Yasin ÖZDEMİR
Doktora Öğrencisi
Sakarya Üniversitesi,
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri

1. Çanakkale Savaşı'ndaki Anzaklar

Birinci Dünya savaşında İngilizlere destek olmak için Yeni Zelanda ve Avustralya ülkelerinden oluşan askeri birliğe Anzak (Anzac) adı verilmiştir. Avustralya ve yeni Zelanda kolordusu anlamına gelmektedir (Avustralia and New Zeland Amry Corps)

Birinci Dünya Savaşı başlarında bu iki ülkeye ait birliklerin katılmasıyla kurulan kolordu, bu kısaltılmış isimle tarihteki yerini almış, önce Çanakkale’de, daha sonra da Ortadoğu ve Avrupa savaş alanlarında müttefikleri hesabına önemli hizmetler başarmıştır.^[1]

İngiltere yanında Ana karayı koruma amacıyla birinci dünya savaşına girmişlerdir. Avustralya ve Yeni Zelanda hükümeti İngiltere’nin talebi ile 1914‘un Temmuz ayında hükümet nezdinde savaşta İngiltere ye destek için iki maddelik bir kararı almışlardır.

●   Donanmanın İngiltere Amirliğine verilmesi

● Oluşturulacak 20 bin kişilik askeri kuvvetinde İngiltere hükümetine himayesine verileceği ve savaş zamanında bu kuvvetin ikmalinin sağlanacağını kabul etmişlerdir.

Gelibolu da çıkarma harekatına katılacak anzak askerleri İngiliz ler tarafından Mısır ve Limni adasındaki askeri kamplarda eğitim verilir. Anzaklar 25 Nisan 1915 Pazar sabahı Gelibolu çıkarması ile Gelibolu yarımadasındaki savaşa katılmış oldular.9 Ocak 1916 gününe kadar çok kanlı ve çetin çatışmalara katıldılar.

Çanakkale’de çarpışan Mehmetçikle, Anzaklar arasında uyanan karşılıklı saygı, sevgi ve sempati savaş alanlarında görülmesi olağanüstü bir olay olarak tarihe geçmiştir. Türk askerinin Anzaklar üzerinde sağladığı güveni Alan Moorehead isimli yazar “Gallipoli” isimli kitabında şöyle anlatmıştır: ”... Belki de en dikkat çekici olan husus, Anzaklarla Türkler arasında doğmuş olan sempati ve arkadaşlık duygusu idi. Artık karşılarındaki Türk askerlerini kendi deneyleri ile tanımış olan Anzaklar o güne kadar propagandalarla kendilerine anlatıldığının aksine onların fanatik ve zalim değil, mert ve cesur insanlar olduklarını anlamış bulunmaktaydılar...Nitekim, Avustralya ve Yeni Zelanda kıtaları kendilerine dağıtılmak istenen gaz maskelerini almayı reddetmişler ve nedeni sorulduğunda ise, Türkler dürüst savaşçılardır, onlar gaz kullanmazlar diye cevap vermişlerdir.^[2]

Anzaklar Çanakkale savaşında 26.094 Avustralyalı ve 7.572 Yeni Zelandalı olmak üzere toplamda 33.665 kayıp verdiler. Hiç bilmedikleri bu topraklarda canlarını vererek kendi topraklarına geri döndüler.

1934 yılında bizzat Atatürk tarafından kaleme alınıp, dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya tarafından Çanakkale’de yabancı şehitlere hitaben okunan nutuk Avustralya’da ve Yeni Zelanda’da şehit yakınlarının hislerine tercüman olmuştur.

Çanakkale’de savaşan yabancı şehitlere hitaben okunan bu nutuk : “Bu memleketin toprakları üstünde kanlarını döken kahramanlar! Burada bir dost vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçikle yanyana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen Analar! Göz yaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız, bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır”^[3]

2. Yeni Zelanda'da Gazilere Yönelik Sosyal Politikalar

2.1. Sorumlu Devlet Birimleri

Yeni Zelanda'da savaş gazi ve şehit aileleri bağlı bulunduğu Sosyal Kalkınma Bakanlığı bulunmaktadır. Savaş Emeklilik Sekreterliği tarafından belirlenen politikalar ve kurallar çerçevesinde savaş malullerine ve gazi emeklilerine rehabilitasyon kredileri veya emeklilik ödemeleri yapılmaktadır.

Savaş malullerine ve gazi emeklilerine sosyal kalkınma bakanlığında bulunan savaş emeklilik servisi (War Pension Services) hizmet vermektedir. Bu birime gelerek veya call center hizmetinden savaş malulleri ve gazi emeklileri faydalanmaktadır.

Savaş malulleri ve gazi emeklileri işlemlerinin verimli bir şekilde sürdürülebilmesi için Yeni Zelanda Savaş Gazi işleri ve Sosyal Kalkınma Bakanlığı arasında ilişkiler önem arz etmektedir.

2.2. Yeni Zelanda Gazi İşleri

Yeni Zelanda Gazi işleri Yeni Zelanda Savunma Kuvvetlerine bağlı özerk bir kurumdur. Personeli savunma kuvvetlerinin sivil personelinden oluşur.

Yeni Zelanda Gazi işleri birimi aşağıdaki işlemleri sürdürmektedir.

· 1954 savaş emeklileri yasasına göre emeklilik kararları verebilme

· Bakanlık hizmet ve destekleri

· Eski anma günlerin koordine edilmesi

· Anıtların bakım ve onarımları

· Savaş emeklilikleri hukuki dosyaların takip edilmesi

2.3 Sosyal Haklar ve Hizmetler

2.3.1. Savaş Malulü ve Gazilik Emekliliği

· Bu ödeme bir savaş sakatlanma tazminat değildir. Malullerin kalite yaşam standardı ve normal hayatı dengelemek için verilen bir ödemedir.

· Acil durum ve savaş esnasında savaş malulleri emeklilik aylığı içinde başvuru yapabilirler.

· Savaş malulleri ve Gaziler ömür boyu vergiden muaf tutulmaktadır. Aylık ödemelerinde, herhangi bir hizmet alınması veya mal alımlarında vergiden muaftırlar

· Savaş Malullüğü bireyin herhangi bir eksikliğin oranına göre değişebilir

· Savaş Malullerin büyük oranı işitme kaybından dolayıdır bu yüzden devlet işitme kayıpların temini için teknolojik cihaz destekleri vermektedir

· Gazilerin veya malullerin ölümden sonrada geri da kalan eş veya ailelerine ödemeler devam etmektedir.

· Engellilik oranına göre ödemeler haftalık olarak değişmektedir..%5 ile %100 arasındaki yetersiz oranına göre ödemeler haftalık olarak 8,83 $ ile 166,62 $ arasında değişmektedir. 60 yaş üzeri ve %160 sakatlık durumda haftalık olarak 293.26 $ ödeme yapılmaktadır

Şu an Gazi ve malullük maaşı alanların sayısı 16600 dür.Bunların çoğu II.Dünya savaşı gazileridir.Bu grubun yaşı yükseldikçe sağlıkları daha çok bozulmaktadır.Bu da savaş malullük hizmetlerinin bütçesini artırmaktadır.

Gazilerin %80 işitme bozuklukları, %15 cilt kanseri dir.Bunlar haricinde bütün gazilerin %12 sinde psikolojik bozukluğu bulunmaktadır yine %25 ortopedik engeli bulunmaktadır.

2.3.2. Ödenek ve İmtiyazlar

1954 Savaş malulleri yasası ile gazilere emeklik ve malullük ödeneği ve imtiyazlar sağlanılmıştır. Emeklilik ödeneği dışında diğer ödeneklerde bulunmaktadır.

· Yolluk ve Giyim Ödeneği

· Kahramanlık ödeneği

· Savaş gazilerinin çocuklarına okul bursu

· Motorlu taşıtlar için kredi ödemeleri

· İşitme problemi olanlar için cihaz ve batarya ödeneği

· Gazilerin öldükten sonrada eş ve çocuklarına da ödeme yapılmaktadır. Haftalık 122,91 $ dolardır. Şu an toplamda 4600 kişiye ödeme yapılmaktadır. Savaşda ölüm halinde ailesine emeklilik ücretinin tamamının %70 ödenir.

· Bütün gazilik ödemeleri vergiden muaftır

· İş görebilir durumda olan savaş malulleri için ücretli istihdam uygulanmaktadır.

· 8700 kişi gazi emeklilik ödemesinden faydalanmaktadır

2.3.3. Tibbi Bakım

· Gaziler tam destekli olarak devletin ve özel sektörün sağlık hizmetlerinden faydalanmaktadır. Hiç bir şekilde tıbbi ödeme yapmamaktadır.

· Engellilerin devamlı olarak kullanacağı veya kaliteli yaşam için gerekli olan bütün cihazlar devlet tarafından tahsis edilmektedir.

· Gaziler toplu hizmetlerden ücretsiz yararlanmaktadır. Ulaşım , eğitim .v.b

2.3.4. Vietnam Çocukları ve Çeneli Kepçe Operasyonu Gazileri

· Vietnam çocukları ve ailelerine ayrıca Kepçe operasyonu gazilerinin tıbbi bakımları da devlet tarafından karşılanmaktadır

· Damak ve çenesi hasarlı çocukların tedavisi karşılanır.

· Bu destek Avustralya Federal hükümeti tarafından desteklenmektedir .Fedaral bütçeden kaynak ayrılmaktadır.

2.3.5. Rehabilitasyon Kredileri

· 1 Ağustos 1991 tarihine kadar krediler veriliyordu. Bu tarihten sonra yenilerin verilmesi durdurulmuştur. Bu tarihten önce verilen krediler ödenmeye devam edildi

2.3.6. Eski Anıtlar ve Mezarlıklar

· Gazilerin ölümlerinin nedenlerinin araştırılması ve defin işlemlerini takip ederek kamudaki gaziler için ayrılmış yerlere defnedilmesini sağlarlar

· Yeni Zelanda Gazi işleri mezarlıkların yerlerinin süresiz tutulmasını sağlamakla yükümlüdür

· Gazilerin mezarlarının 1 yıllık bakımını Gazi işleri tarafından sağlanır.Ayrıca Gazi mezarlığının yenilenmesi ve geliştirilmesi Gazi işleri Yeni Zelanda tarafından sağlanır

2.3.7. Yıl Dönümleri

· Yeni Zelanda Gazi işleri Gelibolu'daki Anzak Günü sahil olmak üzere bütün anma törenlerini koordine etmektedir

· Gazi anma törenlerine katılmak veya törenlere yardımcı olanlara destek olmak için 100 milyon $ bir fon oluşturulmuştur. Fondan önemli askeri günler, sergiler, hazırlanan kitapçıklar v.b anma amacıyla uygulanan projeler bu fondan kaynak olarak kullanılmaktadır.

2.3.8. Fon Ödemeleri

Her bir aktivite için Fondan ödenen ücretler aşağıda belirlenmiştir.

· Bakanlık hizmet destekleri için aktivite başına 0,351 milyon dolar harcanmıştır

· Anzak günü ve diğer anma törenleri için 0,161 milyon dolar

· Anıt mezarlar için 0,634 milyon dolar harcanmıştır

· 0,790 milyon $ gaziler ve ailelerine ek destek için harcanmıştır

· 109.558.000 $ Savaş malulleri emeklilik ödemelerine harcanmıştır

· 127.837.000 $ tahmini Gazi Emekli harcaması

· 13,890.000 $ gazilerin sağlık harcamaları

· 990.000 $ tahmini Rehabilitasyon Krediler sübvansiyonları ^[4]

 

 

SONNOTLAR

^[1] Baha Vefa Karatay, Mehmetçik ve Anzaklar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlan, Ankara, 1987, s. 34

^[2] Alan Moorehead, Çanakkale Geçilmez “Gallipoli”, Türkçesi Günay Salman, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1972, s. 245-246.

^[3] Uluğ İğdemir, Atatürk ve Anzaklar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985, s. 6.

^[4] http://www.veteransaffairs.mil.nz/pensions/index.html.