sanatçı, sporcu, yazar, şair, peygamber zannedebilmektedir. Bu tür tuhaf düşünce ve inanışların kaynağında öncelikle şiddetli bir istek ve arzu yer almaktadır.

Pasif-Agresif Kişiler: Meslekî ve sosyal alanlarda standartların altında bir performans gösteren, herhangi bir konuda insanlarla doğrudan yüz yüze gelerek sorunları çözmekten kaçınan, müzakerelerin ve fikir alış verişin tehlikeli olabileceğine inanan, başkaları tarafından reddedilme ve yanlış değerlendirilme endişesi sebebiyle atılgan davranışlardan kaçınan, yüzleşmeyi başkaları tarafından kontrol edilme ve davranışlarına müdahale olarak yorumlayan, istemediği bir işi yapması istendiğinde, bu isteğe gücenme ve bu gücenmişliği, davranışlarla ifade edememekten dolayı pasif bir biçimde işi engelleyen, iş ile ilgili sorular soran kişiye-kişilere kızan, onların önerilerini önemsemeyen, göz ardı eden, sürekli olarak karamsar ve kötümser bir ruh hali içerisinde olan, genelde hayata pesimist bir pencereden bakan ve şahsiyet bozukluğu gibi özelliklerinden dolayı da psiko-terapoytik açısından tedaviye ihtiyaç duyan insandır. // Belirleyici Bazı Otomatik Düşünce Tarzları: 1.) "Bana bunu yapmamı hangi cüretle ifade edebilirler". 2.) "Ben ne yapmak istersem, onu yaparım. Kimsenin emir kulu değilim". 3.) "Yaptığım bu iş için kimse bana ödül vermiyor". 4.) "İnsanlar beni kullanmak istiyor. Buna müsaade edemem". 5.) "Her şey ters gidiyor. Hayat çekilmez. Neden bütün çabalarıma rağmen hiçbir şey benim istediğim gibi gitmiyor ?". 6.) "İnsanlar bana daha çok saygı göstermeliler". 7.) "İnsanlar hem beni anlamak istemiyor, hem de bana haksızlık yapıyorlar". 8.) "İnsanlarla samimî olmak, onlara açılmak tehlikelidir". 9.) "Kurallar ve yasaklar hep keyfî, bunlar beni rahatsız ediyor". // Pasif-Agresif ve Agresif Tiplerin Mukayesesi: Agresif tip sinirlilik, kızgınlık ve tepinme nöbetleri gibi reaksiyonları ve davranışları kapsarken, pasif-agresif tip somurtma, inatçılık, ağırdan alma, yetersizlik ve engelleme gibi pasif yollarla saldırganlığın gösterilmesini kapsar.

Pasif-Agresif Şahsiyet Bozukluğu: Meslekî Dıştan gelen herhangi bir isteğe, engelleme ve tepki gösterme davranışlarıyla kendisini gösteren bir davranış bozukluğudur. // Örnekler: İşi erteleme, kalitesiz iş yapma veya unutma.

Patoloji: Hastalıkların ortaya çıkmasında etkin veya ihtimal dahilinde olan faktörleri araştıran bir bilim dalıdır.

Paylaşımlı Bakım Ödeneği: Müdürlükçe onaylanan evde sosyal bakım hizmetleri kapsamında hem bakım kuruluşuna (sosyal bakım elemanına), hem de bakıma muhtaç kişiye verilen aylık paradır.

Pozitif Ayrımcılık: Fırsat eşitliğini sağlama ve sosyal hayata tam katılım kapsamında toplumda özellikle özürlülük gibi özel durumları gereği sosyal yönden korunması gereken dezavantajlı gruplara makul seviyede tanınan bazı imtiyazlardır.

Psikasteni: (Bkz. Nevroz).

Psikiyatri: Davranış bozukluklarının, akıl ve ruh hastalıklarının yanında uyum ve davranış bozukluklarının üzerinde araştırmalar yapan, bu tür hastalıkların ve belirtilerin teşhisini koyan ve tedavileri ile ilgilenen bir tıp dalıdır. // Ruh ve sinir hastalıklarından kaynaklanan rahatsızlıkların ve uyumsuzlukları, koruyucu hekimlik ve ruh sağlığı programları çerçevesinde önleme, ortaya çıkan aklî-ruhî ve psiko-sosyal rahatsızlıkları ve hastalıkları tanımlama ve bunların tedavisiyle uğraşan bir uzmanlık dalıdır.

Psiko-Aktif İlaçlar: İnsanın düşünce, his ve davranışlarını belirli ölçüde etkileyen ilaçlardır.

Psiko-Analitik Teori: Freud’un insan davranışlarını izah etmek maksadıyla geliştirdiği bir teoridir. // Bu teori, insanların mantıksız dürtülerine karşı kendilerini korumaları için oluşturdukları içgüdü, şuur dışı motivasyon ve benlik savunmasını açıklamaktadır.

Psiko-Analiz: Derin psikoloji alanında şuur altını çözmek için geliştirilen bir yöntemdir. // Akıl ve ruh hastalıklarının sebeplerini ortaya çıkartmaya ve bu tür hastalıkları tedavi etmeye yönelik bir metottur. // Zihin ile ilgili bazı sinir bozukluklarını, hastalığa sebep olabilecek şuur altı kaygıları, tasaları, arzuları veya geçmişte yaşananları şuur üstüne çıkarıp inceleyerek tedavi etme yöntemidir. // Geniş manada Psiko-Analiz, insan güdülerini, serbest çağrışım ve rüya tefsiri teknikleri aracılığıyla belirlemek, nevrozları, yani ferdî davranışlardaki bunalımlı ruhî-aklî durumları incelemek ve psikolojik rahatsızlıkları ortadan kaldırmak maksadıyla Freud tarafından geliştirilmiş bir şahsiyet teorisidir. // Görüşleri: 1.) Şahsiyetin temelinde, bilhassa cinsiyet ve saldırganlıkla ilgili şuur altı güdülenmeler yatmaktadır. Buna göre şuur altı, insanın özüdür. 2.) İnsanın şuur altını çözmek için üç kavramın bilinmesi gerekmektedir: a) İd: İnsanın biyolojik hususiyetleri.; b) Ego: Şahsiyetin zaman içinde gelişen yönü; c) Süper Ego: Şahsiyetin sosyal yanı.

Psiko-Drama: Hastaların, kendi sağlık sorunlarını, diğer hastalardan ve terapistlerden oluşan katılımcı grubun huzurunda, rol almalarına, olayları dilediği biçimde oynamalarına, olabildiğince içten dramatize etmelerine dayanan ve boşalım göstermelerine imkân sağlayan bir grup psiko-terapisi tekniğidir. // Açıklama: Psikodrama, ilk kez 1920’lerde Viyana’lı psikiyatrist J. L. Moreno tarafından uygulanmıştır. Genellikle grubun yabancı olmadığı veya hastanın hayatından kaynaklanan ve hissî açıdan yüklü konular seçilir. Drama, katılanların hissî boşalma yaşamalarını, gerçek hayatta benzer durumlarda ortaya çıkan sıhhî rahatsızlıklarını ve huzursuzluklarını kontrol altında tutmayı öğrenmeleri sağlamaktadır. Hastalıkların karşısında etkili ve sağlıklı tutum ve davranış kalıplarının yerleşmesine yardımcı olan psikodrama, manevî sosyal hizmetler alanında genel anlamda maneviyatın düzelmesinde, insan ilişkilerinin iyileştirilmesinde ve işyerlerinde insan kaynakları eğitiminde de kullanılmaktadır.

Psiko-Fizik: Ruhî olanla fizikî olan arasındaki münasebetleri, deneysiz olarak inceleyen bilim dalıdır.

Psiko-Fizyolojik Bozukluklar: Psikolojik strese bir reaksiyon (tepki) olarak ortaya çıkan ve bedenin muhtelif uzuvlarını olumsuz yönde etkileyen bozukluklardır.

Psiko-Lengüistik Teori: İnsanların, doğuştan lisan öğrenme kabiliyetiyle doğduğunu, insanın, dili konuşmak üzere doğumdan önce programlandığını ifade eden bir teori. // Değerlendirme: Hangi sosyal çevrede ve şartlar altında olursa olsun, dünyaya gelen çocuk, sosyal çevresinde konuşanlar olduğu sürece, otomatikman konuşmayı öğrenir.

Psikolog: Psikolojinin herhangi bir dalında derinliğine eğitim gören ve öğrendiği bilgi ve becerileri belirli bir biçimde uygulayan uzman kişidir.

Psikoloji (Ruh Bilimi): “Psyche” (ruh, nefes, zihin) ve “logos” (bilgi, düzenli söz) kelimelerinden meydana gelen psikoloji, etimolojik olarak ruh bilgisi veya bilimi anlamına gelmektedir. // İnsanın duygu ve düşünce dünyasını belirleyen süreç ile insan davranışlarının ruhî kökenlerini, çeşitli davranış kalıpları arasındaki çok yönlü münasebet ve bağlantıları inceleyen disiplin. // Ruhun mahiyetini, dış ve iç duyuları, hayal, tasavvur, zekâ ve akıl gibi melekeleri inceleyen bilim. // İnsanın ruhî yapısı, özellikleri ve ruh yapısında meydana gelen değişimlerin, davranışlara yansıma biçimleriyle ilgili araştırma, inceleme ve çözümlemeler yapmayı konu edinen pozitif bir bilim dalıdır. // Tarihî Süreç İçinde Psikoloji: İlk dönemlerde aklın-ruhun bilimi olarak tanımlanan psikoloji; sonraları aklın doğası konusundaki felsefî sorunları ilgi alanının dışında bırakacak biçimde düşünmeyi de bir davranış çeşidi olarak kabul eden bir tutum ve davranışlar bilimi olarak tanımlanmaya başlanmıştır. Bugün artık görülmeyen bir cevher olarak kabul edilen ruh, psikolojinin dışına itilmiştir. Modern psikolojinin konusu daha çok insanın gözlenebilen faaliyetleri ve içinde bulunduğu duruma göre yaptığı davranışlardır. // Psikolojinin Metotları: 1.) Müşahede. 2.) Mülakat. 3.) Test. 4.) Deneysel Araştırma. 5.) Biyografi (Tek bir kişinin öz geçmişi-hayat hikâyesi). 5.) Laboratuar (Günlük hayattaki deneylerin veya yeni bir hadiseyi doğurabilecek değişkenlerin kontrol altında tutulması). // Hedefleri: 1.) İnsan davranışlarının tanımını yapmak. 2.) Davranışların sebeplerini çözmek. 3.) Davranışları anlamak ve açıklamak. 4.) Davranışları tahminî olarak önceden kestirebilmek. 5.) Davranışları kontrol altında tutabilmek.

Psikolojik Danışma: Kendilerini ve başkalarını tanımada; hayatlarında önemli kararlara varmada; hissî, sosyal ve meslekî problemlerini çözmede insanlara sağlanan psikolojik yardım. // Problemli kişi (danışan) ile onun şahsî problemlerinin çözümüne yardımcı olabilecek uzman kişi (danışman) arasında, problemin çözümüne dönük olarak kişi-kişiye ve yüz-yüze cereyan eden bir psiko-sosyal yardım oluşumu. // Açıklama: Psikolojik danışma, genellikle bir okul, endüstri veya sosyal hizmet veren bir kurum ortamı içinde, “normal” sayılan problemlerde kişiye yardım için uğraşırken, psikoterapi, kişilik bozulmalarına yol açmış kaygı ve nörotik davranışların hâkim olduğu “normal dışı” kişilik sorunları ile bir klinik ortamda ilgilenmektedir.

Psiko-Metri: Ruhî-zihnî hareketleri ve hadiseleri ölçme tekniklerinin bütünüdür.

Psiko-Metrik Psikoloji: Psikolojik verilerin çözümlenmesi için, test, ölçek ve istatistikî metot-teknikler geliştirme ve bu konularda araştırmalar yapmakla ilgilenen psikoloji dalıdır.

Psiko-Motor Davranışlar: Duyu organlarının, zihin ve kasların birlikte çalışması neticesinde ortaya çıkan davranışlardır.

Psiko-Nevroz: (Bkz. Nevroz).

Rehabilitasyon Merkezleri Türleri: Değişik özürlü gruplarının ihtiyaçlarını isabetli bir biçimde karşılamak üzere kurulan özel veya kamuya ait sosyal hizmet tesisleridir. // Çeşitleri: 1.) İşitme ve Konuşma Özürlüler Rehabilitasyon Merkezleri: Doğuştan veya sonradan işitme ve konuşma özürlü olanların işitme ve sözel iletişimlerine yönelik beceri ve imkânlarını arttırarak kullanmalarını sağlama, bu şekilde toplumla kaynaşmalarına yardımcı olma yönünde hizmet veren gündüzlü sosyal hizmet kuruluşlarıdır. 2.) Ortopedik Özürlüler Rehabilitasyon Merkezleri: Bedensel özürlülerin tıbbî tedavi ve rehabilitasyonu konusunda çalışmalar yapılan gündüzlü ve(ya) yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır.

Rehabilitasyon Merkezleri: Bedenî, zihnî ve(ya) ruhî rahatsızlığı sebebiyle normal hayatın gereklerine uyamama durumunda olan kişilerin, fonksiyon kayıplarını gidermek ve toplum içinde kendi kendilerine yeterli olmalarını sağlayan beceriler kazandırmak veya bu becerileri kazanamayanlara koruyucu sosyal bakım hizmetleri sunmak üzere tesis edilen sosyal hizmet kuruluşlarıdır. // Rehabilitasyon maksatları istikametinde tıbbî, meslekî ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin tek tek veya bir bütün halinde, interdisipliner bir modelde yataklı veya yataksız olarak verildiği resmî veya özel kuruluşlardır.

Rehabilitasyon Türleri: Uygulama açısından en geniş perspektifi ile birbirini tamamlayan rehabilitasyon çalışmalarıdır. Rehabilitasyon sürecinde yer alan türler şunlardır: 1.) Tıbbî Rehabilitasyon. 2.) Meslekî Rehabilitasyon. 3.) Sosyal Rehabilitasyon. 4.) Manevî Rehabilitasyon. 5.) Toplum Temelli Rehabilitasyon.

Rehabilitasyon: Bedenen, aklen, ruhen (manen) sağlıksız ve problemli olan kişilere yönelik yapılan tıbbî, meslekî, psiko-sosyal ve(ya) manevî hizmetlerdir. // Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık ya da kaza sonucu beden ve ruh kabiliyetini çeşitli derecelerde kaybeden kişinin sağlığını yeniden kazandırmak veya geriye kalan güç ve yeteneklerini geliştirerek, fizikî, psikolojik (manevî), sosyal, ekonomik ve meslekî yönden en yüksek kapasiteye eriştirebilmek için yapılan çalışmaların bütünüdür.

Ruh Bilimi: (Bkz. Psikoloji).

Ruh Hastası: (Bkz. Akıl Hastası).

Ruhsal Özürlü: (Bkz. Akıl Hastası).

Sağır: (Bkz. İşitme Özürlü).

Sağlık Kurulu Raporu: Sağlık kurulu tarafından özürlü kişiye özürlülük ölçütüne göre özür durumunu gösteren belgedir.

Sakatlık (Ortopedik Özürlülük): ICIDH-10 kodlama sisteminde geçen “Impairment” kavramının karşılığıdır. // İnsan yapı ve biçiminin fizikî yönlerinde herhangi bir bozukluk veya eksiklik oluşturarak yine onun bedensel yeteneklerini engelleyen veya bütünüyle kaldıran herhangi bir bedenî özürlülük. // İç ve(ya) dış organlardan herhangi birisinin zarar görmesi veya tahrip olmasıdır. // ICF kodlama sistemine göre sakatlık (impairment), sağlık şartları ile ilgili vücut işlevleri veya yapılarında görülen problemlerdir.

Sakatlık Aylığı: Sakat olarak çalışan veya çalışmakta iken sakatlanan sigortalılara bağlanan yaşlılık (emeklilik) aylığıdır.

Sakatlık İndirimi: (29 Temmuz 1998 tarihli Resmi Gazetede Gelir Vergisi Kanunu’nda, 01.01.1999 tarihten itibaren geçerli olmak üzere yapılan bir değişikliğe göre) Türkiye'de ücretli olarak çalışan özürlülerin yanında özürlü hizmet erbabı ile bakmakla mükellef olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabına, özürlü serbest meslek erbabı ile bakmakla mükellef olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabına, basit usûlde vergilendirilenlerden, tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin, imalat, tamirat ve küçük sanat işleri ile uğraşan (Örn.: terzi, tamirci, marangoz) özürlülere tanınan vergi indirimleridir. // 2003 tarih ve 4958 sayılı “Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu”na Göre Yapılan Değişiklikler: Sigortalıların sakatlık indiriminden dolayı erken emeklilikten yararlanmalarında sakatlık derecelerine göre farklılık getirilmiş, bu bağlamda daha önce sakatlık indiriminden yararlanan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun, 15 yıl sigortalılık ve 3600 gün prim ödeme gün sayısı ile yaşlılık aylığından yararlanmakta iken 1. 2. ve 3. derece sakatlık durumlarına göre kademeli olarak yaşlılık aylığından yararlanmalarına yönelik düzenleme yapılmıştır. Böylelikle %40 sakatlığı olan bir sigortalı ile %80 sakatlığı olan sigortalının yaşlılık aylığından faydalanma şartları değiştirilmiş, sigortalılık süresine göre bu değişikliğin uygulanması geçiş sürecine bağlanmıştır. // Müracaat Şekli ve İşlem Prosedürü: Vergi indiriminden istifade etme hakkına sahip olanlar, Defterdarlık Gelir müdürlüklerine, Vergi Dairesi Müdürlüklerine veya Mal Müdürlüklerine müracaat edebilirler. Bu Müdürlükler, özürlü ile ilgili evrakı Maliye Bakanlığı-Merkez Sağlık Kuruluna gönderir. Özürlülük derecesi, bu kurul tarafından incelendikten sonra bildiri, ücretlilerde işverene, diğerlerinde ise bizzat müracaat edene gönderilir. // Vergi indiriminin oranı, kurul tarafından tespit edilen çalışma gücü kaybının derecesine göre belirlenmektedir. Çalışma gücü kaybı oranı, özürlülere, hastaneler tarafından daha önceden verilmiş olan "Sağlık Kurulu Raporu"nda geçen özürlülük oranı ile aynı olmayabilir. Dolayısıyla özürlüler bu durumda, özür oranlarını farklı gösteren birden çok rapora sahip olabilmektedir. // 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 31. maddesinde yer alan Sakatlık İndirimi tutarları, Bakanlar Kurulu Kararı ile yeniden belirlendi. 19.12.2005 tarihli ve 2005/9826 sayılı kararnamenin eki ile Çalışma gücünün %80’ini kaybetmiş 1. derece sakatlar için 440 YTL olan indirim 530 YTL, çalışma gücünün % 60’ını kaybetmiş 2. derece sakatlar için 220 YTL olan indirim 265 YTL, çalışma gücünün % 40’ını kaybetmiş 3. derece sakatlar için 110 YTL olan indirim 133 YTL olarak tespit edildi.

Sapık Düşünce (Zihnî Sapma): Düşüncede ve fikirde, çoğu zaman anormal ve(ya) olumsuz nitelikte olan sapmadır. // Zihnî hataya düşüren bâtıl fikirlerdir. // Düşüncede Hak’tan bâtıla yöneliştir. Düşünce ve hislerin, hakikî kaynaklarından bir başka nesneye aktarılmasıdır. // Sağlıklı olmayan, itidalden uzak olan, hedefe varmada her yolu ve yöntemi mubah gören, bilimde, araştırmada, iknada, konuşmada, sohbette, fikirde yalanı, iftirayı, çarpıtmayı normal gören bütün düşüne akımlarıdır. // Toplumda çeşitlilik içinde birlik, tanışma, kardeşlik, sosyal dayanışma yerine tecavüz, menfaat çatışması, çarpışma, şiddet, ırk ve sınıf farkına dayanan düşüncedir. // Tenkide tahammülsüzlük, kuvveti, hak, hakikat ve hikmette değil, maddî vasıtalarda, mevkide, güçte ve parada gören düşüncedir. // Akıl melekesini demagoji, savunma melekesini düşmanlık ve tecavüz, arzu ve ihtiyaçları tatmin melekesini sefahat adına kullanan, binaenaleyh iffet, şecaat nedir bilmeyen her türlü düşüncedir. // Türleri-Kaynakları-Neticeleri: 1.) Safsata: Batıl ve yanlış kıyas. Doğru gibi görünen sapık sözler. 2.) Sefahet: Budalalık ve hafif akıldan dolayı sosyal sapmalar. 3.) Sahafet: Fikirde ve inançta olan bozukluk, zayıflık ve fesat. 4.) Nefsanî duygular, ego tatmini, ben merkezli yaklaşım, gurur ve kibir. 5.) Yanlış bilgilendirmeler veya yanlış algılamalar. 6.) İdeolojiler. 7.) Saplantılar.

Saplantı: (Bkz. Obsesyon).

Sapma: (Bkz. Sosyal Sapma; Zihnî Sapma).

Sefih: Kuran terminolojisi olan sefih, hem dünyevî, hem de uhrevî manada tasarruflarında isabet kaydedemeyen, budalalığa varan, maddî ve manevî yönden hafif ve fkirsiz kişidir. (Bkz. Zihinsel Özürlü).

SHÇEK: (Bkz. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu).

Sosyal (Toplumsal; İçtimaî): Topluma ait, topluma bağlı, toplumla ilgili, insanların toplum içinde ve birlikte yaşamaları ile ilgilidir. // Genelde, bir alanda, belirli bir sürede ve belli bir insan topluluğuna yönelik olan bu kelime, toplumdaki çeşitli sosyal sınıfların ve grupların birbirleriyle entegre olmasını da ifade etmektedir. Bu anlamdaki sosyal, daha fazla "birliktelik" veya "birlikte oluş" manalarına gelmektedir. // Açıklama: Çoğu zaman ferdin kendisi de sosyal kriterlerin konusu olmaktadır. İnsanın, zihnî, bedenî ve ruhî gelişmesi, maddî refah seviyesi, işi, mesleği, eğitimi aile ve çalışma hayatındaki rolü ve statüsü bu kelime ile beraber anılmaktadır. Örn.: Sosyal (sorumlu) insan, sosyal faaliyetlerde bulunan, toplumun değerlerine saygı gösteren, toplum kaidelerine uyabilen, toplumun bütün sosyal kesimleri ile barışık yaşayabilen kişidir. Genelde, birisi gibi nasıl davranılacağını öğrenmek, örnek ve sosyal uyumlu bir insan olmak, bir başka ifadeyle bir "socius" olma meziyeti, fıtrîdir, yani bu meziyet ona Yaradan tarafından doğuştan verilmiştir. Bu gizli meziyet-güç, "sosyalite" olarak da adlandırılabilir. Kişi, hayatının başından itibaren, başkalarıyla münasebet kurma eğilimine sahip olduğu için, sosyaldir. Ancak, sergileyeceği davranış farklılıkları, içinde yaşadığı, büyüdüğü toplum, aile eğitimi ve kültürden kaynaklanacaktır. // “Toplumsal” ve “Sosyal” Kelimelerin Farklı Anlamları: İkisinin arasındaki temel fark, sosyal olanın, bir ıslah-tedbir gerektirmesi, toplumsal olanın ise ancak araştırma konusu oluşturmasıdır. Örn. Fakirlik, sosyal sorundur ve sosyal siyaset ekseninde bu probleme bir çare bulunması gerekmektedir. Hâlbuki sosyoloji, daha çok toplumsal sorunları ve vakıaları ele almakta, toplumsal davranışa temel teşkil edebilecek güçleri anlamaya çalışmakta ve belki de ıslah gerektiren bazı sosyal sorunlara çözümler bulmaktan ziyade, sosyal sorunların sebeplerini araştırmaktadır.

Sosyal Ayrımcılık: Toplum hayatında ayrımcılık yapmama ilkesinin ihlal edilmesidir. // Fertlerin veya sosyal grupların sosyal sınıf, ırk, din, lisan, siyasî-felsefik görüş, etnik azınlık, özürlülük vb. ayrılıklar-farklılıklar sebebiyle toplum içinde eştisiz işlem görmesidir. // Toplum içinde yer alan bazı kişi ve(ya) grupların ayrımcılığa tâbi tutulması ve bundan ötürü de haksızlığa (zulme) uğramasıdır.

Sosyal Bakım Bilimi: Teorik, metodik ve spesifik meslek ağırlıklı modelleriyle sosyal hizmetler, hemşirelik (kronik hasta, özürlü ve yaşlılara yönelik bakıcılık) ve tıp biliminden müteşekkil multi-disipliner bir bilim dalıdır.

Sosyal Bakım Eğitimi: Bakıma muhtaç kişilerin günlük hayatta ihtiyaç duydukları sosyal bakım hizmetlerinin teorik-bilimsel boyutlarını ve fiilî uygulama tekniklerini ele alan meslekî eğitimdir.

Sosyal Bakım Elemanı: Bakıma muhtaç kişiye sosyal bakım hizmetleri götürebilecek nitelikte olan profesyonel bakıcı (hemşire, yaşlı bakım uzmanı, sertifikalı bakıcı veya sosyal bakım alanında belirli yıl tecrübesi olan eleman), profesyonel psiko-sosyal ve manevî meslek elemanı (sosyal hizmet uzmanı, psikolog, ilahiyatçı), ev idaresi uzmanı veya bakım heyetinin önereceği herhangi bir meslek uzmanıdır.

Sosyal Bakım Güvencesi: Bakıma muhtaç kişilere sosyal hizmetler ve sosyal güvenlik sistemi içinde sağlanan bakım hizmetleri ve (aynî-nakdî) yardımlardır.

Sosyal Bakım: Bakım raporunda belirtilen öneriler doğrultusunda sosyal bakım elemanları tarafından bakıma muhtaç kişiye sistemli, plânlı ve organizeli bir biçimde sunulan hemşirelik (temel bakım-hasta bakıcılığı), psiko-sosyal (manevî) destek ve ev idaresine yönelik hizmetlerdir (Bakım Yönetmeliği Tasarısı kapsamında bir tanım önerisi). // Günlük hayatta fiilî uygulama ve teorik-bilimsel araştırmalar açısından bakıma muhtaç kişilerin bakımını, sosyal temeller üzerine bina eden tıbbî, psikolojik ve manevî bakım hizmetlerinin bütünüdür. // Değişik sebeplerden dolayı bakıma muhtaç hâle gelmiş kişilere, bakıma muhtaç kişinin bulunduğu mekâna göre kurumsal ve(ya) eve yönelik olarak sistemli, plânlı, programlı ve organizeli bir biçimde uzman bakıcılar tarafından yürütülen sosyal hizmet odaklı bakım hizmetleridir.

Sosyal Belediyecilik (Yerel Sosyal Politika): Yerel (mahallî) düzeyde, yöre sakinlerinin beceri ve kaynaklarından yararlanılarak, sosyal hayatın ve gücünün, yerel ekonomik ve sosyal gelişmeyle desteklenmesini öngören sosyal politikalardır. // Mahallî idareye sosyal alanlarda planlama, düzenleme ve uygulama fonksiyonu yükleyen bir yaklaşımdır. // Yerel kamu harcamalarını sosyal konut, istihdam, yoksulluğun giderilmesi, sağlık, eğitim ve çevrenin korunması alanlarını kapsayacak şekilde hazırlanan sosyal programlardır. // Sosyal Belediyeciliğin İşlevleri: 1.) Sosyalleştirme (Rehabilitasyon Hizmetleri). 2.) Sosyal Kontrol ve müdahale. 3.) Sosyal Danışmanlık ve Rehberlik. 4.) Sosyal Yardım. 5.) Sosyal Hizmetler. 6.) Kültür Hizmetleri. // Sosyal Belediyeciliğin Geliştirilmesine Yönelik Ön Şartlar: 1.) Yerinden yönetim. (Mahallî idarelerin merkezi yönetim karşısındaki yetki ve özerkliğinin genişletilmesi) 2.) Yetkilerin, merkez ile taşra arasında paylaştırılması. 3.) Yerel yönetimlerin yetki ve malî imkânlarının artırılması.

Sosyal Bunalım: Toplumun önemli bir kesiminin bunalıma girmesidir. // Toplumda, özellikle iktisadî durgunluk ve gerileme veya siyasî (ideolojik) çalkantılar sonucunda baş gösteren toplumsal huzursuzluklar, sosyal patlamalar ve çatışmalardır. // Bir toplumun sosyal düzeninin ve sosyal yapısının bozulmasıdır. // Bir toplumun temel düzeninin işleyişinde fertlerin ve sosyal grupların yeni alışkanlıklar oluşturarak, yeni şartlara uyarlanmalarını mecburî kılan değişmelerin meydana gelmesidir. // Değerlendirme: Sosyal bunalımlar, sosyal cinnetlere ve manevî hastalıklara yol açabilir veya bunlarla birlikte görülebilir.

Sosyal Bütünleşme (Sosyal İçerme): Sosyal dışlanmaya maruz kalan fert veya grupların (özürlü veya özürlü gruplarının) ekonomik ve sosyal hayatta yer almalarına engel olan faktörlerin ortadan kaldırılarak ve hayat seviyelerinin toplumda kabul edilebilir bir düzeye getirilerek, toplumla bütünleşmelerinin sağlanmasıdır. // Kendi özellikleri sebebiyle, istihdam, eğitim gibi imkân ve fırsatlardan herkes gibi yararlanamayanların durumlarını düzeltmek maksadıyla siyasî iradeyle alınmış bir kurumsal önlemler bütünüdür.

Sosyal Cinnetler (Sosyal Epidemiler; Sosyal Hastalıklar; Maraz-ı İçtimaiye): Sosyal şartların veya ortamın elverişsiz olmasından dolayı ortaya çıkan manevî hastalıklar ve ahlâkî yozlaşmaların olumsuz neticeleridir. // Sosyal ahlâk açısından sosyal hastalıklar, toplumda meydana gelen ahlakî erozyonun meydana getirdiği sosyal sapmaların bütünüdür. // Sosyal dayanışmayı zedeleyen tutum ve davranışların bütünüdür (Örn.: Rüşvet; Yolsuzluk; Cinsel sapmalar; Anti-sosyal davranışlar). // Toplulukların, kin, nefret ve(ya) kaba kuvvet (şiddet) içeren manasız davranışların bütünüdür. // Kalabalık davranışının, sosyal ahlâk esaslarının dışına kayması sonucunda, ortaya çıkan saldırgan ve şiddet içerikli hadiselerdir. // Değerlendirme: Sosyal cinnetler, ilkel toplumlardan ziyade "medenî", veya daha doğru bir ifadeyle sosyal yönden daha gelişmiş olduğu düşünülen toplumlarda görülmektedir. Özellikle, sosyo-ekonomik kriz, ihtilal, ayaklanma ve değişim dönemlerinde sosyal epidemiler-hastalıklar-anormallikler daha yaygındır. // Sebepleri: 1.) Dinî-ideolojik taassup ve cehâlet (Örn. Haçlı Seferleri; "Cadı" diye adlandırılan yaşlı ve özürlü kişilerin yakılması). 2.) Yanlış ve kasıtlı haberler, propaganda, ajitasyon (tahrik-kışkırtma) ve zanlar. 3.) Siyasî kargaşalar ve istikrarsızlık. 4.) İktisadî buhranlar (Örn. bankalara hücum). 5.) Sosyal huzursuzluk ve ümitsizliğin yaygınlaşması. 6.) Sosyal ahlâk esaslarının, sosyal ve siyasî hayattan uzaklaşması (Siyasî Yozlaşma). 7.) Düşmanlığı sevmek, yani toplum olarak sürekli yeni iç düşmanlar üretmek. 8.) Bu ülke insanlarını, birbirine bağlayan güçlü unsurlardan haberdar olmamak veya bunları inkâr etmek. 9.) Çeşitli bulaşıcı hastalıklar gibi ortaya çıkan psikolojik ve fizikî baskı uygulamaları. 10.) Toplum olarak dayanışma yerine şahsî menfaatlere yönelmek.

Sosyal Çalışma: (Bkz. Sosyal Hizmetler).

Sosyal Devlet: Sosyal sorunlara değişik yaklaşım ve bunları çözme adına uygulama alanında görülen farklı biçimlerine rağmen, farklı sosyal gruplara yönelik sosyal politikalar geliştiren ve uygulayan devlettir. // Sosyal siyaseti, kendi başına veya katılımcı demokrasi çerçevesinde sivil toplum örgütleri ile birlikte uygulayan bir devlettir.

Sosyal Dışlanma: (Bkz. Sosyal Tecrit).

Sosyal Epidemiler: (Bkz. Sosyal Cinnetler).

Sosyal Fobi: Sosyal statüyü yitirme korkusudur. // Sosyal ortamlarda başkaları tarafından inceleme altında tutulduğu korkusu, performans gösterilmesi gereken durumlarda eleştirme ya da küçük düşme korkusunun yaşanmasıdır. // Kişinin, başkalarının yanında küçük düşeceği, sıkıntı veya utanç duyacağı bir davranışta bulunacağı korkusudur. // Açıklama: Sosyal fobisi olan kişiler, bu korkunun yaşanmasından kurtulmak için, bu tür sosyal ortamlara girmekten kaçınır. Kaçınma sebebiyle kişinin sosyal, meslekî ya da aile hayatı olumsuz yönde etkilenir. // Sosyal Fobisi Olanların Başlıca Özellikleri: a) Genellikle utangaç ve içe dönüktürler, sosyal değildirler. b) Normal göz temasından kaçınır ve az konuşurlar. Başkalarının önünde, düşüncelerini rahat anlatamazlar. c) Kendilerine bir şey sorulmadıkça çok konuşmazlar. Grup içinde ender konuşurlar. d) Dikkatlerin üzerlerinde toplanmasından sıkılırlar. e) Sıklıkla, hastalandıklarını söylerler ve çoğu zaman ortadan kaybolurlar. f) Amirleriyle konuşurken kaygılı görünürler ve yüz kızarması ortaya çıkabilir. Haklarını savunmada güçlük çekerler, benlik saygısında düşüklük veya aşağılık kompleksleri vardır. (Bkz. Fobi; Fobi Türleri; Panik).

Sosyal Güvenlik: Meslekî, fizyolojik veya sosyo-ekonomik risklerden dolayı gelirin veya kazancın devamlı veya geçici olarak kesilmesi durumunda insanların geçinme ve yaşama ihtiyaçlarını karşılayan bir sistemdir. // Değişik yöntemler aracılığı ile (Sosyal Sigorta; Sosyal Yardım) kişilere sadece maddî güvence sağlamanın ötesinde, toplumda yer alan bütün fertlerin, sosyal hayata ve sosyal gelişmelere eşit değerde, yani sosyal adalet ilkelerine uygun olarak katılmalarına imkân tanıyan bir sosyal sistemdir.

Sosyal Hastalıklar: (Bkz. Sosyal Cinnetler).

Sosyal Hizmetler (Sosyal Çalışma): Sosyal politikanın gayri maddî hizmet alanı olan sosyal çalışma, özürlüler dâhil korunmaya muhtaç kişilere sağlık, psiko-sosyal ve manevî danışmanlık, hukuk, finans, gayrimenkul yönetimi, istihdam, kişisel gelişim, mesken temini ve eğitim desteği gibi alanlarda yapılan yardım ve desteklerdir. // Fertlerin birbirleriyle ve çevreleriyle uyum sağlamasını kolaylaştırmak maksadını taşıyan sistemleştirilmiş ve kurumlaştırılmış çalışmalardır. // Kişi, grup ve toplulukların yapı ve şartlarından doğan ya da kendi denetimleri dışında meydana gelen bedenî, zihnî ve ruhî eksikliği, fakirlik ve eşitsizliği gidermek veya azaltmak, toplumun değişen şartlarından doğan sosyal sorunları çözümlemek, insan kaynaklarını geliştirmek, hayat standartları iyileştirmek ve yükseltmek, fertlerin birbirleriyle ve sosyal çevresi ile uyum sağlamasını kolaylaştırmak maksadıyla insan şeref ve haysiyetine yaraşır eğitim, danışmanlık, bakım, tıbbî ve psiko-sosyal rehabilitasyon alanlarında devlet veya gönüllü-özel kuruluşlar tarafından sistemli bir şekilde ifa edilen hizmet programlarının bütünü.

Sosyal Hizmetler Alanları: Sağlık, eğitim ve sosyal güvenlik alanlarında yürütülen hizmetlerin bütünüdür. // Sosyal çalışmacı veya sosyal hizmet uzmanlarının sosyal grup odaklı olarak mesleklerini uygulayabilecekleri temel çalışma alanları. Örn.: Aile, çocuklar, gençler, yaşlılar, bakıma muhtaçlar, özürlüler, hastalar, yabancılar, göçmenler.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK): 24.05.1983 tarih ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olarak kurulan ve 02.04.1989 tarih ve 356 sayılı KHK ile Başbakanlığa bağlanan bir kamu kurumudur. // Başlıca görevleri şunlardır: Yardıma ve(ya) bakıma muhtaç, bir diğer ifadeyle korunmaya muhtaç aile, çocuk, genç, özürlü, yaşlı, kadın ve diğer muhtaç insanlara sosyal hizmetler götürmektir.

Sosyal İçerme: (Bkz. Sosyal Bütünleşme).

Sosyal Katılım Sınırlılıkları (Katılım Kısıtlılıkları): Sosyal hayatın içinde kişinin değişik durumların ve faaliyetlerin (aktivitelerin) karşısında değişik boyutlarda karşılaşabileceği problemler, zorluklar ve engellerdir.

Sosyal Katılım: ICF’ye göre (sosyal) katılım, özürlülerin (ve bakıma muhtaç kişilerin) hayatın içinde olması ve sosyal hayata aktivitelerle (etkinliklerle) olabildiğince aktif olarak katılabilmeleridir.

Sosyal Patoloji: Organizmalarda ortaya çıkan hastalıklarla sosyal problemler arasında paralellik-benzerlik kurarak, sosyal sapma veya suçların, toplumun bütününde meydana gelen değişiklikler sonucu meydana geldiğini, bundan dolayı da olumsuz sosyal gidişatın, ferdî durumlarla açıklanamayacağını iddia eden patoloji biliminin bir şubesidir.

Sosyal Pedagoji: Sosyal sorunlu çocuk ve gençlerin okul dışı eğitim ve terbiyesidir. // Sosyal politikalar, sosyal hizmetler (sosyal çalışma), gençlik hizmetleri ve aile hizmetleri kapsamında eğitim boyutuyla yürütülen sosyal faaliyetlerinin tümüdür. // Aileleri koruyucu, önleyici ve geliştirici nitelikteki eğitim faaliyetleridir. // Kişilerin ve özellikle sosyal sorunlu çocuk ve gençlerin sağlıklı bir şekilde sosyalleşmesini sağlayan, kişilere sevgi, sosyal sorumluluk ve sosyal ahlâk esaslarını öğreten eğitim faaliyetlerinin bütünüdür. // Tarihî Gelişimi: Alman bilim adamı Adolf Diesterweg (1790–1866) tarafından ilk defa ortaya atılan bu terim, toplumda mağdur duruma düşmüş, sosyal yönden tecrit edilmiş veya şahsi yönden problemleri olan insanların sosyal hayata (yeniden) kazandırılması, bağımsız ve üretken hale gelmelerini sağlayan terapoytik, eğitimsel ve danışmaya yönelik hizmetlerin bütünüdür. Avrupa’da sosyal pedagojik hizmetler, 19. yüzyılda kilise tarafından başlatılmıştır. Hedef grup, daha ziyade sanayi devriminden olumsuz yönde etkilenen ve şehirlere göç eden büyük ailelerin çocukları olmuştur. Bu dönemde örn. Almanya’da, özellikle büyük şehirlerde kilise örgütleri tarafından muhtaç gençlere, meslekî eğitim imkânı tanıyan yurtlar, dernekler ve okulların yanında özel çocuk bakım ve(ya) gençlik evleri açılmıştır. Bugün, sosyal pedagojik hizmetlerin faaliyet alanları ile sosyal çalışmanın faaliyet alanları birbirine çok yakındır // Çalışma Alanları: 1.) Evsiz-barksızların, alkol ve uyuşturucu bağımlıların, marjinal grupların, tek başına yaşayan dul ve yetimlerin sosyal entegrasyonu. 2.) Okuma yazma bilmeyenlerin okutulması ve eğitimi. 3.) Özel eğitime muhtaç çocukların eğitimi. 4.) Sorunlu çocukların eğitimi. 5.) Sosyal sorunlu aile fertlerinin eğitimi. 6.) Yabancı ve göçmenlerin eğitimi.

Sosyal Pedagojik Hizmet: Çocuk yuvalarında veya yetiştirme yurtlarında sosyal çalışma ve sosyal pedagoji faaliyetlerinin kaliteli ve koordineli bir biçimde yürütülebilmesi için, bu faaliyetlerden sorumlu kişinin (genel müdür-yönetici-insan kaynakları müdürü vb.) başkanlığında sosyal eğitmen, sosyal çalışmacı, sosyal hizmetler uzmanı, sosyal danışman, öğretmen ve psikologlardan oluşturulmuş bir ekibin ortak hizmetidir.

Sosyal Politika (Sosyal Siyaset): Toplumda ortaya çıkan muhtelif sosyal sorunları ortadan kaldırmayı ve sosyal refahı temin etmeyi, artırmayı ve yaygınlaştırmayı hedefleyen tedbirlerin ve uygulamaların bütünüdür. // Çalışma hayatının yanında toplum hayatına yönelik düzenleyici ve iyileştirici politikaların bütünüdür. // İktisadî faaliyetlerin bazı sosyal kesimlerde doğurduğu maddî olumsuzlukları ve sosyal adaletsizliği gidermeyi hedef alan bir disiplindir. // Hedefleri: 1.) Ferdî muhtaçlığın yanında değişik psiko-sosyal sorunların ve yüklerin ortaya çıkması halinde muhtaç insanlara, değişik sosyal güvenlik yöntemleri çerçevesinde geniş kapsamlı ve çok maksatlı maddî ve manevî destek ve danışmanlık hizmetleri sunmak. 2.) Sosyo-ekonomik yönden zayıf olan insanların sosyal ve ekonomik durumlarını sürekli olarak iyileştirmek. 3.) Sosyal barışın ve adaletin temini için refah toplumunu oluşturmak. 4.) Akla gelebilecek bütün sosyal risklere ve bunların doğurabileceği her türlü zararlara karşı toplumun bütün üyelerini sosyal güvenlik kapsamı altına almak. 5.) Fırsat eşitliği çerçevesinde insan haysiyetine yaraşır bir hayatın idamesi için tedbirler almak. 6.) Toplumda sosyal bütünleşmeyi ve sosyal tekâmülü oluşturmaktır ve bunun için de sosyal sorumluluk duygusunu geliştirmek. 7.) Kolektif kendi kendine yardım etme ilkesine uygun olarak, gerek kamu alanında, gerekse sivil toplumda sosyal dayanışma ruhunu hayata geçirmek ve sivil toplum örgütlerine katılımcı imkânlar tanımak. 8.) Sosyal ahlâk esaslarının toplumda geçerlilik kazanması yönünde sosyal pedagojik faaliyetlerde bulunmak. 9.) Kazançlardaki aksamalara karşılık risk yönetimi ve sosyal koruma oluşturma. 10.) Piyasanın sağlayamadığı değerli mal ve hizmetleri (merit goods) temin etme. 11.) Fakirliği önlemek-gidermek ve sosyal bütünleşmeyi sağlamak.

Sosyal Politika Alanları: Sosyal politikanın gerek teorik, gerekse pratik anlamda ilgi gösterdiği sosyal sorun alanları ve(ya) bir çözüm aracı olarak üzerinde önemle durduğu teklif ve tedbirlerdir.

Sosyal Politika Sosyolojisi: Sosyal siyaset ve sosyoloji bağlamında karşılıklı etkileşim içinde olan bir süreçtir. // Sosyal politika ve sosyal hizmetler alanları ile yakından ilgili olan sağlık, istihdam, konut, aile, yaşlılık, özürlülük (engellilik), bakıma muhtaçlık, yaşlılık ve yoksulluk gibi konuları sosyolojik boyutlarıyla ele alan bir alt disiplindir. // Bir taraftan sosyal politika enstrümanlarının (Sosyal Sigortalar; Devletçe Bakılma; Sosyal Tazminat; Aile Ödenekleri; Sosyal Teşvik; Sosyal Yardım; Sosyal Hizmetler) sosyal yapı ve unsurları üzerindeki etkilerini, diğer taraftan da sosyolojinin sosyal politikalara etkisini araştıran inter-disipliner bir bilim dalıdır. // Sosyal politikanın ve sosyal güvenliğin ilgi alanına giren sosyal konuların sosyolojik verilerle desteklenerek ve sosyolojik bir bakış açısı içerisinde incelenmesine imkân tanıyan bir bilim dalıdır. // Tarihî Boyutuyla Sosyal Siyaset Sosyolojisinden Bazı Örnekler: 1.) Sanayi öncesi toplumlarda, sosyal sapma nitelikli davranışlar sergileyen fertlere ya ceza verilir ya sosyal kontrol altında ya da baskı altında tutulurdu. Şimdi ise aynı fertler sosyal (meslekî tıbbî ve(ya) manevî) rehabilitasyon hizmetleri ile topluma yeniden kazandırılmaktadırlar. 2.) Sosyal yapıdaki değişimler (Örn. çekirdek ailenin oluşması) ve diğer sosyolojik faktörlerin etkisiyle geniş manada yeni sosyal politikaların geliştirilmesine gerek duyulması.

Sosyal Politika Türleri: Farklı ilkelere, varsayımlara, gerekçelere ve dünya görüşüne göre belirlenen sosyal politikalar. // Sosyal Siyaset Türlerinin Tasnifi: 1.) Sebebe Bağlı Sosyal Siyaset: Sebebe bağlı ilkeye göre sosyal politikalarını ve sosyal güvenlik sistemini oluşturan sosyal siyaset. Buna göre, sosyal sorunlara çözüm, bunların ortaya çıkması durumunda getirilir. // Sosyal sorunlara bir reaksiyon mâhiyetinde çözüm arayan bir sosyal politika anlayışıdır. // Sosyal politikaların hayata geçirilmesi için, mâkul bir sosyal sebebin-kriterin bulunması zaruridir. Sosyal gelirin ödenmesi için bir sebebin bulunması şarttır. Meselâ, fakirlik, muhtaçlık, hastalık, iş kazası. 2.) Neticeye Bağlı Sosyal Siyaset: Neticeye bağlı ilkeye göre harekete geçen sosyal siyaset. Buna göre, sosyal politikaların hayata geçirilmesi için, sadece sebebine bakılmamaktadır. Burada sebebin (Örn. iş kazası), netice olarak meydana getirdiği maddî-manevî zarara (kısmî-tam-sürekli-süreksiz iş göremezlik hâli) bakılarak, zararın boyutuna göre kişiye sosyal gelir bağlanmaktadır. 3.) Koruyucu Sosyal Siyaset: Muhtemel sosyal sorunların gün ışığına çıkmasına fırsat vermeden önleyici tedbir mahiyetinde uygulanan sosyal politikalar. Örn.: a) Muhtemel hastalıklara karşılık koruyucu sağlık hizmetleri. b) Muhtemel işsizliğe karşı aktif istihdam politikaları. c) Muhtemel sosyal çatışmaları önlemek ve sosyal adaleti tesis etmek için, adil gelir dağılımı politikaları. 4.) Manevî-Fıtrî Sosyal Siyaset: Toplumda yer alan her sosyal kesimin sosyal sorunların çözümünde, bio-psiko-sosyal ve manevî bir varlık olan insanların ontolojik altyapısının, yani fıtrat, ruh, tabiat ve biyoritm gibi temel hususiyetlerin, dikkate alınarak çözüme kavuşturulması.

Sosyal Rehabilitasyon: Kişinin (özürlünün) sosyal hayata kazandırılmasına yönelik uygulanan psikolojik ve sosyal rehberlik hizmetleridir. // Bütüncül rehabilitasyon sürecini zora sokabilen ekonomik sosyal mükellefiyetleri azaltmak, özürlü ferdin ailesinin, toplumun ve mesleğinin taleplerinin ferde göre ayarlanmasına yardımcı olmak yoluyla topluma katılımını hedefleyen rehabilitasyon hizmetleridir.

Sosyal Sapma: Bir toplumda normlara uymayan ve onları dikkate almayan davranışlardır. // İnsanların içinde yaşadıkları toplumun, topluluğun veya grubun değer ve normlarına, genelde aykırı düşen ve hoşgörü sınırlarının dışında cereyan eden davranış biçimleridir. // Toplum tarafından benimsenen, kabul edilen sosyal değerlere ve normlara, çeşitli sebeplerden ötürü uyulmama veya bu değer ve normlardan uzaklaşma olgusudur. // Kişilerin, değerlerin ve kültürün normal etkinliklerinden veya kontrolünden kaçtığı bir süreçtir. // Toplumun ontolojik (var oluşu ile ilgili olarak) altyapısının, sosyo-kültürel üstyapısı (sosyal değerler; sosyal mesuliyet; sosyal ahlâk esasları gibi) ile çatışması sonucunda ortaya çıkan yabancılaşmadır. // Anormallik ve düzensizlik açısından sosyo-kültürel sapma, kişilerin davranışlarının, toplum tarafından kabul edilmiş ve normal olarak kabul edilen davranış düzenliklerine uymamaları ve standart altı davranış biçimleri sergilemeleridir. Böyle bir sapma olumsuzdur, çünkü burada onaylanmayan, aşağı, zararlı, hoş olamayan ve yetersiz davranış biçimleri sergilenmektedir.

Sosyal Sigorta: Bir işyerine bağlı olarak çalışanların işgücünü belirli sosyal risklere karşı korumak gayesiyle tesis edilen bir sosyal güvenlik sistemidir.

Sosyal Sistem: İki veya daha fazla fert arasında manalı karşılıklı münasebetler düzeni. // Birbirleriyle karşılıklı ve fonksiyonel münasebet içinde olan, çeşitli unsurlardan meydana getirilerek işletilen bir bütündür. // İnsanlar arası karşılıklı tesirleri organize eden, kültür faktörleriyle yine insanlar arası karşılıklı (fiilî veya sembolik) etkileşimden teşkil edilmiş bir yapıdır. // Birbirleriyle karşılıklı fonksiyonel münasebet içinde olan, çeşitli sosyal, maddî-manevî unsurlardan ve değerlerden (kurumlar; çalışma hayatı; sosyal hayat; siyasî yapı; aile; din; kültür; sosyal grup; sosyal hukuk; sosyal güvenlik sistemi) meydana gelmiş, iyi veya kötü bir biçimde işleyen bir sosyal modeldir.

Sosyal Siyaset: (Bkz. Sosyal Politika).

Sosyal Tecrit (Sosyal Dışlanma): Sosyal içerme veya karşılıklı etkileşimin zıddı veya negatifi olan sosyal tecrit, bir baskı, dayatma veya kanunî zorlamanın bir neticesi olarak, mecburî bir şekilde insanlardan, toplumdan kopma, uzaklaşma, sosyal münasebet kur(a)mama veya yalnız başına bir hayat yaşama anlamlarına gelmektedir. // Fert veya grupların işsizlik, yoksulluk, eğitimsizlik, özürlülük gibi sebeplerden dolayı eğitim, sağlık ve kültürel imkânlardan yararlanamaması, üretim etkinlikleri içinde yer alamaması ve karar alma süreçlerine katılamaması şeklinde tanımlanabilecek kapsamlı ve çok boyutlu bir kavramdır.

Sosyal ve Çevresel Engellilik (Sosyal Yetersizlik; Çevre Engelleme; Dezavantajlılık): Fonksiyonel engellilik (disability) düzeyinin ileri bir boyuta ulaşması neticesinde özürlünün, sosyal hayata uyum konusunda değişik engellerle (handicaps) karşılaşmasıdır.

Sosyal Yardım (Kamu Yardımı): Yardıma muhtaçlara yapılan maddî desteklerdir. // Yerel ölçüler içinde minimum (asgarî) düzeyde dahî kendisini ve bakmakla mükellef (yükümlü) olduğu kişileri geçindirme imkânından mahrum kalmış fertlere, muhtaçlık tespitine ve kontrolüne dayalı olarak yapılan ve onları kendi kendilerine yeterli hâle getirmek maksadını taşıyan aynî ve nakdî nitelikteki geçici veya süreli, sistemli ve düzenli karşılıksız yardımlardır (2003 tarihli “Sosyal Hizmetler ve Sosyal Yardım Temel Kanunu Tasarısı Taslağı”).

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu çerçevesinde kurulan sosyal yardım vakıfları.

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu: Sosyal sigortalar dışında kalan (sosyal güvenlik kuruluşlarından gelir ve aylık almayan), fakru zaruret ve muhtaçlık içinde bulunan insanlara, ihtiyaçlarının türü ve boyutuna göre bir kez, birkaç kez veya sürekli olarak nakdî ve(ya) aynî yardım öngören 1986 tarih ve 3294 sayılı bir kanundur.

Sosyal Yetersizlik: (Bkz. Engellilik).

Standart Bakım Modelleri: Bakım hizmetlerinin görev alanı (hasta, yaşlı veya özürlü bakımı) ve hedefini (sosyal bakım kalitesinin oluşturulması, korunması ve geliştirilmesi) belirleyen ve bakım elemanları tarafından genelde kabul edilen ve uygulanabilen bütün faydalı norm ve ölçülerdir. // Vazifeli veya gönüllü bakıcı kişilerin somut ve genelde sürekli olarak tekerrür eden hadiselerin karşısında nasıl bir hizmet tutum ve davranışı sergilemesi gerektiği hususunda yol gösteren sistemli bir kaideler manzumesidir. // Olması gerekeni, yani en uygun bakım hizmetlerinin temel esaslarını belirleyen modellerdir.

Süreğen Hasta: (Bkz. Kronik Hasta).

Süreğen Hastalık: (Bkz. Kronik Hastalık).

Şizofreni: Daha çok buluğ çağında ve daha sonra görülen zihnî fonksiyonlarda bozulma, gerçeklerden uzaklaşma ve kişilik yıkılması ile karakterize edilebilen psikolojik bir rahatsızlıktır. // Hayâl kurma, gerileme ve sosyal çevreyle münasebetlerin kopmasının bir sonucu olarak aşırı şiddetteki psikotik bir reaksiyon ve ruhî bir bozukluk ve psikoz türü. // “Duyguda çatlaklık” anlamına gelen ve daha çok “şahsiyetin harap olması” şeklinde algılanan şizofreni, gerçeği değerlendirmenin bozulduğu, düşünce, duygu ve davranışlarda anormalliğin ortaya çıktığı ruhî bir rahatsızlıktır. // Özellikleri: Şizofreniye yakalanmış kişiler üzerinde yapılan araştırmalar, bu kişilerin beyinlerinde önemli değişiklikler olduğunu göstermektedir. Bazı beyin bölgelerinde küçülme ve hücrelerde düzensizlikler sık rastlanan bulgular arasındadır. Ayrıca, beyin kan akımının, bölgelere göre dağılımı da bu hastalarda farklılıklar göstermektedir. Belki de bu sebeplerden dolayı, şizofreni hastalarının çoğu, hayatla mücadele gücünü yitirmekte ve ciddi bir depresyona girmektedir. İntiharı tek çare olarak gören şizofrenler arasında intihar girişimi ortalama % 40 ve ölüm oranı ise % 10'dur. Başkasına Atma).

Şizoid Kişilik: Çevresindeki kişilerden uzak durma ve anormal düşünme gibi özellikler taşıyan şahsiyet bozukluğudur.

Tıbbî Bakım: Bakıma muhtaç kişiye (sosyal) bakım hizmetleri kapsamında sunulan tıbbî tedavi, tıbbî rehabilitasyon ve(ya) koruma ve destek hizmetleridir. // Tıbbî bakım kapsamında genelde hemşirelik ve hasta bakıcılığı hizmetleri, tıbbî-fizikî tedavi ve ilaç takibi yapılmaktadır.

Tıbbî Rehabilitasyon: Beklenmedik bir hadiseden dolayı ortaya çıkan malûllük, hastalık, sakatlılık veya herhangi bir özürlülük sonucunda kesinleşen bedenî, aklî ve(ya) ruhî rahatsızlıkları ortadan kaldırmak veya en az düzeye getirmek maksadıyla yapılan tıbbî müdahale ve tedavi yöntemlerinin bütünüdür. // Hastalık veya bozukluk sonucu ortaya çıkan özürlülük ve(ya) engellilik durumunu, fizyolojik, anatomik ve çevresel kısıtlamaların interdisipliner bir yaklaşımla elverdiği ölçüde azaltmaya, mümkünse ortadan kaldırmaya yönelik tedavi uygulamlarıdır.

Topal: Aksak yürüyen kişidir. // Ayağından aksak olan ortopedik özürlüdür. // “Topala Sorumluluk (Güçlük) Yoktur” (Kuran-ı Kerim; Fetih Suresi; Ayet 17).

Toplum Temelli Rehabilitasyon: Özürlülere dönük sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin toplumun değişik kesimlerinden destek alarak yürütülmesidir. // Özürlülerin, ailelerinin ve çevrelerinin istifade edebilecekleri kaynaklar oluşturmayı ve toplum düzeyinde tedbirler almayı ihtiva eden süreçtir.

Toplumsal: (Bkz. Sosyal)

Ulaşılabilir Yapısal Çevre (Özürlülere Uyarlanmış Yapılar; Ulaşılabilirlik): Mimarî çevremizi oluşturan kamuya ait olsun veya olmasın açık ve kapalı bütün mekânlara ve değişik binalara nasıl ve hangi şartlar altında kavuşabileceğimizi ifade eden bu terim, esasında yaşlı, hamile, çocuk ve özürlü insanların şehir içi ve şehirlerarası ulaşımını kolaylaştırmayı hedefleyen tedbirlerin ve uygulamaların bütünüdür. // Farklı şahsî engelleri bulunan insanların bağımsız olarak kendine sunulan bütün imkânlara, fizikî ve sosyal olarak sunulan faaliyetlere ve donatılara çevre ve iletişim açısından ulaşabilmesini ve yararlanabilmesidir.

Ulaşılabilirlik: (Bkz. Ulaşılabilir Yapısal Çevre).

Uzun Süreli Kurumsal Bakım Hizmetleri: Kimsesizlik veya ileri derece bakıma muhtaçlıktan dolayı evinde sosyal bakım hizmetlerinin verilmesi uygun olmayan bakıma muhtaç kişinin, yatılı bakım merkezine alınıp, burada kendisine sürekli olarak sosyal bakım hizmeti verilmesidir.

Vücut İşlevleri: (Bkz. Beden Fonksiyonu).

Vücut Yapısı: (Bkz. Beden Yapısı).

Yardıma Muhtaç Kişi: Ailesini kaybetmiş ve(ya) maddî durumu yetersiz ve(ya) ailesinin ekonomik ve sosyal yoksunluk içinde olmasından dolayı (kamusal) sosyal yardıma muhtaç olan kişidir. // Mal varlığı bulunmayan veya temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde menkul, gayrimenkul veya bunun dışında her hangi bir yerden gelir temin etmeyen ve bundan dolayı da başkalarının maddî yardımına bağımlı olan kişidir. // Değişik sebeplerden dolayı (çalışmaya muktedir olamamak, bakıma muhtaçlık, işsizlik, belirli bir gelir düzeyinin altında kalma vs.) başta kamu kurumları (Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları veya SHÇEK) olmak üzere sivil toplum örgütlerinin ve sosyal çevrenin malî desteğine ihtiyaç duyan kişidir.

Yardıma Muhtaç Özürlü: Özürlü olmanın ötesinde yardıma muhtaç kişidir.

Yardımcı Teknolijiler: Özürlülerin fonksiyonel kapasitelerini korumak veya geliştirmek maksadıyla kullanılan her türlü araç, gereç, cihaz ve diğer teknik techizattır.

Yerel Sosyal Politika: (Bkz. Sosyal Belediyecilik).

Yetenek Bozukluğu: (Bkz. Yetersizlik).

Yetersizlik (Yetiyitimi; Yetenek Bozukluğu; Fonksiyonel Engellilik): ICF ve ICIDH-10 kodlama sistemlerinde geçen “Disability” kavramıdır. // Fizikî, psikolojik veya anatomik yapı ve fonksiyonların kaybı ya da normalden sapma durumudur. // Organların zarara uğraması sebebiyle ruhî, psikolojik veya fizikî fonksiyonel engellerin ortaya çıkmasıdır. // Özürlünün belirli hareketleri yerine tam olarak yerine getirememesinden dolayı aktivite kısıtlıkları içinde bulunmasıdır.

Yetiyitimi: (Bkz. Yetersizlik).

Zihinsel Özürlü (Geri Zekâlı): Zihnî varlığı (akıl, şuur, mantık, idrak, tefekkür vb.) yeterince gelişmemiş olduğundan dolayı, akıllıca düşünemeyen ve ortalamanın (çok) altında entelektüel fonksiyona sahip olan ve belki de bundan dolayı bazen farklı veya anormal davranışlar sergileyen zekâ seviyesine göre değişik derecelerde bakıma muhtaç olan kişidir. // Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zeka geriliği olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zeka geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer. (Kaynak : “2002 Türkiye Özürlüler Araştırması”)

Zihnî Sapma: (Bkz. Sapık Düşünce).

 

İnternetten Online Sipariş Vermek İçin Tıklayın