Özürlüler Politikası Nedir?

 

Kavramsal İçerik

Sosyal boyutuyla özürlüler politikası, özürlü çocuk ve yetişkinlere yönelik uygulanan sosyal politikaların bütünüdür. Özürlüler politikası, özürlerin/engellilerin sosyal haklarını belirlemeye ve uygulamaya yönelik bilimsel çalışmaların bütünüdür. Herhangi bir sebepten dolayı, insanın, her an, her yerde özürlü duruma gelebilme tehlikesine (Özürlülük Riskine) karşı geliştirilmiş olan koruyucu sosyal politikalar. Geniş anlamda özürlüler politikası, dar anlamda özürlü dostu sosyal güvenlik sistemleri, özürlülük riskini, bir sosyal risk olarak kabul etmekte ve buna karşı da, özürlülük öncesi (Koruyucu Hekimlik; İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği) ve sonrası için (Sosyal Sigortalar çerçevesinde Bakım Sigortası; İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Sigortası; Malullük Sigortası. Sağlık Sigortası çerçevesinde tıbbî rehabilitasyon hizmetleri) gerekli tedbirleri almaya yönelik teorik ve pratik sistemler geliştirmektedir.

Özürlüler Politikasının Kapsamı

1.) Özürlülerin Sosyal Güvenliği: Çalışan ve çalış(a)mayan özürlülerin sosyal güvenliğidir. // Türkiye’de özürlü grubuna giren, yani % 40 ve daha fazla sakatlığa sahip olup da çalışan özürlüler, kamu veya özel sektöre göre, ya Emekli Sandığı, ya da Sosyal Sigortalar sistemi kapsamında sosyal güvenliklerine kavuşurlar. Çalışan Özürlüler, diğer sosyal sigortalılardan farklı olarak, hiçbir yaşa bağlı olmaksızın 15 yıllık sigortalılık süresi ve 3.600 çalışma gün sayısı ile SSK’dan emekli olup, yaşlılık-emeklilik-sakatlık aylığı almaya hak kazanırlar. Özürlü işçiler, bağlı oldukları vergi dairesine hizmet belgesi ile müracaat ederek, vergi indirimi de sağlayabilirler. Böylece, daha fazla gelir sahibi olmaktadırlar. // Çalış(a)mayan özürlülerin sosyal güvenliği ise, “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu” çerçevesinde faaliyet gösteren Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığının yanında “Altmış Beş (65) Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” çerçevesinde bağlanan aylıklarla sağlanmaktadır.

2.) Özürlü dostu aktif istihdam politikaları: Değişik yollarla ve yöntemlere (Örn. Özürlü Kota Sistemi; Özürlüler Çalışma Atölyesi) çalışabilir durumda olan özürlülerin, emek piyasasında veya kamu kurum ve kuruluşlarında sigortalı olarak çalıştırılmalarına yönelik politikalar.

2.1. Özürlü (İstihdamı) Kota Sistemi: Özürlülerin, emek piyasasında çalışabilmelerini temin etmek maksadıyla işverenlerin belirli oranda veya sayıda özürlü çalıştırma mecburiyetine dayanan bir modeldir. // Türkiye'de özürlü çalıştırma yükümlülüğünün kanunî çerçevesi, 1475 sayılı İş Kanunu’nda belirlenmiştir. Buna göre, “işverenler işyerlerinde özürlü kimse çalıştırmak ve bunlara meslek, beden ve ruh durumlarına göre iş vermek zorundadırlar”. İş Kanunu'na tâbi işyerlerinde, işverenlerin özürlü çalıştırma yükümlülükleri, iş yerlerinde çalışan işçi sayısına bağlıdır. Ülkemizde işçi sayısının 50’yi aşan işyerlerinde, %3 oranında özürlü ve eski hükümlü işçi istihdam edilmek zorunluluğu vardır. Ancak, çalıştırma zorunluluğu, aylık para cezası ödemek şartıyla ortadan kalkmaktadır. Bir başka ifadeyle, özürlü çalıştırma mükellefiyetini yerine getirmeyen işverenlere 2002 yılında, çalıştırmadıkları her işçi ve her ay için 450 milyon ceza uygulanır.

2.2. Özürlüler Çalışma Atölyesi (Korumalı İşyeri): Özürlülerin ve özellikle normal emek piyasasında iş bulmakta güçlük çeken veya karmaşık/birden fazla özürlülüğü dolayısıyla iş bulması veya normal şartlarda çalışması hemen hemen mümkün olmayan ağır derecede özürlülerin hem meslekî eğitimini, hem de emek piyasası dışında istihdamını sağlayan korumalı işyeridir. // 2006 tarihli “Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik” esaslarına göre korumalı işyeri, “normal işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan özürlüler için meslekî rehabilitasyon ve istihdam oluşturmak amacıyla, devlet tarafından ilgili mevzuatta teknik donanımın sağlandığı ve malî yönden desteklendiği, çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği işyeri”dir.

2.3. Özürlüler Fonu: Özürlü kota sistemine tâbi olduğu halde, bir başka ifadeyle özürlü çalıştırmak mecburiyetinde olduğu halde özürlü çalıştırmayan işverenlerden, özürlülerin meslekî rehabilitasyonunu ve uygun iş alanlarında daha fazla özürlü istihdamını sağlamak amacıyla çalıştırılmayan her bir özürlü için ayda/yılda alınan paralardan oluşan fon. Fondaki miktarın düşüklüğü, kota sisteminin ve özürlü istihdamının etkili bir şekilde uygulandığının bir işareti olabileceği gibi işverenlerce ödenen aylık/yıllık paraların cüzî olmasından da kaynaklanabilir.

3.) Özürlülerin sosyal sorunlarıyla ilgilenen kurumlar (Özürlüler İdaresi Başkanlığı: ÖZİDA): Türkiye Cumhuriyeti devletinin 54. Hükümeti, 571 sayılı kanun hükmünde bir kararname ile "Özürlülere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini temin etmek için, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özürlüler ile ilgili ulusal politikanın oluşmasına yardımcı olmak, özürlülerin problemlerini tespit etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmak üzere" Başbakanlığa bağlı olarak 25.03.1997 tarihinde ihdas edilen bir kuruluş.

4.) Özürlü dostu sosyal konutlar ve mekânlar

5.) Özürlülerin (tıbbî, meslekî, sosyal ve manevî) rehabilitasyonu ve eğitimi.

6.) Özürlülerin sosyal hayata psiko-sosyal rehabilitasyonu, katılımı ve uyumu.

7.) Özürlülerin Ulaşılabilirliği ve Erişebilirliği.

8.) Merkezî ve Yerel Özürlüler Politikası (Hükümetlerin ve Yerel Yönetimlerin Özürlüler Politikası)

Özürlülere Yönelik (Sosyal) Politikaların Temel Esasları

1) Özürlüye, kendine yeterli olması, toplumla kaynaşması, insan haysiyetine yaraşır hayat şartlarına sahip olması konusunda kendisine imkânlar sağlamak.

2) Özürlünün kendine karşı olan güvenin sağlanmasına, sakatlığı ile birlikte yaşamasına, toplumun sosyal ve ekonomik hayatına katılmasına yardımcı olmak.

3) Rehabilitasyon kapsamında başta tıbbî yardımlar olmak üzere meslekî ve psiko-sosyal hizmetler sunmak, meslekî eğitim ve işe yerleştirme bakımından, özürlülerin, özürlülükleri sebebiyle uğradıkları eşitsizliği düzeltmek, fırsat eşitliği çerçevesinde kendilerine uygun çalışma ortamını hazırlamak.

4) Yardıma ve bakıma muhtaç özürlülere yönelik sosyal güvenlik ve sosyal bakım hizmetleri sistemini oluşturmak. Bir başka ifadeyle, yardıma ve bakıma muhtaç özürlülerin sosyal güvencesinin yanında bakım güvencesi de devlet tarafından temin edilir.

5.) Özürlülerin aleyhlerine sonuç doğuracak ayrımcılığa karşı korunması esastır.

6.) Sosyal devlet, özürlüğün önlenmesine yönelik politikalar geliştirir.

7.) Devlet tarafından, insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, özürlülerin ve özürlülüğün her türlü istismarına karşı sosyal politikalar geliştirilir.

8.) Özürlülükten doğan sosyal haklar, özürlülük sebebine bakılmaksızın eşit muamele ve fırsat eşitliği ilkelerine göre düzenlenir.

9.) Yeni doğacak ve doğmuş olanlarda tespiti mümkün olan özür ve hastalıklarla ilgili taramaların yapılması esastır.

10.) Sosyal faaliyet ve programlar, devletin denetim ve gözetiminde, halkın gönüllü katkı ve katılımı da sağlanarak, bir bütünlük içinde yürütülür.

11.) Özürlülerin sosyal, kültürel, eğitsel, sanatsal, sportif ve dinî etkinliklere eşit katılımın önündeki engeller kaldırılır.

12.) Özürlülerin, hayatlarını kolaylaştıran, bağımsızlıklarını artıran, verimli ve üretken duruma gelmelerini sağlayan her türlü yardımcı araç gereçlerden, cihazlardan, sistemlerden ve yeni teknolojilerden yararlanma hakkı vardır.

13.) Yaşama hakkının kutsallığı ve dokunamazlığı temelinde özürlü doğma ihtimali gerekçisi ile kürtaja cevaz verilmez. Özürlü dahî olsa, her çocuğun dünyaya gelme ve insanca yaşama hakkı vardır.

14.) İnsanların hayatını korumak ve devam ettirmek ilkesine bağlı olarak hiçbir özürlü ve bakıma muhtaç bireye ötenazi uygulanmaz.

Özürlü Hakları

Özürlüler politikası, toplumsal hayatta fırsat eşitliği ve ayrımcılık yapmama ilkelerine uygun olarak özürlü haklarının tesisine yönelik girişimlerde bulunur. Bu bağlamda özürlülerin hakları ve topluma kazandırılmaları konusunda ülkelere yol gösteren ilk kapsamlı uluslar arası belge, 1975 tarihli "Sakat Kişilerin Hakları Bildirisi"dir. BM-Genel Kurulu; “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi”ne ek olarak 3447 numaralı ve 09.12.1975 tarihli "Sakat Kişilerin Hakları Bildirisi"ni yayınlayarak, özürlü insanların temel haklarını, insan haklarıyla uyumlu bir şekilde bütün ayrıntılarıyla belirlemiştir. "Bu haklar, sakat kişinin ya da ailesinin sahip olduğu ırk, renk, cinsiyet, lisan, din, siyasî ya da diğer fikirler, milliyet veya sosyal köken, varlık ve doğum gibi konularda hiçbir ayrıcalık gözetilmeden dünyadaki bütün sakat kişilere tanınmıştır."

Ayrıca, "Sakat kişinin insan haysiyetine saygı gösterilmesi, onun en doğal hakkıdır. Sakat kişilerin sakatlık veya noksanlıklarının sebebi, durumu ve ciddiyeti ne olursa olsun aynı yaştaki sağlam arkadaşlarının sahip oldukları düzgün hayat şartlarına, mümkün olduğu kadar normal ölçüde ve çok miktarda sahip olmak haklarıdır."

Bunun yanında, "Sakat kişiler ekonomik ve sosyal güvenlik hakkına, düzgün hayat standardı hakkına sahiptirler. Ayrıca yeteneklerine göre bir iş sağlamak, yararlı, verimli ve kârlı bir işe girişmek veya bir ticaret birliğine üye olmak gibi haklara sahiptirler."

 

Bir Ders Olarak Özürlüler Politikası

Özürlüler Politikası dersi, Sakarya Üniversitesi; İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi; Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü’nde 2004–2005 eğitim döneminden beri verilmektedir. Sosyal politika ve çalışma ekonomisi ekseninde verilen ders, seçimlik olmakla birlikte o dönemden beri gerek I. gerekse II. öğretime katılan öğrencilere verilmektedir. Özürlüler Politikası, Ders Tanıtım ve Uygulama Bilgileri aşağıdaki gibidir:

 

Dersin Adı

Kodu

Yarıyılı

Ders
(Saat/Hafta)

2

Kredisi

ECTS

Uygulama
(Saat/Hafta)

0

Özürlüler Politikası

ÇEK419

VII

Laboratuar
(Saat/Hafta)

0

2

3

 Önkoşul Dersleri :

 Sosyal Politika

 Dersin Dili :

 Türkçe

 Dersin Türü :

 Seçmeli

 Dersin Seviyesi :

 Lisans

 Dersin Koordinatörü :

 Prof. Dr. Ali SEYYAR

 Dersi veren(ler) :

 Prof. Dr. Ali SEYYAR

 Dersin Yardımcıları :

 Arş.Gör. Cihan SELEK ÖZ

 Dersin Amacı :

1.) Özürlülerin sosyal hayatına dair sorunları tespit etmek ve sosyal politika ekseninde çözüm stratejileri geliştirmek.

  1. 2.) Özürlülerin sosyal hayata tam katılımına yönelik toplum temelli sosyal politikalar ve hizmetlerin önemini göstermek.

 Dersin Öğrenme Çıktıları :

1.) Özürlü işgücünün istihdam edebilirliğine yönelik özürlü dostu aktif istihdam politikaları geliştirebilmek.

2.) Yardıma muhtaç özürlülerin sosyal güvenliğinin teminine yönelik koruma sistemleri geliştirmek.

3.) Bakıma muhtaç özürlülerin bakım güvence sistemlerinin özellikleri bilmek.

 Dersin İçeriği :
 (Kısa tanımı)

Özürlülük ve Engellilik kavramlarının farklılıklarını ve özelliklerini ekseninde özürlüleri çerçeveleyen engelleri bertaraf eden sosyal politikaların temel uygulama alanlarını belirlemek ve özürlülerin toplumsal yaşama katılımı sağlayan toplum temelli sosyal rehabilitasyon türlerini göstermek.

 

HAFTALIK KONULAR VE İLGİLİ ÖN HAZIRLIK SAYFALARI

 Hafta

 Konular

 Ön Hazırlık

 1)

 Özürlülük Kavramanın Sosyal Boyutu

- SOSYAL SİYASET AÇISINDAN ÖZÜRLÜLÜĞE KARŞI MÜCADELE; Türdav Yay.; İstanbul; 2000.

- SOSYAL SİYASET AÇISINDAN ÖZÜRLÜLER POLİTİKASI (ALMANYA-TÜRKİYE MUKAYESELİ); Türdav Yay.; İstanbul; 2001.

- ÖZÜRLÜLERE ADANMIŞ SOSYAL POLİTİKA YAZILARI; Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Yayınları; Mayıs 2006. (İlgili bölümler)

 2)

 

 

 3)

 Dünden Bugüne Özürlülerin Sosyal Hayatı ve Yaşama Hakkı

 Seyyar, Ali; Dünden Bugüne Batı'nın Ve İslâm Medeniyeti’nin Özürlülere Bakışındaki İlim Ve İnsanlık Ölçüsü” Muradiye Dergisi, Mart 2008.

 4)

 Özürlü dostu aktif istihdam politikaları (Meslekî Rehabilitasyon; Meslekî Yönlendirme; Kota Sistemi)

 Seyyar, Ali; “Uluslar Arası Boyutuyla Özürlü Kota Sistemi" KAMU İŞ Dergisi; Sayı 1; Cilt 6; Ekim 2000.

 5)

 Dünyada Özürlü Dostu Korumalı İşyerleri

 - Seyyar, Ali; “Almanya'da Meslekî Eğitim ve İstihdam Kurumu Olarak Özürlüler Çalışma Atölyesi"; MERCEK Dergisi; Nisan 2001; Yıl 6; Sayı 22.

 6)

 Türkiye’de Özürlülere dönük istihdam politikaları ve Korumalı İşyeri (Kanunî Çerçeve ve İlgili Yönetmelik)

 - 2005 tarih ve 5378 sayılı Özürlüler Kanunu

 - Usan, Fatih M.; İs Hukuku'nda Sakat İstihdamı; Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası; 1999.

 7)

 - Türkiye’de Özürlü İşgücüne dönük istihdam politikaları ve Korumalı İşyeri (Yerel Uygulamalar, Sorunlar ve Yeni Arayışlar)

- Seyyar, Ali; “İş Dünyası ve İstihdam Açısından Sakarya’lı Özürlüler” Sakarya Ekonomi Dergisi; Adapazarı Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) Yayın Organı; Yıl 7; Sayı: Ağustos-Eylül 2005. 

 8)

 Yerel Özürlüler Politikaları

 - T.C. Başbakanlık; ÖZİDA; II. Özürlüler Şurası: Yerel Yönetimler ve Özürlüler; Ön Rapor Hazırlama Komisyonları; Taslak Raporları ve Kararları; Bakım Hizmetleri Komisyonu Raporu; Ankara; 30.05–02.06.2005.

- Seyyar, Ali; Sosyal Siyaset Ekseninde Yerel Özürlüler Politikası”; Yerel Siyaset Dergisi; Sayı 27; 2008.

 9)

 Vize Sınavı

 

 10)

 Özürlülerin Sosyal Güvenliği (Özürlü Yoksulluğu-İşsizlik-Yoksunluk)

 - Aysoy, Mehmet; Avrupa Birliği Sürecinde Özürlüler Politikası; Açı Kitaplar; Aralık 2004; İstanbul.

 11)

 Türkiye’de Yardıma muhtaç Özürlülerin Sosyal Güvenliği (Kamusal Sosyal yardım; 2022 Sayılı Kanun; SYDV)

 - ÖZÜRLÜLERE ADANMIŞ SOSYAL POLİTİKA YAZILARI; Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Yayınları; Mayıs 2006. (İlgili bölümler)

 12)

 Özürlülerin Sosyal Adaptasyonu ve Toplum Temelli Rehabilitasyon

 - ÖZÜRLÜLERE ADANMIŞ SOSYAL POLİTİKA YAZILARI; Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Yayınları; Mayıs 2006. (İlgili bölümler)

 13)

 Katılımcı Demokrasi ve Özürlüler (Kent Konseyleri)

 - Seyyar, Ali; “Türkiye’de Özürlülerin Demokratik Katılımı”; Saray Rehabilitasyon Dergisi; T.C. Başbakanlık, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu; Sayı: 5; Ocak-Mart 2000.

 14)

 Bakıma Muhtaç Özürlülerin Sosyal Güvenliği ve Sosyal Bakım Sigortası

 -Seyyar, Ali; Bakıma Muhtaçların Sosyal Güvenliği; Sakarya Üniversitesi Matbaası; Adapazarı; 1998.

 

 KAYNAKLAR

 

Ders Notu  
Diğer Kaynaklar - Seyyar, Ali; TÜRKİYE’DE YENİ ÖZÜRLÜLER POLİTİKASININ TEMEL STRATEJİLERİ ÇERÇEVESİNDE ENGELLİ KADINLARIN DURUMU”; Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu (Türkiye Sakatlar Derneği ile Altınokta Körler derneği Kocaeli Şubesi); Engelli Kadınların Sorunları ve Çözümleri Sempozyumu Yay.; Kocaeli; 29-30 Nisan 2005.

 

Ödevler Öğrenci, derste dile getirilen mevzuları kapsayacak şekilde veya enteresan bir sosyal konu hakkında dersi veren öğretim üyesinin tasvibini aldıktan sonra yazılı bir ödev hazırlar veya sözlü bir sunumda bulunur. Ödev 5-20 sayfa arasında, sunum ise 15 dakika civarında olması gerekmektedir. Yazılı ev ödevi, bilgisayar çıktısı olarak, 12 punto, Times New Roman Karakteri ve 1 satır aralığında yazılacaktır. Kaynak gösterim kurallarına titizlikle uyulacaktır.

 

Sınavlar

ÖĞRENCİ SORUMLULUKLARI

Öğrenci, dersi veren öğretim üyesini saygı ile dinlemelidir. Gerektiğinde soru sormalı ve konu hakkında daha fazla açılım talep etmelidir. Öğrenci, her hafta işlenecek konularla ilgili bölümleri okuyup derse hazırlıklı gelmelidir. Gerek derslerde, gerek ödevlerde, gerekse sınavlarda meydana gelebilecek ahlâk dışı tutum ve davranışlar konusunda ilgili yönetmelik çerçevesinde hareket edilecektir. Lisans öğretim yönetmeliği http://www.hukuk.sakarya.edu.tr/y_lisans.html adresinden temin edebilir.

 

 

 

ÖZÜRLÜ İSTİHDAMI İLE İLGİLİ LİTERATÜR

Türkiye’de özürlülük ve(ya) özürlülerle ilgili yapılan bilimsel-akademik çalışmalar ve araştırmaların özürlülerin karmaşık sorunlarına geniş kapsamlı olarak yeni açılımlar kazandıracak boyutta olduğu söylenemez. Bununla birlikte sosyo-ekonomik perspektifle ve bu bağlamda özürlü istihdamı (meslekî rehabilitasyon; kota sistemi, korumalı işyeri, işe uyum vb.) ekseninde sorunlar ve çözümler ile ilgili yapılmış olan bilimsel-akademik-kurumsal çalışmaların da oldukça kısıtlı olduğu ayrı bir gerçektir.

AKADEMİK YAYINLAR

TC üniversitelerinde 1992 yalından beri özürlülere ilişkin yapılan yüksek lisans ve doktora tezinin sayısı 158’dir. Tez konuları incelendiğinde ağırlıklı olarak tıbbî, mimarî, sportif, psikolojik alanlarla ilgili olduğu görülecektir. Ancak son yıllarda sosyo-ekonomik boyutlu akademik çalışmaların da yapıldığı görülmektedir. Bunların ekseriyeti sosyolojik (sosyal çevre, tutum ve davranışlar, sosyal hayata ilişkin sorunlar vb.) ve sosyal hizmetlerle yakından ilgili olduğu söylenebilir. Özürlülerin sosyo-ekonomik sorunlarına çözüm üretmeye yönelik geniş anlamda sosyal politika (sosyal güvenlik), dar anlamda istihdam politikaları eksenindeki tez çalışmalarının sayısı çok azdır. Tespitlerimize göre özürlülere ait 158 Doktora ve Yüksek Lisans tezinden sadece 17 sosyo-ekonomik ve istihdam ağırlıklıdır.

1.) Gülşen Sarı; “Türkiye'de Özürlülerle İlgili Sosyal Güvenlik Ve İstihdam Politikaları”; Danışman: Prof. Dr. Fikret Sönmez; •Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 1992 (110 sayfa).

2.) Fatih Erbahçeci; “Mesleki Rehabilitasyon Merkezinde Özürlülerin Çalışma Kapasitelerinin Değerlendirilmesi Ve Eğitimi”; Danışman: Doç. Dr. Hülya Kayıhan; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Hacettepe Üniversitesi • Sağlık Bilimleri Enstitüsü; (Doktora); 1992; 85 sayfa.

3.) Kemal Taslı; Çalışan Fiziksel Özürlü Grubun Bağımsızlığının Ve Çalışma Kapasitesinin Değerlendirilmesi”; Hacettepe Üniversitesi; Sağlık Bilimleri Enstitüsü Kemal Taslı; Danışman: Prof. Dr. Candan Algun; Yüksek Lisans; 1993; (60 sayfa).

4.) ÖZMEN, E. Sibel; İşverenlerin Engelli Bireylerin İşe Alınması ve Birlikte Çalışılmasına Yönelik Tutumlarının Çeşitli -Değişkenler Açısından Karşılaştırılması, Danışman: Doç. Dr. Gönül Akçamete; http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Ankara Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1996; (108 sayfa).

5.) Muhammed Fatih Uşan; İş Hukukunda Sakat İstihdamı; Danışman: Prof.Dr. Adnan Tuğ; Selçuk Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Özel Hukuk Anabilim Dalı; (Doktora Tezi); 1997; (346 sayfa). http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&BilimDali=287

6.) İpek Mert; “Ankara İş ve İşçi Bulma Kurumu Mesleki Rehabilitasyon Merkezinde İğne Oyası İle Uğraşan Özürlüler Üzerine Bir Araştırma”; Danışman: Y.Doç. Dr. H. Serpil Ortaç; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Gazi Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü;Yüksek Lisans; 1998; 107 sayfa.

7.) http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&Bolum=Bahar Boran Böcü; “Türkiye’de Özürlülerin Büro Hizmetlerinde İstihdam Edilmesi Açısından Mesleki Eğitimin Önemi”; Danışman: Doç. Dr. Kamil Ufuk Bilgin; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2000 (182 sayfa).

8.) http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&ABD=Aydın Demir; “Türkiye`De Özürlülerin Mesleğe Yöneltilmesi İle İstihdamı Meselesi (Adapazarı Örneği)”; Danışman: Doç. Dr. Ercan Akyiğit; Sakarya Üniversitesi • Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2000; 172 sayfa.

9.) Bahar Boran Böcü; “Türkiye`De Özürlülerin Büro Hizmetlerinde İstihdam Edilmesi Açısından Mesleki Eğitimin Önemi”; Danışman: Doç. Dr. Kamil Ufuk Bilgin; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2000; 182 sayfa.

10.) Aysun Çolak; “Zihin Özürlü Çocuklar İlköğretim Okulu Ve Mesleki Eğitim Merkezindeki Özel Eğitim Öğretmenlerinin Zihin Özürlü Çocukların Okuma-Yazma Öğrenmeleri Hakkındaki Görüş Ve Önerileri”; Danışman: Doç. Dr. Yıldız Uzuner; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&Bolum=Özel Eğitim Anabilim Dalı; Yüksek Lisans; 2001; 234 sayfa.

11.) Keziban Uğuzer Karçkay; “Employment Policies And Their Implications For Disabled Population İn Turkey” (İngilizce); [Türkiye’de özürlü nüfusa yönelik istihdam politikaları ve etkileri]; Danışman: Doç. Dr. İsmet Koç; http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Hacettepe Üniversitesi • Nüfus Etütleri Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2001; 177 sayfa.http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&Bolum=

12.) Mustafa Yaşar Algan; “Özürlülerin İstihdamı Açısından Mesleki Rehabilitasyonuna Yönelik Çalışmalar”; Danışman: Doç. Dr. Ali Seyyar; http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Sakarya Üniversitesi • Sosyal Bilimler Enstitüsü; http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&Bolum=Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı; Yüksek Lisans; 2001; 110 sayfa.

13.) Nimet Baran; “İşverenlerin Zihin Engelli Bireylerin İstihdamlarına İlişkin Görüş Ve Önerileri”; Danışman: Y.Doç. Dr. Atilla Cavkaytar; Anadolu Üniversitesi; Eğitim Bilimleri Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2003; 80 sayfa.

14.) http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&Bolum=http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&ABD=Lütfiye Mutluoğlu; “Türkiye'de Özürlülerin Çıraklık Eğitim Sisteminden Yararlanmaları Konusunda Mesleki Eğitim Merkezleri, Meslek Odaları Özürlülere Yönelik Faaliyette Bulunan Sivil Toplum Örgütleri Yöneticilerinin Görüş, Beklenti Ve Önerilerinin İncelenmesi”; Danışman: Doç. Dr. Aliye Mavili Aktaş; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Hacettepe Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2003; 180 sayfa.http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&BilimDali=

15.) Berna Bal Oğuztürk; “İşçi statüsünde Çalışan Özürlülerin Çalışma Ortam Ve Materyallerinin Ergonomik Tasarımı Konusunda Bir Araştırma (Sivas İli Örneği)”; Danışman: Y.Doç. Dr. Mehmet Silah; http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://193.140.255.11/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; 2005; 190 sayfa.

16.) H.Filiz ALKAN MEŞHUR; “”Engellilerin Bir İstihdam Seçeneği Olarak Tele Çalışma; Modellenmesi Ve Modelin Kent Planlama Açısından İrdelenmesi”; (Doktora Tezi); Selçuk Üniversitesi; Fen Bilimleri Enstitüsü; Mimarlık Ana Bilim Dalı; Danışman: Yrd. Doç. Dr. Çiğdem ÇİFTÇİ; 2006; 263 sayfa.

17.) Abdullah Hasırcıoğlu; “İşverenlerin Özürlü İstihdamına Yaklaşımı (Sakarya Örneği)” Danışman: Doç. Dr. Ali Seyyar; http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==http://tez2.yok.gov.tr/tezvt/liste.php?-skip=0&-max=10&DanismanAdSoyad==Sakarya Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans; Eylül 2006; 140 sayfa.

ÖZÜRLÜLER İDARESİ BAŞKANLIĞI (ÖZİDA) ve YAYINLARI

1997 yılında kurulan Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA), Türkiye’nin özürlüler politikalarını belirlemekle yükümlü tek resmî kurumdur. ÖZİDA’nın özürlü istihdamıyla dolaylı-dolaysız ilişkili olan özürlüler politikalarının zeminini oluşturacak bilimsel çalışmalarını şu şekilde belirlemek mümkün:

Şura Yayınları

I. Özürlüler Şurası (1999): Konusu: Çağdaş Toplum Çağdaş yaşam ve Özürlüler
II. Özürlüler Şurası (2005): Konusu: Yerel Yönetimler ve Özürlüler
II. Özürlüler Şurası (2007): Konusu: Bakım Hizmetleri

Süreli Yayın

Eylül 2004 tarihinden beri ÖZİDA, ÖZ-VERİ ismi altında makalelerin yayınlanması akademik hakem kurulunun onayına bağlı bir dergi çıkartmaktadır. Bu dergi, yılda iki kez yayımlanmaktadır.

Uzmanlık Tezleri

Mutluoğlu; Lütfiye; Örgün Meslekî Eğitim ve Çıraklı Eğitimi İçerisinde Özürlülerin Meslekî Eğitimi; (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi); ÖZİDA; Ankara; 2001.

Türkiye Özürlüler Araştırması (2002)

ÖZİDA, 2002 yılında DİE işbirliği çerçevesinde sosyo-demografik özellikler içeren “Türkiye Özürlüler Araştırması”nı gerçekleştirmiştir. Bu araştırmayla Türkiye’de özürlülerin sayısal boyutu ve özürlü gruplarına göre dağılımı, özrün ortaya çıkışı, özürlü nüfusun yaş yapısı, eğitim durumu, özürlülerin ilgili kurum ve kuruluşlardan beklentileri gibi genel verilerin yanında sağlık ve sosyal güvenlik durumu ile işgücüne katılım gibi geniş kapsamlı bir istatistikî veri tabanı oluşturulmuştur.

Korumalı İşyeri Araştırması (2004)

ÖZİDA’nın özürlü istihdamı ile yakından ilgili olan bir diğer çalışması “Korumalı İşyeri araştırması”dır. Para cezasına dayanan kota sistemine rağmen özürlülerin emek piyasasına dönük istihdamında yaşanan yoğun sorunlara alternatif bir yöntem oluşturmak ve özürlü dostu bütüncül istihdam politikaları geliştirmek maksadıyla bu araştırma yapılmıştır. ÖZİDA, benimsenen kota-ceza yönteminin tek başına başarıya ulaşamaması ve özürlülerin istihdamında hedeflerin çok gerisinde kalınması sebebiyle “korumalı istihdam” uygulamalarının alanını genişletme gereğini duymuştur. Bu çalışmalar sayesinde Özürlüler Kanununda ilk kez “Korumalı İşyeri” kavramı tanımlanmış ve bununla ilgili bir yönetmelik çıkarılmıştır. Bu bağlamda yapılan araştırma, yönetmelikle ilgisi olmayan, bir başka ifadeyle devlet desteği almadan ve daha önceden kurulmuş olan korumalı işyerlerini kapsamaktadır. Ülkemizde halen faaliyette bulunan 14 korumalı işyeri, bulunduğu öznel şartlarda işlerlik kazanabilmesi ve örnek modeller oluşturabilmesi maksadıyla araştırma kapsamına alınmıştır. ÖZİDA, belirlenen korumalı işyerlerine 2003 yılı Mayıs ayında soru formlarını göndermiş ve gelen cevaplar çerçevesinde araştırmanın birinci aşaması tamamlamıştır.

Korumalı işyeri ile ilgili sorular genelde işyerinin mülkiyet durumu, kuruluşu, işbirliği yapılan kurum ve kuruluşlar, üretim yapılan/yapılması planlanan alanlar ve izlenen yöntem, mesleki rehabilitasyon, mesleki rehberlik uygulamaları ve destek hizmetler, gelirler, giderler ve karşılanma yöntemleri, pazarlama yöntemleri ve karşılaşılan sorunlar, hedefler, çalışan özürlülerin çeşitli değişkenler açısından özellikleri, iş alanı ile ilgili başlıca sorunları ve sosyal güvenlik durumları, işyerinde özürlülere yönelik ergonomik düzenlemeler ve çalışan eğiticilerin profili gibi konular ekseninde odaklanmıştır. 2003 yılında yapılan çalışma sonuçlarına göre korumalı işyerleri ile iletişime geçmiş ve yenilenen soru formları ile 25 Mayıs-15 Haziran 2004 tarihleri arasında 14 korumalı işyeri (özürlü çalışma merkezi, atölye) ziyaret edilerek araştırma gerçekleştirmiştir.

Araştırma, korumalı işyerlerinin birçok yönüyle yeteriz olduğunu göstermiştir. Özellikle

1.) Özürlü işgücünün özellikleri ile işin gereklilikleri ve iş organizasyonu birbiri ile tam uyumlu olmadığı

2.) Çalışanların yasal durumu, işin türü, çalışma saatleri ve alacakları ücretin belirli bir sisteme bağlanmadığı,

3.) Çalışanlara tıbbi, sosyal, meslekî, teknik ve psikolojik destek ve yeterli danışman sağlanamadığı,

4.) Emek piyasasında geçerliliği olan iş ve üretim programları geliştiremediği,

5.) Normal firmalara bağlı bağımsız üretim birimlerinden oluşmadığı,

6.) Rekabetçi bir ekonomik sistemin parçası olmaktan uzak olduğu,

7.) Sosyo-ekonomik amaçlarını gerçekleştirmenin yanında malî olarak varlıklarını sürdürmede zorlandıkları,

8.) İşletmecilik, pazarlama, sübvansiyon gibi alanlarla ilgili olarak devletçe herhangi bir teknik ve malî destek görmedikleri

9.) İş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan tedbirlerin oldukça yetersiz olduğu tespit edilmiştir. (Kaynak: Aktaş ve diğerleri; Türkiye Korumalı İşyerleri Araştırması; Öz-Veri; C. 1; Sayı 2; Aralık 2004)

MİLLİ PRODÜKTİVİTE MERKEZİ (MPM) ve YAYINLARI

Özürlülerin toplumsal gelişimine yönelik olarak ” Özürlülerin İşgücü Niteliklerinin Artırılması İçin Eğitimlerinde Bilgisayar Teknolojilerinin Kullanımı” isimli teknoloji içerikli meslekî rehabilitasyon odaklı bu proje, 2003 yılında Dr. Mustafa kemal Akgül (MPM Genel Sekreteri) ve Rıdvan Vercan (MP ETBİ Bölümü Uzmanı) tarafından hazırlanmıştır. Proje, özürlü insanın özrünün türü ve derecesi ne boyutta olursa olsun, en iyi şekilde, eğitim ve bilgiyi paylaşma hakkı ve insan onuruna yaraşır bir eğitim hayatı sürdürme hakkına sahip olduğu gereğinden yola çıkılarak hazırlanmıştır. Bu çalışmada somut olarak T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın koordinatörlüğünde MPM ile Türkiye Sakatlar Konfederasyonu’nun işbirliği ile, özürlülerin işgücü niteliklerinin artırılması amacına yönelik olarak özürlü eğitiminde bilgisayar teknolojilerinin kullanımı araştırılmıştır. Araştırmanın birinci bölümünde özürlülerin eğitiminde web teknolojisi kullanımının nasıl olabileceği anlatılmıştır. İkinci bölümde ise üniversite ortamında özürlü öğrencilerin eğitimi için özürlülere sağlanan bilgi teknolojileri ile oluşturulan ortam araştırılmıştır.

SEMPOZYUM ve ÇALIŞTAY YAYINLARI

Son yıllarda AB fonlarından da yararlanılarak Yerel Yönetimler-STK-Üniversite işbirliği çerçevesinde özürlülerle (spesifik özürlü gruplarla) ilgili olarak düzenlenen sempozyumların konusu, direkt olarak istihdam olmasa da tebliğlerin bir kısmında özürlü istihdamına ait açılımlar bulunmaktadır.

1.) Görme Özürlülerin Sosyal Güvenlik Sorunları ve İstihdam Sempozyumu; 1–2 Aralık 1997; Ankara; Altı Nokta Körlere Hizmet Vakfı Yayınları: 3; Nisan 1999

2.) İzmit Büyükşehir Belediyesi ve Gülen Yüzler Projesi; “Engelli Politikalarında Yeni Yaklaşımlar & Yerel Yönetimlerin Rolü Sempozyumu”; Tarih: 24–25.11.2004; (Bildiri Kitabı Yok).

3.) Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu (Türkiye Sakatlar Derneği ile Altınokta Körler derneği Kocaeli Şubesi); “Engellilerin Eşit Yurttaş Katılımı ve Engelli Kadın Projesi”-“Engelli Kadınların Sorunları ve Çözümleri Sempozyumu”; Kocaeli; Tarih: 29–30 Nisan 2005.

4.) T.C.-Başbakanlık-SHÇEK-Genel Müdürlüğü; Arifiye Yetişkin Zihinsel Özürlüler Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi için Yerel Kaynakların Geliştirilmesi Çalışma Toplantısı; Adapazarı 15-17.06.2005; İş Dünyası, Sivil Toplum Örgütleri ve Meslekî Rehabilitasyon Çalışmaları Raporları.

5.) Çanakkale Belediyesi; Engellilerin Rahat Yaşayabileceği Şehir Ve Binaların Tasarım ve Yapımı Sempozyumu; 8-9 Haziran 2006.

6.) T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, İlköğretim Genel Müdürlüğü’nce tertiplenen ‘Engellilerin Okullardaki Engelleri Çalıştayı”; Ankara; 24.03.2007.

PROJE ARAŞTIRMALARI KAPSAMINDA YAYINLAR

Son dönemlerde değişik bilim kurumlarının da desteği ile özürlü araştırmalarının içeriği gittikçe sosyal boyut kazanmaya başlamıştır. Direkt olarak özürlü işgücü ve istihdam odaklı araştırmalar olmasa da özürlü dostu istihdam politikalarına önemli veriler sağlayan bu araştırmaların içinde kapsamlı bir yeri olan “Türkiye’de Özürlü Birey Olma: Temel Sosyolojik Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma”dır. DPT ve Hacettepe Üniversitesi tarafından desteklenen bu proje, Doç. Dr. Esra Burcu tarafından yürütülmüş olup, araştırma sonuçları kitaplaştırılarak, Hacettepe Üniversitesi Yayınları (Mayıs 2007) tarafından yayınlanmıştır.

 

 

Özürlüler Politikası İle İlgili Kitaplar

 Özürlüler Politikası İle İlgili Yazı ve Makaleler