Sosyal Politika

Sosyal Politika Nedir?

Sosyal Siyaset, literatürde bazen “Sosyal Politika; Toplumsal Politika; İçtimaî Siyaset; Refah Politikası” gibi kavramlarla eş anlamlı tutulmaktadır.

Sosyal siyaset, genelde toplumun değişik sosyal kesimlerinde ortaya çıkan muhtelif sosyal sorunları ortadan kaldırmayı ve herkesin sosyal refahını temin etmeyi ve yaygınlaştırmayı hedefleyen tedbirlerin ve uygulamaların bütünüdür. Bir başka ifadeyle, çalışma hayatının yanında sosyal hayata yönelik düzenleyici ve iyileştirici politikaların bütünüdür sosyal siyaset.

Bir bilim dalı olarak sosyal siyaset, iktisadî faaliyetlerin, bazı sosyal kesimlerde doğurduğu maddî olumsuzlukları ve sosyal adaletsizliği gidermeyi hedef alan bir disiplindir. Diğer taraftan, sosyal hayatın iktisadî düzenlemelerin yanında sosyal ahlâk esaslarının şemsiyesi altında dizayn edilmesi gerektiğini ileri süren bir bilim dalıdır. İktisat ilmi, ekonomik faaliyetlerin işleyişini, gelirin nasıl dağıldığını araştırırken, sosyal siyaset, ekonomik faaliyetlerin, gelir ve servet dağılımının, ahlâkî ve âdil esaslara göre nasıl oluşması gerektiği ve bu istikamette alınması gereken politikalar üzerinde durmaktadır.

İlk kez 19. asrın ikinci yarısında Almanya'da ortaya çıkan bu kavram, özellikle sanayi devrimi sürecinde gün ışığına çıkan işçi sorunlarıyla birlikte önem kazanmıştır. Bunun için, bazı bilim adamları sosyal siyaseti, sınıflar arasındaki çatışmaları, çelişkileri ve dengesizlikleri gidermeye, sınıflar arasında uyum sağalamaya dönük bir bilim dalı olarak tarif etmiştir.

Kavramın tarihî kökenlerine inildiğinde (dar ve klâsik mânâda) sosyal siyaset, kapitalist iktisat düzeninde işçiler ve işverenler arasında ortaya çıkan menfaat çelişkilerinin ve çatışmalarının barışçı yöntemlerle ortadan kaldırılmasını ifade etmektedir.

Sosyal siyasetin asıl hareket noktasını, üretim sürecine emeğiyle katılan işgücünün korunmasına, endüstri ilişkilerinin âdil bir şekilde kurumsallaşmasına ve böylece sınıflar arası sosyal gerginliklerin asgariye indirilmesine yönelik tedbirler oluşturmuştur.

Sosyal değişim ve sosyal gelişmenin yanında zamanla farklı ve yeni sosyal problemlerin ortaya çıkması ile birlikte sosyal siyasetin tanımı, muhtevası ve hedefi de buna paralel olarak değişmiştir.

Modern sosyal siyaset, bugün hemen hemen bütün sosyal alanların ve bütün sosyal grupların sorunları ile ilgilenmekte ve çözümler üretmektedir (geniş manada sosyal siyaset). Toplumdaki tüm sınıfların ve grupların sosyal güvenlik, sağlık, eğitim, istihdam, konut gibi problemlerini çözme vazifesini üstlenen modern sosyal siyaset, sosyal devletlerin değişik sosyal sorunların çözümünde en önemli vasıtası hâline gelmiştir.

Bazılarına göre sosyal siyaset, gelir ve servet dağılımı politikasıdır. Hukukçulara göre sosyal siyaset, sosyal kurallardan müteşekkil bir sosyal hukuk sistemidir. Ontoloji, psikoloji, ahlâk ve din uzmanlarına göre sosyal siyaset, insanların fıtratına ve benimsenen ahlâkî değerlere göre düzenlenen (düzenlenmesi gereken) sosyal politikaların bütünüdür. Buna göre de sosyal siyaset, sosyal ahlâk ilmidir. Bütün bu tanımlamalardan da anlaşılacağı gibi, sosyal siyasetin ilgi alanı ve yelpazesi çok geniştir. Bunun için sosyal siyasetin önemle üzerinde durduğu konulara bir göz atalım:

Sosyal siyasetin ilgi alanlarını, tasnif etme bakımından tarih, hukuk, iktisat, ahlâk, psikoloji (fıtrat) ve hedef sosyal gruplar (işçi-işveren kesimleri, esnaf, çiftçi, ev hanımları, çocuklar, özürlüler, yaşlılar, aile) açısından ele alabileceğimiz gibi, teorik-bilimsel ve sosyal risklerden koruyucu-giderici uygulamaların yanında mikro ve makro boyutlarıyla da sınıflandırabiliriz. Ancak, böyle bir tasnif, gerekçeleriyle birlikte bilimsel bir şekilde açıklanması gerektiğinden, biz burada sadece konularını sıralamakla yetineceğiz.

·        Sosyal Tarih: Sosyal Siyaset Tarihi; Çalışma İlişkileri Tarihi.

·        Sosyal Devletin Görevleri, Hedefleri ve Vasıtaları.

·        Sosyal Siyaset Teorileri.

·        Sosyal Siyasetin Sosyo-Ekonomik Yapı İle İlgili Fonksiyonları

·        Sosyal Güvenlik: Modelleri, Sistemleri ve Yöntemleri (Devletçe Bakılma; Sosyal Tazminat; Sosyal Sigortalar; Kamusal Sosyal Yardım; Sosyal Teşvik; Sosyal Tazminat).

·        Çalışanların ve İşçilerin Korunması ve Çalışma Hayatının İnsanîleştirilmesine Yönelik Politikalar (İş Güvenliği; İş Güvencesi; İşçi Sağlığı; Ergonomi; Örgütsel Psikoloji).

·        Muhtaç Sosyal Grupların Korunmasına Yönelik Sosyal Politikalar (Aile-Kadın-Özürlü-Yaşlı-Çiftçi-Yabancı-Göçmen-Çocuk ve Gençlere yönelik sosyal refah politikaları).

·        Sosyal Plânlama ve Sosyal Kalkınma

·        Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri.

·        İşçi ve İşveren Sendikaları ve Toplu Pazarlık (Toplu İş Uyuşmazlığı; Toplu İş Sözleşmesi; Grev ve Lokavt).

·        Kooperatifçilik ve Kooperatifler.

·        Şehirleşme Sorunları, Şehir Topluluğu; Şehir Ekolojisi ve Sosyal Konut Politikaları.

·        Uluslar Arası Sosyal Politika (ILO; BM ve yan teşkilatları; IMF; Dünya Bankası; Uluslar Arası İşçi ve İşveren Örgütleri; Uluslar Arası Sosyal Güvenlik Antlaşmaları; Uluslar Arası Sosyal Sorunlar; Göç).

·        Sosyal Güvenlik Hukuku ve İş Hukuku.

·        Meslekî Eğitim ve İstihdam Politikaları..

·        Sosyal Risklere Karşı Tedbirler ve Politikalar (Koruyucu Sosyal Politika, Çevre Politikası; Koruyucu Hekimlik).

·        Çalışma Hayatının Psikolojik ve Sosyolojik Tahlili (Sosyal Psikoloji ve Sosyoloji çerçevesinde Çalışma Psikolojisi ve Çalışma Sosyolojisi).

·        Gelir Dağılımı, Türleri ve Politikaları.

·        Sağlık Politikaları ve Hizmetleri.

·        Sosyal Konut Politikaları.

·        Sürdürülebilir Kalkınma Etrafında Çevre Politikaları.

·        İnsan Kaynakları Yönetimi.

·        Mukayeseli Sosyal Siyaset (Sosyal İslâm; Sosyal Kapitalizm-Hıristiyanlık; Sosyalizm).

·        Sosyal Ahlâk ve Sosyal Davranış.

·        Sosyal Pedagoji, Sosyal Rehabilitasyon ve Sosyal Hizmetler.

Farklı ilke, varsayım, gerekçe ve dünya görüşüne göre değişik sosyal siyaset yaklaşımları ortaya çıkmıştır. Örnek olarak bazılarını burada sunuyoruz:

·        Sebebe Bağlı Sosyal Siyaset: Sosyal sorunların ortaya çıkması durumunda çözümün getirilmesi gerektiğini savunan görüş. Sosyal sorunlara bir reaksiyon mâhiyetinde çözüm arayan bir sosyal politika anlayışıdır. Sosyal politikaların hayata geçirilmesi için, mâkul bir sosyal sebebin-kriterin bulunması zaruridir. Sosyal gelirin ödenmesi için bir sebebin bulunması şarttır. Meselâ, fakirlik, muhtaçlık, hastalık, iş kazası.

·        Neticeye Bağlı Sosyal Siyaset: Sosyal politikaların hayata geçirilmesi için, sadece sebebine bakılmamaktadır. Burada sebebin (Örn. iş kazası), ortaya çıkardığı maddî-mânevî zarara (kısmî-tam-sürekli-süreksiz iş göremezlik hâli) bakılarak, zararın boyutuna göre kişiye sosyal gelir bağlanmaktadır.

·        Koruyucu Sosyal Siyaset: Muhtemel sosyal sorunların gün ışığına çıkmasına fırsat vermeden önleyici tedbir mâhiyetinde uygulanan sosyal politikalar. Örn.: a) Muhtemel hastalıklara karşılık koruyucu sağlık hizmetleri. b) Muhtemel işsizliğe karşı aktif istihdam politikaları. c) Muhtemel sosyal çatışmaları önlemek ve sosyal adaleti tesis etmek için, âdil gelir dağılımı politikaları ve sosyal ahlâk eğitimi.

·        Fıtrî Sosyal Siyaset: Toplumda yer alan her sosyal kesimin sosyal sorunların çözümünde, bio-psiko-sosyal bir varlık olan insanların ontolojik altyapısının, yani fıtrat, ruh, tabiat ve biyoritm gibi temel hususiyetlerin dikkate alınarak çözüme kavuşturulması.

·        Sosyal İslâm: İslâmın sosyal hayata bakışı ve sosyal sorunların çözümüne yönelik tedbirleri.

·        Sosyal Kapitalizm: Hıristiyanlığın ve kapitalist sistemlerin sosyal hayata bakışı ve sosyal sorunların çözümüne yönelik politikaları.

·        Demokratik Sosyalizm veya Sosyal Demokrasi: Sosyalist görüşlerin sosyal hayata bakışı ve sosyal sorunların çözümüne yönelik önerdiği politikalar.

1.)              Ferdî muhtaçlığın yanında değişik psiko-sosyal sorunların ve yüklerin ortaya çıkması halinde muhtaç insanlara, sosyal güvenlik yöntemleri (sosyal sigortalar, devletçe bakılma, sosyal yardım ve sosyal hizmetler) çerçevesinde geniş kapsamlı ve çok maksatlı maddî ve mânevî destek ve danışmanlık hizmetleri sunmak.

2.)               Sosyo-ekonomik yönden zayıf olan insanların sosyal ve ekonomik durumlarını sürekli olarak iyileştirmek.

3.)              Sosyal barışın ve adaletin temini için refah toplumunu oluşturmak. Sosyal gelişmeyi, mikro (işletmelerde) ve makro (toplumsal düzeyde) bazda sağlamak.

4.)              Akla gelebilecek bütün sosyal risklere ve bunların doğurabileceği her türlü zararlara karşı toplumun bütün üyelerini sosyal güvenlik kapsamı altına almak.

5.)              Fırsat eşitliği çerçevesinde insan haysiyetine yaraşır bir hayatın idamesi için tedbirler almak. Tam istihdamı sağlamak.

6.)              Toplumda sosyal bütünleşmeyi ve sosyal tekamülü oluşturmak ve bunun için de sosyal ahlâk ve sorumluluk duygusunu geliştirmek. Sosyal ahlâk esaslarının toplumda geçerlilik kazanması yönünde sosyal hizmetler alanında danışmanlı, rehberlik ve pedagoji faaliyetlerinde bulunmak.

7.)              Kolektif kendi kendine yardım etme ilkesine uygun olarak, gerek kamu alanında, gerekse sivil toplumda sosyal dayanışma ruhunu hayata geçirmek ve sivil toplum örgütlerine katılımcı imkânlar tanımak.

8.)        İnsan kaynaklarını, mikro ve makro bazda en verimli bir şekilde değerlendirmek ve sosyal sermaye oluşturmak.

Türkiye’de 13 devlet üniversitesinde sosyal politika derslerinin de verildiği Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü bulunmaktadır. Toplam 112 öğretim üyesi bu bölümlerde eğitim vermektedir. Bunlardan 41’i profesördür.