aliseyyar@sosyalsiyaset.net

 

 

 

Makaleler ;

<<<Sosyal Siyaset Makaleleri

 

 

İşlevsellik, Yeti yitimi ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflandırılması;

 

 

Benan Berrin Ertürk

  ÖZET

 

Dünya sağlık örgütü yakın zamanda insanın işlevselliği ve yeti yitimini çok boyutlu olarak sınıflandıran, İşlevsellik, Yeti yitimi ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflandırılması (ICF) olarak bilinen bir sistem geliştirmiştir. Mayıs 2001’deki Dünya Sağlık Asamblesinde bu sınıflandırmanın uluslar arası kullanımı onaylanmıştır. ICF sağlıkla ilgili geniş kapsamlı bilgilerin kodlanması için bir çerçeve oluşturmakta, ayrıca sağlıkla ilgili farklı disiplinler ve bilimler arası iletişim için dünya çapında ortak bir dil sağlamaktadır. ICF’in kod şeması ve çerçevesi bireyin yeti yitimini yaşam düzeyi ve çevresindeki koşullara göre sınıflandırmaktadır. ICF sağlık, eğitim, sigorta, iş, sağlık ve özürlülük politikaları, istatistikleri gibi bir çok sektörde kullanması amaçlanmaktadır. Klinik koşullarda ise ihtiyaçların belirlenmesinde, belli sağlık durumlarıyla ilgili müdahalelerin sağlanmasında, rehabilitasyonda ve sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılması amaçlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü’ne üye bir çok ülke örgütle iş birliği yaparak ICF’nin çevirisini tamamlamış, bazı ülkeler yaygınlaştırma stratejilerini oluşturarak çeşitli amaçlar için uygulamaya başlamıştır.

Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı kısa süre önce ICF’in Türkçe çevirisi için DSÖ ile birlikte çalışmalarına başlamış olup Türkçe ICF’nin basımından sonra, farklı bilimler ve disiplinler tarafından kullanılmasını sağlamak amacıyla yaygınlaştırma stratejileri geliştirilecektir.

Tanımlar ve sınıflandırmalar için genel bir çerçeve oluşturulması ve bu çerçevenin kullanılması özürlülük alanında birçok aktiviteler, özellikle özürlüler için oluşturulan hizmetler ve politikalar açısından değerli katkı sağlar. Özürlülük alanında geniş ve detaylı bilgiye ihtiyaç vardır. Politika oluşturmak, kaynak sağlamak, hedefleri belirlemek, etkili kararlar alabilmek ve reform yapabilmek için bilgi gerekir. Bilgi için ise sayılabilir verilere yani sayılara ihtiyaç duyulur. Sayılar mevcut durum ile ilgili kısıtlı ama değerli bilgi sağlar. Sayıların gerekli olduğuna karar verildiğinde çeşitli sorular ortaya çıkmaktadır örneğin; neyi saymak istiyoruz, neden saymak istiyoruz, saymak istediğimiz konuyla ilgili doğru ve güvenilir verileri nasıl sağlarız, eğer veri elde etmek ve yararlı bilgiler edinmek amaçlanıyorsa, bu ve benzeri sorular önemli ve karmaşık kavramların tartışılmasına neden olacaktır, bu nedenle tanımlamaları ve sınıflandırmaları içeren genel bir çerçevenin kullanılması, karar verme ve politika oluşturmada anlamlı bilgi saylamakta bu da özürlü bireylerin durumları ile ilgili önemli kazanımlara yol açmaktadır. (Madden 2003)

Özürlüler ve aileleri özürlülüğün etkisini yaşamlarının her kesiminde hissetmektedir. Bu nedenle veri toplamada kullanılan tanımlar sadece anlaşılır olmakla kalmayıp, yaşamın her alanını ve tüm hizmet veren sektörleri kapsayacak nitelikte olmalıdır.

Gelişim sağlanması düşünülen her alanda insanların kazanımlarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Kazanımları analiz etmek için genel bir çerçeve oluşturulması kazanımlar ile ilgili diğer alanlarda da net bir tablo edilmesine ve gelişmeye hangi alanlarda gereksinim olduğunun belirlenmesine yol açmaktadır. Özürlüler için en önemli alanlardan biri olan Tıbbi Rehabilitasyon; bireyin sağlık ve işlevselliğinin bir çok disiplinlerin katılımı ve disiplinler arası iş birliği ile sağlanmasıdır. Tıbbi rehabilitasyon işlevsellik, yeti yitimi engellilik ile ilişkili olarak ifade edilir, değerlendirme ve girişim bu bağlamda sağlanır. Rehabilitasyonda amaç yeti yitimini ve bulguları en aza indirmektir.

 

 

 

 

Rehabilitasyon hedefleri;

1.      Vücut yapısı ve işlevselliğindeki bozuklukları tedavi etmek (tedavi stratejisi)

2.      Vücut fonksiyonlarındaki bozuklukları, aktivite sınırlılığı ve katılımı engelleyen sorunları düzenlemek.

3.      Yeti yetimi ve ciddi semptomlarını önlemek (önleme stratejisi)

Tıbbi rehabilitasyon altta yatan nedeni düzeltmese de, semptomları ve yeti yitimini azaltmakta, böylece sağlık harcamalarını minimuma indirerek hem birey hem de toplum açısından başarı sağlamaktadır. Rehabilitasyon süreklilik isteyen bir uygulama olup, sorunun tanımlanarak gereksinimlerin saptanması, sorunların bireyin vücut yapısındaki bozukluk ve işlevselliği ile ilişkisinin yanı sıra bireysel ve çevresel faktörlerle ilişkisinin belirlenmesi ve rehabilitatif yaklaşımın düzenlenmesini gerektirmektedir. (Stucki ve ark, 2003).

Rehabilitasyon gereksinimi olan hastalar genel olarak ağrı, halsizlik, depresyon, günlük aktivitelerde kısıtlılık, sosyal yaşama katılımda engellerden şikayet etmektedir. Bu nedenle temel şikayetlere yönelik bir öncelik belirlenmesi için amacın saptanarak belli bir süreç içinde gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.

Tıbbi rehabilitasyonun amacı hastanın sağlığını ve işlevselliğini en uygun durma getirmektir. Klinik uygulamalarda eğitim ve araştırmaların temelini işlevsellik ve sağlık durumu ile ilgili modeller oluşturmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) taradından sağlık ve sağlıkla ilgili durumlar hakkında geniş kapsamlı bilgilerin kaydedilerek organize edilmesi amacıyla ICF (İnternational Classiffication of functioning, Disability and Health) olarak bilinen “İşlevsellik, Yeti Yitimi ve Sağlığın Uluslar arası”’nı geliştirmiştir. ICF son yıllarda dünya çapında iş birliği ile oluşturulan bir yöntem olup Mayıs 2001’deki Dünya Sağlık Asamblesi’nde DSÖ’nün uluslar arası sınıflandırmalarından biri olarak kabul edilmiştir. ICF sağlığın yanı sıra, eğitim, sigorta, sosyal güvenlik, insan hakları, iş sağlığı, sağlık ve özürlülükle ilgili politikaların oluşturulması, istatistiklerin elde edilmesi bir çok alanda kullanılması hedeflenerek, ihtiyaçların belirlenmesi, özel sağlık durumlarında yapılacak tedavinin seçimi, rehabilitasyon ve rehabilitasyonun sonuçlarının değerlendirilebilmesi için kullanılması amaçlanmıştır. (WHO, 2001; Üstün ve ark 2003; Stucki ve ark, 2002).

 

ICF’nin Tarihsel Gelişimi

 

1973 yılında DSÖ Philip Wood adlı araştırmacıyı bir sınıflandırma sistemi oluşturması için görevlendirmesi ile ilk Uluslar arası sınıflandırma sistemi oluşturulmuştur. Oluşturulan bu sınıflandırma bozukluk (impairment), yeti yitimi (disability), engel (hadicap) olarak 1980 yılında yayınlanmış, yıllar süren tartışmalar ve yenilemeler (revizyonlar) sonucunda 1993 yılında DSÖ bu dökümanı “Bozukluk, Yeti yitimi ve Engelliliğin Uluslar arası Sınıflandırması”, ICIDH (International Classification of İmpairments, Disabilities and Handicaps) adı altında kabul etmiştir. DSÖ sınıflandırmanın klinik ortamda kullanıma uygun olması gerektiği bilinci ile tekrar revize edilmesi için resmi ve sivil organizasyonlarla ve özürlüleri temsil eden gruplarla ortaklaşa revizyon çalışması yapmıştır. Yaklaşık on yıl süren yoğun bir çalışma ile sınıflandırma ve değerlendirmelerle ilgili literatür taramaları yapılmış, insanların vücut, birey ve sosyal alanlardaki işlevselliği ile ilgili 3000’den fazla sınıflandırma alanı içeren bir havuz oluşturulmuştur. Bu çalışmaların sonucunda DSÖ revizyon ekibi tarafından geliştirilen ICIDH-2 elde edilmiştir (WHO 1999). ICIDH-2’nin 15 ülkede alan çalışmaları yapılarak uygulanabilirliği ve güvenilirliği test edilmiş, son şekli verilerek 2001 yılında “İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflandırılması” (ICF) adıyla yayınlanmıştır. ICF’in yeni versiyonunda tüm maddeler örneklerle açıklanarak daha kullanışlı hale getirilmiş, kodlamada nötr terminoloji kullanılmış, çevresel faktörlerin eklendiği biopsikososyal bir çerçeve oluşturulmuştur.

1994 – 2001 yılları arasında 7 yıl süreyle 61 ülkede alan testi uygulanmış, ICF taslağının 27 dile çevirisi yapılmış, 38 ulusal, 7 uluslar arası işbirliği konferansı düzenlenmiş, 2000 canlı vaka değerlendirmesi, 3500 vaka özeti değerlendirmesi yayınlanmıştır.

ICF sınıflandırmasının genel amacı, sağlık ve sağlıkla ilgili durumların tanımlanması için ortak, standart bir dil ve çerçeve oluşturmak, sağlığın bileşenleri ve iyilik halinin sağlıkla ilgili bazı bileşenlerini (eğitim ve iş gücü gibi) tanımlamaktadır. Bu nedenle, ICF içinde kapsanan alanlar sağlık alanları ve sağlıkla ilgili alanlar olarak görülebilir. Bu alanlar, vücut, toplum ve birey bakış açılarından, iki liste halinde tanımlanmıştır.

(1)   Vücut İşlevleri ve Yapıları

(2)   Aktiviteler ve Katılım.

Sınıflandırma olarak, ICF, bir insan için herhangi bir sağlık koşulunda, farklı alanları sistematik biçimde gruplar (örneğin, bir bozukluğu ya da hastalığı olan kişi ne yapar veya ne yapabilir). İşlevsellik, tüm vücut fonksiyonlarını, aktiviteleri ve kişinin katılımını kapsayan geniş bir terimdir; benzer şekilde, yetiyitimi bozukluklar, aktivite sınırlılıkları veya katılım kısıtlılıkları için geniş kapsamlı bir terimdir. ICF’de ayrıca tüm bu yapılarla etkileşimi olan çevresel faktörlerle sıralanmıştır. Böylece, kullanıcı için, pek çok alanda kişinin işlevselliği, yetiyitimi ve sağlığının kaydedilmesine olanak sağlar.

ICF, sağlığın pek çok alanında uygulanması için Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından geliştirilmiş uluslar arası sınıflandırma “ailesi” ne aittir. Dünya Sağlık Örgütü’nün uluslar arası sınıflandırma ailesi, sağlık ile ilgili geniş çaplı bilginin kodlanmasında bir çerçeve sağlar (örneğin, tanı, işlevsellik ve yetiyitimi, sağlık hizmetlerine başvuru nedenleri). Ayrıca, çeşitli disiplinler ve bilim alanlarında sağlık ve tıbbi bakımla ilgili dünya çapında iletişimi sağlayan standart, ortak bir dil kullanılır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün uluslar arası sınıflandırmasında, sağlık koşulları (hastalıklar, bozukluklar, yaralanmalar v.b.), etiyolojik çerçeve sunan ICD-10 (Hastalıkların Uluslararası Sınıflandırması, onuncu baskı) içinde sınıflandırılmıştır. Sağlık koşullarıyla başlantılı işlevsellik ve yetiyitimi ICF’de sınıflandırılmıştır. ICD-10 ve ICF birbirlerini tamamlayıcı nitelikte olup, Dünya Sağlık Örgütü’nün uluslar arası sınıflandırma ailesine ait olan bu iki üyesinin bir arada kullanımı önerilmektedir. ICD-10, hastalıklara, bozukluklara ve diğer sağlık koşullarına “tanı” koymayı sağlar ve bu bilgi işlevsellikle ilgili ek bilgi veren ICF ile zenginleştirilir. Tanı ve buna ilave olarak işlevsellikle ilgili bilginin bir arada oluşu kişi ve toplumların sağlıkları ile ilgili daha anlamlı ve geniş bir tablo ortaya çıkarır. Bu bilgi de karar alma amacıyla kullanılabilir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün uluslar arası sınıflandırma ailesi, toplum sağlığının tanımlanması ve uluslar arası bağlamda karşılaştırılması için değerli bir araç oluşturur. ICD-10’la elde edilebilecek moralite ile ilgili bilgiler ve ICF’le ulaşılacak diğer sağlık bilgileri birleştirilerek halk sağlığı ölçütleri olarak toplumların sağlık durumlarını ve dağılımını izlemek, moralite ve morbiditenin farklı nedenlerini değerlendirmek için kullanılabilir.

ICF, “hastalık sonuçları”nın sınıflandırmasından uzaklaşıp (1980 versiyonu), “sağlık bileşenleri”’nin sınıflandırmasına dönüştürülmüştür. “sağlık bileşenleri” sağlığın içeriğini tanımlarken, “sonuçlar” sağlık durumu veya hastalık sonucunda ortaya çıkan etkilere odaklanır. Yani, etiyoloji açısından ICF tarafsız bir bakış açısına sahiptir, böylece araştırmacılar uygun bilimsel metotları kullanarak neden – sonuç ilişkileri ile ilgili çıkarımda bulunabilirler. Bu yaklaşım aynı zamanda “sağlığın belirleyicileri” veya “risk faktörleri” yaklaşımlarından da farklıdır. Belirleyiciler ya da risk faktörleri ile ilgili çalışmaları kolaylaştırmak için, ICF içinde, kişilerin yaşadıkları çevreyi tanımlayan çevresel faktörler listesinde yer almaktadır.

 

 

 

ICF’nin Amaçları

ICF, çeşitli disiplinler ve farklı sektörlere hizmet etmek amacıyla tasarlanmış kapsamlı bir sınıflandırmadır. Özel amaçları şu şekilde özetlenebilir:

·                    Sağlık ve sağlıkla ilgili durumların, sonuçlarının ve belirleyicilerinin anlaşılması ve araştırılması için bilimsel bir temel oluşturmak.

·                    Sağlık çalışanları, araştırmacılar, siyasetçiler gibi ve yetiyitimi olanlar da dahil olmak üzere toplumda faklı kullanıcılar arasında sağlık ve sağlıkla ilgili durumlarla ilgili iletişimi artırmak amacıyla ortak bir dil oluşturmak;

·                    Ülkeler, sağlıkla ilgili disiplinler, hizmetler ve zaman açısından verilerin karşılaştırılmasına olanak sağlamak;

·                    Sağlıkla ilgili bilgi sistemleri için sistematik kodlama şemaları sağlamak.

ICF’e duyulan gereksinim ve ICF’in kullanımı farklı kültürlerde, sağlık politikaları, kalite güvencesi ve sonuçların değerlendirilmesinde farklı tüketiciler tarafından kullanılacak anlamlı ve uygulanabilir bir sistemin oluşturulmasını gerektirdiği için söz konusu amaçlar birbirleriyle bağlantılıdır.

 

ICF’in Uygulama Alanları

ICIDH, 1980 yılında deneme versiyonunun yayımlanmasından bu yana bir çok amaç için kullanılmıştır, örneğin:

·                    İstatistiksel araç olarak – verilerin toplanmasında ve kaydedilmesinde (örneğin nüfus çalışmalarında ve araştırmalarda veya bilgi sistemlerinin yönlendirilmesinde);

·                    Araştırma aracı olarak- yaşam kalitesi veya çevresel faktörlerin ve sonlanış değişkenliklerinin ölçümünde;

·                    Klinik araç olarak- değerlendirme, rehabilitasyon ve sonuç değerlendirmeleri;

·                    Sosyal politika aracı olarak- sosyal güvenlik planlamaları, tazminat sistemleri ve politika tasarımları ile uygulamaları;

·                    Eğitim aracı olarak - -müfredat programı geliştirmede ve sosyal hareket oluşturmak ve farkındalığı arttırmak için

ICF doğası gereği sağlık ve sağlıkla ilgili konuların bir sınıflandırması olduğu için, sigortacılık, sosyal güvenlik, çalışma, eğitim, ekonomi, sosyal politikagibi farklı sektörler tarafından, yasaların hazırlanmasında ve çevresel düzenlemelerde de kullanılır. ICF, bir Birleşmiş Milletler  sosyal  sınıflandırması olarak da kabul edilir ve Yetiyitimi Olanlar için Fırsat Eşitliğinin Standart Kuralları’na gönderme yapar. Bu nedenle ICF, hem ulusal mevzuat hem de uluslararası insan hakları hükümlerinin yerine getirilmesi için uygun bir araçtır.

ICF, farklı kullanımlar için geniş bir yelpaze sunar, örneğin sosyal güvenlik, sağlık hizmetlerinde değerlendirme, yerel, ulusal ve uluslar arası düzeyde nüfus incelemeleri gibi. Toplumsal engelleri  ortadan kaldırarak veya hafifleterek sosyal destek ve kolaylıklar hakkındaki hükümleri teşvik ederek korunma, sağlık koşullarının geliştirilmesi ve katılımın arttırılması da dahil olmak üzere kişisel sağlık bakımına uygulanan kavramsal bir bilgi çerçevesi sunar. Gerek değerlendirme, gerekse politika oluşturma açısından sağlık bakım sistemleri araştırmalarında da kullanıma elverişlidir.

ICF’in sadece yetiyitimi bulunan kişilerle ilgili olduğuna dair yanlış bir kanı vardır; aslında ICF tüm insanlarla ilgilidir. Bütün sağlık koşulları ile bağlantılı sağlık ve sağlıkla ilgili durumlar ICF kullanılarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle, ICF’in kullanımı evrenseldir.

 

ICF’in Kapsamı

ICF, insanın işlevselliği ve kısıtlılıklarla ilgili durumların tanımını sağlar ve bu bilginin düzenlenmesi için bir çerçeve oluşturur. Bilgiyi, anlamlı, bağlantılı ve kolay ulaşılır bir biçimde yapılandırır.

ICF, bilgiyi iki bölüm halinde düzenler: 1. Bölüm  İşlevler  ve Yetiyitimini, 2.Bölüm ise Bağlamsal Faktörleri kapsar. Her bölüm iki bileşenden oluşur:

1.      İşlevsellik ve Yetiyitimi için Bileşenler

Vücut bileşeni, biri vücut sistemlerinin fonksiyonları ve diğeri de vücut yapıları olmak üzere iki sınıflandırmadan meydana gelir. Her iki sınıflandırmayı anlatan bölümler vücut sistemlerine göre düzenlenmiştir.

Aktiviteler ve Katılım bileşeni gerek kişisel gerekse toplumsal bakış açısından işlevsellik anlamına gelecek bütün alanları kapsar.

2.      Bağlamsal Faktörler için Bileşenler

Çevresel Faktörler listesi, Bağlamsal Faktörlerin ilk bileşenidir. Çevresel Faktörlerin, fonksiyonlar ve yetiyitiminin bütün bileşenler üzerinde etkisi vardır ve kişinin yakın çevresinden başlayıp, genel çevresine doğru giden bir sıralama ile düzenlenmiştir.

Kişisel faktörler de Bağlamsal Faktörlerin bir bileşenidir. Ancak, Kişisel Faktörlerle bağlantılı geniş çaplı sosyal ve kültürel farklılıklar olduğundan ICF’de sınıflandırılmışlardır.

ICF’de 1. Bölüm’de İşlevsellik ve Yetiyitiminin bileşenleri iki şekilde açıklanabilir. Bir yandan problemleri belirtmek için kullanılabilirler. (örneğin, geniş bir yelpazeyi kapsayan yetiyitimi terimiyle özetlenen bozukluk, aktivite kısıtlılığı veya katılım sınırlılığı); öte yandan, yine geniş bir yelpazeyi kapsayan İşlevsellik terimiyle, sağlık ve sağlıkla ilgili durumlarda bir sorun olmadığını belirtebilirler.

İşlevsellik ve Yetiyitiminin bileşenleri dört ayrı, ancak birbirleriyle ilintili yapılar aracılığı ile yorumlanırlar. Bu yapıların, ölçütler kullanılarak işlemsel tanımları yapılabilir. Vücut İşlevleri ve Yapıları, fizyolojik sistemler veya anatomik yapılardaki değişiklikler yoluyla açıklanır. Aktiviteler ve Katılım bileşeni için iki yapıdan söz edilebilir: kapasite ve performans.

ICF, farklı kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamak için, farklı detaylandırma düzeyleriyle iki versiyon halinde hazırlanmıştır.

ICF’in tam versiyonu, sınıflandırmayı dört düzey halinde detaylandırmış biçimde sunar. Bu dört düzey, ikinci düzeyde tüm alanları kapsayan daha yüksek düzeydeki sınıflandırma sistemi ile birleştirilebilir. ICF’in iki-düzey sistemi olan kısa formu da mevcuttur.

* ICF, her biri iki bileşeni içeren iki bölümden oluşur

1. Bölüm. İşlevler ve Yetiyitimi

(a) Vücut İşlevleri ve Yapıları

(b) Aktiviteler ve Katılım

 

2. Bölüm. Bağımsal Faktörler

(c) Çevresel Faktörler

(d) Kişisel Faktörler

         * Her bir bileşen hem pozitif hem de negatif terminoloji ile ifade edilebilir

Her bir bileşen değişik alanlardan oluşur. Her bir alanın içinde sınıflandırma birimi olan kategoriler yer alır. Uygun kategori kodu ya da kodları seçilerek, kişinin içinde bulunduğu sağlık ya da sağlıkla ilgili durumu kaydedilebilir. Daha sonra o kategorideki işlevsellik ya da yetiyitiminin düzeyi veya büyüklüğünü, ya da çevresel faktörlerin ne derece kolaylaştırıcı veya engelleyici olduklarını sayısal kodlarla ifade eden niteleyiciler eklenebilir.

Vücut işlevleri ve yapısı vücut sistemlerine göre sınıflandırılmaktadır (ör. Sinir sistemi.kardiyovasküler, immunolojik ve solunum sistemi). Vücut işlevleri; vücudun fizyolojik, psikolojik ve bilişsel fonksiyonlarını, vücut yapısı; vücudun anatomik bölümlerini organları, ekstremiteleri vb. bölümlerini kapsar. Bu iki sınıflandırma birbirine paralel düzenlenmiştir. Örneğin; vücudun duyu işlevi vücudun yapısı ile göz, kulak ve diğer benzeri yapılarla ilişkilendirilmiştir. Yetiyitimi ICF de vücut işlevi ve yapısının anomalisi, defekti, kaybı ve diğer belirgin deviasyonları olarak belirtilmiştir. Moleküler ve hücresel düzeydeki patolojilerin yetiyitimi ile tam olarak benzer olmadığı bilinmelidir. Örneğin santral sinir aksonlarının demiyelinizasyonu sinir-kas-iskelet sistemi ve yürüme işlevlerinin problemi olarak yansır. Vücut işlevleri ve yapısı bölümünün diğer bir alt kategori olan aktivite ve katılım bölümü ile birlikte kullanılması amaçlanmaktadır.

Aktivite ve katılım gerek fiziksel gerek zihinsel olarak yaşamın her alanında bireysel beceri ve performansı kapsar. (bilginin öğrenilip uygulanması, iletişim, mobilite, özbakım). Bu bileşen fiziksel, sosyal ve çevresel koşulların vücut işlevleri ile bütünleştirilerek kullanılması şeklindedir. ICF’in son versiyonunda aktivite ve katılım tek bileşene dönüştürülmüş olmasına rağmen kullanıcının tercih etmesi halinde farklı kullanımını sağlayan kılavuzlar oluşturulmuştur.

Bireyin, belirlenen aktiviteyi ya zorlukla ya da hiç, gerçekleştirmediği durumda aktivite kısıtlılığı söz konusudur. Aktivite kısıtlılığı çevresel faktörler gibi dış etkenler göz önüne alınmadan bireyin iş ve aktivite becerisinin değerlendirilmesidir.

 

ICF’in Kullanımı

ICF işlevselliğin ve yetiyitiminin bir sınıflandırmasıdır. Sağlık ve sağlıkla ilgili alanları sistematik olaeak gruplandırır. Her bir bileşen içinde, alanlar ortak özelliklerine göre (kökenleri, tipleri veya benzerlikleri gibi) daha ileri düzeyde gruplandırılır ve anlamlı bir biçimde sıralandırılır. Sınıflandırma bir dizi ilkeye göre düzenlenir. Bu ilkeler, düzeylerin birbirleriyle ilişkilerini ve sınıflandırmanın hiyerarşisini (düzey kümeleri) anlatır. Ancak ICF’in bazı kategorileri hiyerarşik bir yol izlenmeksizin, bir sıralama olmadan, bölümlerin eşit üyeleri olarak düzenlenmiştir.

Sınıflandırmanın kullanımı ilintili yapısal özellikleri aşağıda belirtilmiştir.

(1)                    ICF, sağlık ve sağlıkla ilgili alanların “dildeki” tanımları yerine standart işe vuruk tanımlarını verir. Bu tanımlar her bir alanın esas özelliklerini anlatır (örneğin nitelikler, özellikler, ve ilişkiler) ve her bir alan içinde nelerin dahil nelerin hariç oldukları ile ilgili bilgi verir. Tanımlar, değerlendirme için ortak olarak kullanılan sağlam noktaları içerir, öyle ki anket haline dönüştürülebilirler. 

(2)                    ICF, b, s, d ve e harflerinin Vücut İşlevleri, Vücut Yapıları, Aktiviteler ve Katılım, ve Çevresel Faktörler anlamına geldiği alfanumerik sistem kullanır. Bu harflerden sonra sayısal kodlar gelir. Sayısal kodlar bölüm numarası ile başlar (tek rakam), bunu ikinci düzey (iki rakam), ve üçüncü ve dördüncü düzeyler (her biri bir rakam) takip eder.

(3)                    ICF’de kategoriler öyle gruplandırılır ki, geniş kategoriler daha detaylı alt kategorileri kapsayacak biçimde tanımlanır.

(4)                    Her hangi bir kişi, her bir düzeyde bir dizi koda sahip olabilir. Bunlar birbirlerinden bağımsız da olabilir. İlintili de olabilir.

(5)                    ICF kodları sağlık düzeyinin büyüklüğünü belirten niteleyicilerle tamamlanır (problemin ciddiyeti). Niteleyiciler, noktadan (veya seperatör) sonra gelen bir, iki ya da daha fazla sayı ile kodlanır. Herhangi bir koda, en az bir niteleyici eşlik etmelidir. Aksi halde, kodların bir anlamı olmaz.

(6)                    Vücut Fonksiyonları ve Yapıları için ilk niteleyiciler, Aktiviteler ve Katılım için performans ve kapasite niteleyicileri, ve Çevresel Faktörler için ilk niteleyiciler ilgili bileşendeki problemin büyüklüğünü tanımlar.

(7)                    ICF’de sınıflandırılan üç bileşen (Vücut Fonksiyonları ve Yapıları, Aktiviteler ve Katılım, ve Çevresel Faktörler) aynı genel ölçek kullanılarak derecelendirilir. Bir problemin olması kullanıldığı yere bağlı olarak bozukluk, sınırlılık, kısıtlılık veya engel anlamına gelebilir. Sınıflandırma alanıyla ilintili olarak aşağıda parantezler içinde verilmiş niteleyici kelimelerden uygun olanı seçilmelidir. (xxx ikinci-düzey alan numarası için). Bu derecelendirmenin evrensel olarak kullanılması için araştırmalar sonucu geliştirilecek değerlendirme yöntemlerine ihtiyaç vardır. Geniş yüzdelik dilimleri, beden fonksiyonlarındaki bozukluğu kapasite sınırlılığını, performans problemini veya engeli derecelendirmek için kalibrasyona sahip değerlendirme araçları veya başka standartların bulunduğu durumlar için verilmiştir. Örneğin “problem yok” veya “tam problem” kodu verildiğinde, bu derecelendirmenin hata sınırı en fazla %5’dir. “Orta düzeyde problem” zamanın yarı yarıya olan kısmı ya da toplam zorluk derecelendirmesinde yarıya kadar olan kısım şeklinde tanımlanır. Bu yüzdelikler, farklı alanlarda, toplum standartları yüzdelik dilimleri oluşturacak biçimde ayarlanacaktır.

 

xxx.0 problem YOK                           (hiç yok, yok, ihmal edilebilir,) %0-4

xxx.1 HAFİF düzeyde problem           (az, düşük,…)                             %5-24

               xxx.2 ORTA düyezde problem            (orta, az çok,..)                            %25-49

               xxx.3 CİDDİ düzeyde problem            (yüksek, aşırı,..)                           %50-95

               xxx.4 TAM problem                            (tamamen,..)                                %96-100

               xxx.8 belirtilmemiş

               xxx.9 uygulanamaz

(8)                    Çevresel faktörler durumunda, birinci niteleyici ya çevrenin pozitif etkilerinin, yani kolaylaştırıcıların, ya da negatif etkilerinin büyüklüğünü yani engelleri belirtmek için kullanılabilir.

(9)                    Farklı kullanıcılar için, her bir maddenin kodlanmasına diğer tür bilgileri de eklemek uygun ve kullanışlı olabilir. Kullanılabilecek çok çeşitli ek niteleyiciler vardır.

(10)                Sağlık ve sağlıkla ilgili alanların tanımında o andaki durumdan söz edilir. Ancak, gidişi ve süreci tanımlamak amacıyla farklı zamanlar için kullanımı da mümkündür.

(11)                ICF’de kişinin sağlığı ve sağlıkla ilgili durumu, sınıflandırmanın iki bölümünü kapsayan kodlar düzeni halinde sunulur. Bu nedenle her bir kişinin bir rakam düzeyinde alabileceği kod sayısı en fazla 34 olabilir. Benzer bir şekilde iki düzey için bu sayı 362’dir.

 

Ülkelerin ve Kuruluşların ICF ile İlgili Uygulamaları

 

Birleşmiş Milletler

Birleşmiş Milletler Özürlü İstatistikleri Veritabanı (DISTAT) ülkelerin özürlüler ile ilgili verilerini, göstergelerini ve bilgilerini içeren global bir veritabanıdır. DISTAT bir çok ülkenin özürlülerle ilgili veri ve istatistik oluşturduğunu ama kullanılan yöntemler arasında farklılık olması nedeniyle bu çalışmaları karşılaştırmanın mümkün olmadığını bilmektedir.

 

Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri’nde bir çok devlet kurumu özürlülüğü daha iyi algılayabilmek amacıyla ICF’i uygulamaya başlamıştır. Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezleri (Centers for Disease Control and Prevention) ICF’i çalışmalarına çatı oluşturmak üzere adapte etmiş, Sağlık ve İnsan Servisleri Departmanı’na danışmanlık yapan Ulusal Canlı ve Sağlık İstatistikleri Komitesi özürlülere ait federal formlarda, tıbbi raporlarında ve ödemelerinde ICF’in kullanılması ile ilgili çalışma yapmalarını önermiştir. Bu kurumların yanı sıra çok sayıda sigorta şirketinin ICF’i inceledikleri ve çalışmalarında kullanma eğiliminde oldukları bilinmektedir.

 

 

İtalya

İtalya Sosyal Güvenlik Bakanlığı özgürlük konusunda ICF prensiplerine ve değerlendirmelerine dayalı ulusal bir bilinç geliştirilmesi amacıyla “İtalya’da ICF Projesi”nin başlatılmasını planlamıştır. Toplumdaki özürlü sayısının azalması için ICF’in biopsikososyal modelinde tanımladığı gibi toplumun ortak çabasına ve çok sektörlü işbirliğine ihtiyaç olduğu bildirilmektedir. İtalya’da ICF projesinde önce ICF pilot çalışması yapılması planlanarak ICF ve Çalışma Politikaları Pilot Projesi oluşturulmuştur.

İtalya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı 2003 yılında özürlülere daha iyi iş imkanlarının sağlanabilmesi amacıyla bilgilendirme ve eğitim çalışmalarına yönelmiş bu amaçla iş yerlerinde özürlü bireylerin beklentilerine, becerilerine, fonksiyonel kapasitelerine uygun iş talebinde bulunmasının normal karşılanacağı bir anlayış geliştirmeyi hedeflemiştir. İlk aşamada DSÖ tarafından geliştirilen ICF’i kullanarak, çalışma politikasını oluşturan iletişim, teşvik, eğitim konularında alan testlerinin uygulanması çalışmaları başlatılmıştır. “İtalya’da ICF Projesi” adlı bu projenin pilot projesi olan “ICF ve Çalışma Politikaları” projesinde iki amaç hedeflenmiştir bunlar;İ

1-                    Özürlülerin sosyal ve çevresel koşullarla ilişkili olarak bireysel kapasitelerinin daha doğru ve uygun yöntemlerle değerlendirilmesi bunun sonucunda daha iyi iş imkanlarının sağlanması

2-                    ICF’in belli bir alanda uygulanması ile Ulusal ve Uluslar arası düzeyde farklı alanlarda uygulanabilmesi açısından fikir edinilmesi ve deneyim kazanılması.

2003 Ekim tarihinde başlanan projenin 2005 Ekim’de tamamlanması planlanmıştır.

 

Avustralya

1996 yılında özürlülerle ilgili ulusal verilerin birleştirilmesi hedeflenmiş ve bu amaçla özürlüler, konuyla ilgili devlet kuruluşları, sivil örgütler, istatistikçiler ve özürlülük alanında deneyimli kişilerden oluşan bir danışma grubu oluşturulmuştur. Danışma grubu hem Avustralya Sağlık Enstitüsü ile hem de DSÖ’nün ICF İşbirliği Merkezi ile çalışmaktadır. Danışma grubu tarafından Avustralya özürlü servisleri sektörlerinin ulusal veri elde etme çalışmalarında ICF’i kullanmaları ve buna paralel olarak Ulusal Veri Sözlüğü oluşturmaları kararı alınmış ve çalışmalara başlanmıştır.

 

ICF’in Uluslar arası kullanımı için 54. Dünya Sağlık Toplantısının onayı

 

WHA 54.21 karar maddesinde denir ki:

Ellidördüncü Dünya Sağlık Toplantısı

1.                    Bozukluklar, Yetiyitimi ve Engellilerin Uluslar arası Sınıflandırmasının ikinci versiyonu (ICIDH), İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflandırılması başlığı ile ONAYLAR, bundan böyle kısaca ICF olarak adlandırılacaktır;

2.                    Üye Devletlerin, araştırmalarda, uygun olduğu koşulda gözetim ve raporlarda ICF’i kullanmalarını, özellikle yeni versiyonların geliştirilmesinde ICF’i göz önüne almalarını TEŞVİK EDER;

3.                    Üye Devletlerden istek geldiği durumda, Genel Başkan’ın ICF’in kullanımına destek sağlamasını TALEP EDER.

 

Dünya Sağlık Örgütünün ve Birleşmiş Milletlerin Üyesi olarak Türkiye’de ICF’in uygulanması amacıyla Başbakanlık  Özürlüler İdaresi Başkanlığı DSÖ’ye ICF’nin kullanım hakkı için talebini bildirmiş ve olumlu yanıt almıştır. Sınıflandırmanın Türkçe çevirisi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı tarafından yapılmış ve onaylanmak DÖS’ye gönderilmiştir. Türkçe çevirisinin onaylanması halinde ICF’in Türkçesi basılacak ve daha sonra ICF’in kullanımının sağlanması ve yaygınlaştırılması için Üniversitelerin ve ilgili kurumların işbirliği ile çalışmalara başlanacaktır.

 

 

KAYNAKLAR

 

1.) ARNAHAT S., Nochajki S.M., Stone J., The International Classification of Functioning, Disability and Health and İts Application to Cognitive Disoerders,26, 4, 235-45, (2004)

2.) AUSTRALIAN INSTITUE OF HEALTH AND WELFARE, Benefits and Uses of The ICF For Australia, ICF Australian User Guide V1.0. http://www.aihw.gov.au7publications/dis/icfaugv1/ug s10 1.html)

3.) HAGLUND, I. Henrikson C., Concepts in Occupational Therapy In Relation To The ICF, Occupational Therapy İnternational, 10, 4, 253-268,(2003)

4.) HEERKENS, Y., Van Der Brug, Y., Napel H.T., Ravensberg, D.V., Past and Future Use Of The (Former ICIDIH) by Nursing and Allied Health Professionals, Disability and Rehabilitation, 25, 11-12, 620-27 (2003)

5.) HWANG, J., Nochajski, S.M., The İnternational Classification Of Function, Disabilty and Health (ICF) and İts Application With AIDS, Journal of Rehabilitation, 69, 4, (2003)

6.) MADDEN R., Choi C., Sykes C., The ICF as a Framework for National Data: the İntroduction of İcf into Australian Data Dictioneries, Disability and Rehabilitation, 25, 11-12, 676-682.

7.) MBGONI, M., On The Application of The ICDH and ICF in Devoloping Countries: Evidence From The United Nations Disability Statistics Database (DISTAT), Disability and Rehabilitation, 25, 11-12, 644-58, (2003).

8.) MINISTERO DEL LAVORO E DELLE POLITICHE SOCIAL, ICF in Italy Project, (www.welfare.gov.it)

9.) OTTENBACHER, K.J., Rehabilitation Science Curriculum: Universty of Texas Medical Branch, Technology and Disability, 12, 123-127, (2000).

10.) SIMEONSSON, R.J., Leonardi M., Lollar D., Bjorck-Akesson E., Hollenweger J., Martunizzi, A., Applying the International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) To Measure Childhood Disability, Disability and ,Rehabilitation, 0, 0, 1-9, (2003).

11.) SINNOTTK.A., Dunn,J.A., Rothwell A.G., Use of The ICF Conceptual Framework to Interpret Hand Functıon Outcomes Followıng tendon Transfer Surgery for Tetraplegia,Spınal Cord, Apr.27,Abstract.(2004)

12.) STEPHENS.D., World Health Organızatıon’s Internatıonal Classification of Functıoning, Disability and Health-ICF, Journal of Audiological Medicine, 13.3. (2001).

13.) STUCKI, G.,Cieza A.,Ewert, T., Kostanjsek, N ., Chatterji, S., Üstün B.T.,Aplication of The International Classification,24, 5, 281-2, (2002).

14.) STUCKİ,G., Ewert.,T.,Cieza A., Value and Application of The ICF In Rehabilitation Medicine, 25, 628-34 (2003).

15.) THREATS. T., New Classifications Will Aid Assesment and Intervention, The ASSA Leader. (2001).

16.) UEDA. S.,Okawa, Y., The Subjective Dimention of Functioning and Disability: What Is It For ,Disability and Rehabilitation, 25, 596-601, (2003),

17.) ÜSTÜN, T.B., Chaterji S., Bickenbach J., Kostanjsek N., Schneider M.,The International Classification of Functioning, Disability and Healt: A New Toll for Understanding Disability and Health Disability and Rehabilitation, 25, 11-12, 565-71, (2003),

18.) WESSELS,R.D., Witte L.P., Jedeloo S., Van Den Hauvel WPM., Van Den Hauvel WJA ., Effectiveness of Provision of Outdoor Mobility services and Devices in The Netherlands, Clinical Rehabliltation, 18,371-378,(2004).

19.) WHO Family of Inernational Classifications Implementation Commitee, Draft Report; Informal meeting on ICF Haziran 19-20, 2003, (Ministero Del Lavaro E Dele Politiche Social, CD).

20.) WORLD HEALT ORGANIZATION, ICIDH-2 International Classification of Functioningand Disability, Beta-2 Draft, (Ed. Üstün T.B.). Geneva, World Health Organization,(1999).

21.) WORLD HEALTH ORGANIZATION,International Classifcation of Functioning, Disability and Health, World Health organization, Geneva, (2001).

Google