Sosyal Hizmetler

Sosyal Hizmetler Nedir?

Hizmet kelimesi, Arapça'dan Türk diline geçmiş ve başkalarına verilen maddî-manevî destek, yardım ve iş görme anlamlarına gelmektedir.

Sosyal Hizmetler, herhangi bir sebeple sosyal veya ekonomik muhtaçlıklarla karşılaşan kişilere ve ailelere fayda sağlamak, destek olmak, insan haysiyetine uygun yaşayış düzeyinin gerçekleşmesine katkıda bulunmak hedefine yönelmiş hizmetlerdir.

Modern sosyal hayatta sosyal hizmetler, kişi, grup ve toplulukların yapı ve şartlarından doğan ya da kendi denetimleri dışında meydana gelen bedenî, zihnî ve ruhî eksikliği, fakirlik ve eşitsizliği gidermek veya azaltmak, toplumun değişen şartlarından doğan sosyal sorunları çözümlemek, insan kaynaklarını geliştirmek, hayat standartları iyileştirmek ve yükseltmek, fertlerin birbirleriyle ve sosyal çevresi ile uyum sağlamasını kolaylaştırmak maksadıyla insan şeref ve haysiyetine yaraşır eğitim, danışmanlık, bakım, tıbbî ve psiko-sosyal rehabilitasyon alanlarında devlet veya gönüllü-özel kuruluşlar tarafından sistemli bir şekilde ifa edilen hizmet programlarının bütünüdür (Kaynak: Ali Seyyar; Sosyal Siyaset Terimleri; Beta Yay.; İstanbul; 2002).

Sosyal Hizmetler, “Kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesine ve ihtiyaçlarının karşılanmasına, sosyal sorunlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunmasını ve hayat standartlarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesini amaçlayan sistemli ve programlı hizmetler bütünü”dür (1983 tarih ve 2828 sayılı Kanun; m. 3).

Kamusal sosyal hizmetler, “kamusal sosyal yardım”, “devletçe bakılma” ve “sosyal çalışma” gibi sosyal güvenlik politikalarda olduğu gibi, devlet bütçesinden finanse edilmektedir. Diğer sosyal güvenlik yöntemlerinden farklı olarak, sosyal hizmetlerin niteliği maddî olmaktan ziyâde hizmet sunmaya ve toplum kalkınmasına yöneliktir. Bu perspektiften bakıldığında sosyal pedagoji hizmetleri ile paralellik arz etmektedir.

Ülkemizde hem merkezî yönetim, hem de mahallî idareler, sosyal hizmetler sunmaktadır. Merkezî yönetim bazında Başbakanlığa bağlı kuruluşların (Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı ve buna bağlı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu; Vakıflar Genel Müdürlüğü) yanında bazı Bakanlıklar (Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Milli Eğitim, Sağlık ve İçişleri Bakanlıkları) sosyal hizmetler alanında faaliyet göstermektedir. Mahallî idarelerde Belediyelerin, İl Özel İdarelerinin ve Köy İdarelerinin sosyal hizmet faaliyetleri bulunmaktadır.

Hedef kitle, korunmaya, yardıma, bakıma ya da desteğe herkesten daha fazla ihtiyaç duyan, psiko-sosyal problemleri ile yalnız bırakılmamaı gereken nüfus gruplarıdır.

a) Hizmet Türleri:

• Psiko-sosyal danışmanlık hizmetleri.

• Kurumsal ıslah-rehabilitasyon  hizmetleri.

• Tıbbî sosyal hizmetler.

• Kurumsal bakım hizmetleri.

• Çocuk koruma ve kurumsal yetiştirme hizmetleri.

• Sosyal Pedagoji çerçevesinde eğitsel destek hizmetleri.

• Evlilik öncesi ve sonrasına yönelik aile danışmanlık hizmetleri.

b) Sosyal Gruplar Açısından Hizmet Türleri:

• Yaşlılara bakım ve psiko-sosyal destek hizmetleri.

• Tabiî afetlerde mağdurlara psiko-sosyal ve ekonomik destek hizmetleri.

• İç sorunları olan ailelere mânevî destek hizmetleri.

• Özürlülere yönelik meslekî programlar.

• Bakıma muhtaç insanlara yönelik kurumsal bakım hizmetleri.

• Şiddetten dolayı geçici olarak haricî barınma ihtiyacı duyan kadınlara yönelik kurumsal bakım hizmetleri.

• Şidetten dolayı aile ortamında yaşama imkânı olmayan çocuklara yönelik kurumsal bakım hizmetleri.

• Alkol ve uyuşturucu madde bağımlısı olanlara tıbbî ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri.

• Özel psiko-sosyal niteliği olan hastalıklara yakalananlara rehabilitasyon hizmetleri.

• Tutukevi ya da cezaevinde bulunanlar ve bunların dışarıda, işsiz ve ortada kalan ailelerine psiko-sosyal hizmetler.

• Sığınmacılar, göçmenler, göçerler vb. gruplara sosyal uyum programları.

• İşyeri, meslek, aile, toplum ilişkisini kurmakta güçlük çeken, stres altında olana sorunlu insanlara psiko-sosyal danışmanlık hizmetleri.

• Derslerinde başarısız, toplumda kendisine istediği yeri bulamayan, boş zamanlarını değerlendirmek isteyen gençlere yönelik kurumsal eğitim desteği.

• Soskak çocuklarının ıslahına yönelik kurumsal rehabilitasyon hizmetleri.

Sosyal Hizmet Eğitimi, sosyal hizmetler alanında vazife alacak personeli (sosyal hizmet uzmanı; sosyal pedagog veya sosyal çalışmacı) yetiştirmek maksadıyla yürütülen meslekî eğitimdir.

Sosyal Hizmet Mesleği, en gelişmiş modelini sanayileşme ve kentleşme süreci ileri olan, yani, gelişmiş ülkelerde bulmuş; kentsel toplumlarda ortaya çıkan sosyal sorunlara ya da kent kır iletişimsizliğine dayalı sorunlara karşı belirli disiplin içinde müdahale eden, belirli çalışma yöntemleri, meslekî ilke ve kaideleri olan bir meslektir.

Sosyal Hizmet Uzmanının iki temel hedefi vardır:

1.)   Sosyo-ekonomik, kültürel ve psikolojik sebeplerle toplumsal dengesi bozulmuş fert, grup ve topluluklara,kendi kendilerine ayakta kalabilmeleri yönünde sosyal (rehabilitasyon) hizmetler vermek.

2.)   Hızlı (teknolojik, sosyal, meslekî) değişimin olumsuzlukları ile birlikte uyum sorunlarını, çeşitli sosyal programlarla gidermek ve sağlıklı fert-toplum münasbetleri oluşturmak.

Sosyal Hizmet Mesleğinin iki boyutu vardır:

1.)                           İlmî Muhtevası: Bir takım insan davranışı, toplum bilimleri ve özellikle sosyal pedagoji ve sosyal psikoloji temellerine dayanan teori ve genelci-ihtisaslaşmış yöntemler.

2.)                           Sosyal Muhtevası: Toplum içinde özel sosyal sorunları olan kişilere bu ilmî altyapı ve yöntemlerle yardımcı olmak. Bir başka ifadeyle, ihtisaslaşmış yöntemler çerçevesinde değişik sosyal gruplara ve insanlara sosyal hizmet programları uygulamak: Örn.: Kişi üzerinde şahsî çalışma; sosyal grup çalışması; toplum çalışması; aileye yönelik sosyal hizmetler, çocuk ve gençlere yönelik sosyal hizmetler, özürlülere, bakıma muhtaçlara, uyuşturucu müptelası kişilere ve yaşlılara yönelik psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri.

Ülkemizde 1959'da çıkarılan 7355 sayılı Sosyal Hizmetler Enstitüsü kurulmasına dair kanunun ilgili maddeleri uyarınca, ilk kez sosyal eğitim veren Sosyal Hizmetler Akademisi, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olarak, lise öğrenimi üzerine 4 yıllık öğretim ve eğitim yapan yüksek bir öğrenim ve araştırma kurumu olarak 1961 yılında hizmete açılmıştır.

1982 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ile Hacettepe Üniversite bünyesinde yer almış, Rektörlüğe bağlı olarak Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu adında ülkemizde faaliyet gösteren tek sosyal hizmet eğitim kurumudur. Yüksekokulun gâyesi, “ülkenin temel sosyal yapısı, sorunları ve sosyal hizmet metodolojisi hakkında mesleki bilgi ve beceriye sahip, kırsal ve kentsel ortamlarda, resmî ve hükümet dışı çeşitli sosyal hizmet alanlarındaki kuruluşlarda görev alabilecek, çeşitli düzeylede sosyal politika ve planlamaya etkili bir şekilde katılabilecek, çeşitli sosya hizmet alanlarındaki planlama yönetim, örgütleme, araştırma etkinliklerini yürütebilecek sosyal hizmet uzmanları yetiştirmektir”.

“Sosyal Hizmetler Yüksekokulu, Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği'nin üyesi olup, uluslararası düzeyde kabul edilmektedir. Özellikle uygulama çalışmalarından, Türk vatandaşlarının yaşadığı Almanya, Hollanda, Danimarka, İngiltere vb. Avrupa ülkelerindeki Sosyal Hizmet Okulları ile işbirliği yapılmaktadır”.

Türkiye'de sosyal hizmet eğitiminde seçilen model genelci yaklaşımdır. Bu yaklaşımın tercih sebebi, ülkemizdeki sosyal hizmet örgütlerinin yapısı ve sosyal hizmet mesleğinin beklentilerinin ihtisaslaşmayı gerektirecek seviyeye ulaşmamış olmasıdır. Ayrıca, ülkemizde sosyal demografik yapının istatistikî yönleri tam olarak bilinmediği için, hangi sosyal alanda hangi sosyal türden sosyal hizmet uzmanlarına ihtiyaç duyulacağı da bilinmemektedir.

Almanya'da ise değişik sosyal alanlarda sosyal hizmet uzmanı yetiştiren 104 eğitim kuruluşu vardır. Bunlardan 29 fakülte, 71'i meslek yüksek okulu ve 4'ü de meslek akademisidir.

Sosyal Hizmet Uzmanları, sosyal hizmet hedeflerini gerçekleştirmek maksadıyla sosyal hizmet kurumlarında istihdam edilirler. Görevleri, sosyal hayatta kendi başına ayakta kalamayan sosyal sorunlu kişilerin, toplum hayatına kazandırılmasında yardımcı olmaktır. Sosyal hizmet uzmanları, toplumda sosyal açılardan özel olarak korunması, bakılması veya eğitilmesi gereken fertlerin sorunları ile yakından ilgilenirler, onlara, sosyal uyum noktasında yardımcı olurlar.

Sosyal değişimi yakından takip eden sosyal hizmet uzmanları, bazen değişik sosyal alanlarda (köyde, şehirde, gecekondu mahallelerinde), bazen de değişik sosyal kurumlarda (Huzurevleri, hapishaneler, hastahaneler, gençlik merkezleri, çocuk yuvaları, yetiştirme yurtları, özürlüler rehabilitasyon merkezleri) yaşamak mecburiyetinde bırakılan ve farklı sosyal sorunları olan sosyal grup ve kişilerle ilginirler.

Sosyal hizmet uzmanları, sosyal hizmet kurumlarında yönetici, uygulayıcı ve planlayıcı olarak, tıbbi ve psikiyatrik ortamlarda, özel eğitim kurumlarında, aile planlaması-ana çocuk sağlığı ve halk sağlığı alanlarında, kırsal ve kentsel toplum kalkınması projelerinde, yerel yönetimlerde, işçi refahı ve endüstriyel ilişkiler alanlarında, Devlet Planlama Teşkilatı, Kredi ve Yurtlar Kurumu, Çalışma ve Sosya Güvenlik Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı gibi kuruluşlarda uygulayıcı, planlayıcı olarak istihdam edilmektedir.

Batı dünyasında sosyal hizmet uzmanlarına, sosyal çalışmacı da denilmektedir. Sosyal çalışmacı, sosyal sorunlu kişi ve ailelere maddî ve mânevî (sosyal) destek sağlamak maksadıyla, değişik kamu-özel sosyal kurum ve kuruluşlar adına, gerek bu kurum ve kuruluşlara bağlı sosyal tesislerde, gerekse bunların dışında değişik sosyal alanlarda (gecekondu mahallelerinde, hapishanelerde) çalışan sosyal elemandır.

Türkiye'de sosyal çalışmacı, Özürlüler Rehabilitasyon Merkezlerinde görevli sosyal uzmandır. Sosyal çalışmacının vazife ve salahiyetleri, SHÇEK Genel Müdürlüğü, Özürlülerin Tespiti, İncelenmesi, Bakım ve Rehabilitasyonuna Dair Yönetmeliğe göre şunlardır: 1.) Merkezde bulunan özürlüler ve bunların aileleri ve yakınları ile sosyal hizmetin yöntem ve tekniklerini kullanarak, meslekî çalışmalar yapmak, bildirimi yapılan özürlüler hakkında sosyal inceleme raporu düzenlemek. 2.) Yapılan Çalışmaları kaydetmek, meslekî araştırma ve incelemelerde bulunmak.

SHÇEK; 24.05.1983 tarih ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olarak kurulan ve 02.04.1989 tarih ve 356 sayılı KHK ile Başbakanlığa bağlanan bir kamu kurumudur.

Görevleri, kurumsal bazda sosyal hizmet faaliyetlerini hayata geçirmektir. Yani, yardıma ve(ya) bakıma muhtaç, bir diğer ifadeyle korunmaya muhtaç aile, çocuk, genç, özürlü, yaşlı, kadın ve diğer muhtaç insanlara sosyal hizmetler götürmektir.

Kuruma bağlı Genel Müdürlük ve İllerdeki kolları (Sosyal Hizmetler İl Müdürlükleri), kanunla belirlenen görevler çerçevesinde çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtlarında, korunmaya muhtaç çocuk hizmetleri, huzur evlerinde yaşlı hizmetleri, kreş ve gündüzlü bakım evlerinde, gündüzlü çocuk bakım hizmetleri, rehabilitasyon merkezlerinde sakat ve felçlilerin rehabilitasyon hizmetleri ile muhtaç durumdaki kişilere götürülecek olan (kamusal) sosyal yardım hizmetleri alanlarında faaliyet göstermektedir.