ENGELLİLERE VERİLECEK TEBLİĞ ve İRŞAD HİZMETİ

 

 

M.Naci KULA*

 

 

ÖZET

Hastalık, kaza, doğal afet gibi bazı sebeplere bağlı olarak yaşanabi- len engellilik hali, bireyin yaşamında istenmedik ve beklenmedik bir durumdur. Bununla birlikte. engelli birey, içinde bulunduğu duru- mu anlamak, kavramak ister ve karşılaştığı sorunlar ile de   baş et- meye  çalışır. Engelli birey için engellilik halini makul bir şekilde an- lama ve kabul etmesinde, sorunlarını aşmada olumlu katkıda bulu- nabilecek kaynaklardan biri de din olabilir.Çünkü din, bireyin ken- dini ve dış dünyasını tanıma, anlama ve buna bağlı olarak da bir ya- şam felsefesi oluşturması açısından ona birtakım bilgiler sunar. Bu nedenle  engelli  birey,  hem  dinin  olumlu  katkılarından  yararlanma hem de dinini öğrenme açısından kendisine verilecek tebliğ ve irşad hizmetlerinden yararlanmak isteyebilir. Engelli bireye verilecek tebliğ ve irşad hizmetlerinde onun psikolojisi göz önüne alınmalı, dini so- rumluluk ve yükümlülüklerinin neler olduğu öğretilmeli ve dini teb- liğ ve irşad faaliyetlerinde engellinin yararlanabileceği yazılı ve görsel teknik imkanlar da sunulmalıdır

 

 

ABSTRACT

THE SERVİCE OF TABLİG AND IRSHAD FOR DİSABLED PEOPLES

 

People dıslıke beıng dısabled resultıng from varıous  reasons such as ıllness,  accıdents,and  naturaldısasters.  ın  spıte  of  thıs,  dısabled people  want  to  understand  hıs  sıtuatıon  and  strıve  to  handle  the problems  they  encounter.  relıgıon  may  be  a  source  ın  helpıng dısabled person to evaluate and adjust to hıs sıtuatıon and to solve the  resultıng  problems.  The  reason  ıs  that  relıgıon  provıdes  the dısabled  person  some  ınformatıon  to  understand  hımself  and  hıs envıronment,  and  consequently  to  form  an  helpful  lıfe  perspectıve. therefore, dısabled person may wısh to utılıze the tablıg and ırshad servıces to benefıt from the contrıbutıons of the relıgıon as well as learnıng ıt.ın provıdıng tablıg and ırshad servıce to dıasbled person, hıs  psycholgy  must  be  taken  ınto  consıderatıon  and  he  must  be tought about hıs relıgıous

responsıbılıtıes,   and prınted and vısual technıques should be used

ın these servıces.

Key Words: Disability, tablıg and Irshad

 

 

 

 

 

*      Yrd.Doç.Dr., Gazi Ünv. Çorum İlahiyat Fak. Din Psikolojisi Öğretim Üyesi.

nkula@yahoo.com

 

Giriş

Sosyal bir varlık olan insan, etkileme ve etkilenme özelliğine sa- hiptir. Toplum içinde yaşamını sürdürürken birey, çevresinden etki- lenmekte,  etrafında  meydana  gelen  olaylar  karşısında  kimi  zaman sevinmekte  kimi  zaman da üzülmektedir. Bununla birlikte  yaşadığı ortamı etkileyerek değiştirmekte, bozmakta, tahrip etmekte veya gü- zelleştirmekte ve imar etmektedir. Bu etkileşim süreci içerisinde in- sanın davranışlarına yön veren, anlam katan, motive eden veya kont- rol etmesine yardımcı olan beşeri ve beşer üstü birtakım unsurlar da bireyin hayatında yer almaktadır. Örf, adetler, kanunlar, ideolojiler, ahlak, din vb. sayesinde birey sosyal ilişkilerini düzenlemekte, top- lumsal  görev  ve  sorumluluklarını  yerine  getirmeye  çalışmakta,  bu sayede  de sosyal uyumunu gerçekleştirmektedir.

Birey, kendisini kuşatan bu unsurların olumlu katkılarıyla çev- resiyle uyumlu bir şekilde günlük yaşamını sürdürebilmesi için onla-

rı iyi, doğru bir şekilde tanıması, anlaması ve yaşamında uygulaması gerekir. İnsanın yaşamında önemli bir rol oynayan dinin de birey ta- rafından doğru bir şekilde öğrenilip yaşanması, dinin olumlu katkıla- rını arttıracaktır. Bundan dolayıdır ki dini insanlara ulaştırmak vazi- fesi  olan  peygamberler1   Allah  tarafından  tebliğ  ve  irşad  vazifesiyle görevlendirilmişler2  ve bu görevi yerine getirmek için birçok sıkıntı ve zorluklara da katlanmışlar, her şeye rağmen tebliğ ve irşad vazifesini sürdürmüşlerdir. Peygamberimiz de kendisine vahiy geldikten sonra kendisinden önceki peygamberler gibi insanlara dini tebliğ etmek için biran evvel görevini yerine getirmesi istenmiş ve “Ey örtüsüne bürü- nen, kalk ve uyar ”3  buyrulmuştur. Peygamberimiz bu emir üzerine Mekke  halkını  Safa  tepesine  toplayarak  ilk  tebliğ  ve  irşad  görevine başlamış, daha sonra şahıslarla tek tek görüşerek toplu bir şekilde hitap  ederek, çarşı, pazar, mabed  ve  meclisleri  dolaşarak  onları İs- lam’a davet etmiştir. Müslümanların sayısı çoğalıp onlarla görüşme imkanı azalınca hem yeni mü’minlerin dini hayatıyla ilgilenmek, hem de müslüman olmayanları islama davet etmek için birtakım kişileri görevlendirmeye başlamıştır.4  Peygamberlerin bizzat kendilerinin yü- rüttükleri, daha sonra da görevlendirdikleri kişilerce gerçekleştirilen tebliğ ve irşad hizmeti günümüze kadar öncelikle dini konularda ih- tisas  yapmış  alimler  başta  olmak  üzere  bilgi  sahibi  her  müslüman tarafından  yürütülmüştür.  Günümüzde  ise  başta  müslümanların

 

 

1     “Biz her milletin içinden o milleti Allah’a ibadete davet eden Peygamberler gönder-

dik” (Nahl, 36) ayetiyle toplumları Allah’ın emirlerine davet eden Peygamberler gön- derildiği ifade edilmektedir.

2     “Bizim görevimiz açık bir şekilde Allah’ın emirlerini size tebliğ etmekten başka bir

şey değildir, dediler.” (Yasin 17) ayetiyle peygamberlerin görevleri ifade edilmiştir.

3     Müdessir,1-2

4     Süleyman Uludağ, İslamda İrşad,s.16-17

dini doğru ve güzel bir şekilde öğrenip yaşamaları, müslüman olma- yanlara da dini tebliğ etmek üzere tebliğ ve irşad hizmetleri ilim a- damları,  din  görevlileri  ve  doğru  yeterli  bilgi  sahibi  her  müslüman tarafından da gerçekleştirilmeye çalışılmaktadır. Toplumumuzda her müslümanın dinini doğru bir şekilde öğrenip yaşaması için daha ge- niş kitlelere ulaşacak tarzda camilerde hutbe ve vaazlarla halka yö- nelik konferans, panel ve sempozyumlarla da tebliğ ve irşad hizmeti sürdürülmekte,  çocuk, genç,  yaşlı, kadın,  erkek,  şehirli,  köylü,  en- gelli, engelsiz vatandaşlarımız aydınlatılmaya çalışılmaktadır.

1-Engelli ve Tebliğ İrşad Hizmeti

Toplum  farklı  özelliklere  sahip  bireylerden  oluşur.  Farklı  yaş, kabiliyet ve özelliklere sahip kadın ve erkeklerin oluşturduğu toplum, zengin  ve  çeşitli  bir  sosyal  yaşamı  bünyesinde  barındırır.  Bundan dolayı bireyler arasındaki farklılıklar da insanların birbirlerinden ya- rarlanmalarına,  sosyal  dayanışmaya  ve  sosyal  rollerin  oluşmasına neden olmaktadır.

Ülkemizde yaklaşık olarak 8.5 milyon civarında bulunan engelli- lerin5     bireysel   farklılıkları   bazen   doğuştan   gelen   özelliklerle   – kalıtımsal hastalıklar- meydana gelirken bazen de hastalık, kaza, sa- vaş, çevresel imkansızlıklar gibi nedenlerle daha sonra ortaya çıkar.

Engelliğe neden olan bir sebepten dolayı yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak oynanması gereken rollerin yetersiz- likten dolayı yerine getirilememesi şeklinde yaşanan özür-engel hali

6bireyin yaşamında istenmeyen beklenmedik bir durumdur. Böyle bir

durumla karşılaşan birey ve ailesi engel haline karşı değişik tepkiler- de bulunabilir.7  Özellikle doğumla ilgili beklentinin aksine doğan ço- cuğun özürlü olması aile içinde çok karmaşık psikolojik duyguların yaşanmasına neden olabilir. Yapılan çalışmalarda yaşanan bu duy- guların doğal ve evrensel olduğu belirtilmektedir. 8

 

 

 

5     Aralık  2003  de  devlet  planlama  teşkilatı  koordinasyonluğunda  Devlet  İstatistik

Enstitüsü   ve   Özürlüler   İdaresi   Başkanlığınca   yürütülen   Türkiye   özürlüler araştırması sonuçları özürlülerden sorumlu devlet bakanı tarafından açıklanmış ve ülkemizde  toplam  8  milyon  431  bin  937  özürlü  olduğu  ve  bu  oranın  nüfusun  %

12.29  nu  oluşturduğu  belirtilmiştir.  Özürlülerin  %  1.25  ini  de  ortopedik,  binde

60’nı görme, binde 37’sini işitme, binde 38’ini dil ve konuşma, binde 48’ini zihinsel özür grupları oluşturmaktadır. (http: sabah.com.tr/2003/12/03/god 122 html)

6     Yahya Özsoy,Mehmet Özyürek, Süleyman Eripek, Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar,

Özel Eğitime Giriş, s.5; 1. Özürlüler Şurası, s.74.

7     Engellilik  durumuyla  ilgili  ailelerin  tepkilerini  açıklayan  modeller,  aşama,  sürekli üzüntü,kişisel yapılanma modeli ve çaresizlik, güçsüzlük ve anlamsızlık modeli ol- mak  üzere  dört  kategoride  toplanabilir.  Bkz  Fusun  Akkök,  Bayan  Perşembeler, s.17-18

8     Bkz. Latife Bıyıklı, Bedensel Özürlü Çocukların Benlik Kavramı  (Aile Kabul Dü-

zeyleri Açısından) s.5

 

Çocuk özürlü olarak dünyaya gelmiş veya beklenmedik bir du- rumla engellilik haliyle karşılaşmış ise önce şok yaşanır. Bu aşama- da  anne-baba  veya  özürlü  birey  inançsızlık  ve  çaresizlik  duyguları içerisinde  olayı  bir  türlü  kabullenemez,  şaşırmış  bir  durumla  karşı karşıya kalır. Şok halinin akabinde çocukda veya yetişkinde meyda- na  gelen  bu  farklılık  ve  yetersizliği  kabul  etmeyerek  uzmandan  uz- mana dolaşma ve çare arama safhası olan red duygusu yaşanabilir. Bunu  aşırı  üzüntü,  depresyon,  karşıt  duygular  yaşama,  suçluluk, kızgınlık,  utanma,  sıkılma,  uzlaşma,  uyum,  yeniden  düzenleme  ve kabul aşamaları izleyebilir. Ulaşılması çok güç olan, fakat engelli bi- rey üzerinde en olumlu etkiyi bırakan son aşama kabul aşamasıdır. Bu aşamaya gelen anne-babalar çocuklarını olduğu gibi kabul etme- ye ve onları ailenin bir ferdi olarak görmeye hazırdırlar.9

Aynı zamanda bu aşamayı yaşayan aileler ev dışı sosyal etkinlik- lerini  sürdürmekte  ve  normal  çocuklarının  ihtiyaçlarıyla  da  engelli çocuğunun  ihtiyaçları  kadar  ilgilenebilmektedir.  Engelli  yetişkin  bi- rey de kabul aşamasında kendini olduğu gibi görme ve ev dışına çı- karak sosyal yaşama katılma cesaretini kendinde daha rahat hisse- debilmekte ve toplumsal ilişkilerini sürdürebilmektedir.10

Engelli  bireyin  bu  şekilde  yaşamını  sürdürebilmesinde,  kendi durumunu  algılamasında  başta  ailesinin  ve  toplumun  tutum  ve davranışları   önemli   ölçüde   rol   oynar.   Olumlu   benlik   kavramı geliştirme ve kendini kabul düzeyinin yüksek olması, öncelikli olarak bireyin          engel durumuyla           ilgili        sağlıklı            tutum  ve               davranışlar gerçekleştirebilmesiyle mümkün olabilecektir. Bunun için de aile ve toplumun engelli bireye olumlu katkılarının olması gerekir. 11

Engelli  birey  ve  ailesi  açısından  engel  durumunu  kabul  etme, olumlu  benlik  kavramı  oluşturma  ve  engel  durumundan  kaynakla- nabilecek  sorunları  aşmada  olumlu  katkıda  bulunabilecek  kaynak- lardan biri de din olabilir. Çünkü din bireyin kendini ve dış dünyası-

nı tanıma, anlama ve buna bağlı olarak da bir yaşam felsefesi oluş-

turması açısından ona birtakım bilgiler sunar.12

Engelli  bireyin  de  engel  durumunu  anlama,  kavrama  ve  yaşa- dıklarını makul bir şekilde anlamlandırmaya çalışarak engellilik ha- lini kabul etmesine katkı sağlayacak bir takım bilgileri elde etmesin- de dinden yararlanması mümkün olabilir. Zira engelli, öncelikle ya- şadığı durumu anlayacak bazı soruları kendine sorabilir. Neden ben, yaşadıklarım Tanrı’nın bir cezası mı yoksa bir imtihanı mı, Tanrı bu-

 

 

9     Akkök,a.g.e, s .17,Bıyıklı,a.g.e.s.5

10   Bıyıklı,ag.e.s.6

11   Gönül  Erkan,Ortopedik  Özürlü  Çocukların  Kendini  Kabul  Düzeyi  Üzerine  Bir

Araştırma, s.18-19

12   Şerif Mardin,Din ve İdeoloji, s.24

nunla ne murad ediyor vb. sorulara cevap arayacaktır.13  Ayrıca kar- şılaşabileceği sıkıntıları aşmada iç dünyasında sığınabileceği bir var- lığı  hissetmesinde  manen  kendini  iyi  hissedebileceği  ve  moralinin yüksek  olmasını  sağlayabileceği  durumları  yaşayabilmesinde  dini inancın önemli bir rolü olabilecektir. Çünkü aşkın bir varlığa inan- mak, bireyde bir güven duygusu oluşturur. Birey Allah’a iman duy- gusuyla  birtakım  değerlere  bağlanmakta,  kendini  yalnız  hissetme- mekte ve aynı değerlere inanan diğer insanlarla birlikte olma duygu- suyla da içinde bulunduğu toplumda kendisinin bir yerinin ve anla- mının olduğunu kavramakta, sorunlarını aşabilecek bir gücü kendi- sinde hissederek güven duygusunu kazanabilmektedir.14

İşte engelli bireyin durumunu kabul etme ve mevcut durumun- dan kaynaklanabilecek sorunlarını aşmada, dinin olumlu katkılarını sağlamak üzere onlara dini tebliğ ve irşad hizmetini nasıl sunmalıyız, dini anlatırken nelere dikkat etmeliyiz, aynı zamanda engelli bireyler arasında dini ilgi ve istek sonucunda dinini öğrenmek isteyenlere di-

ni anlatır ve öğretirken mevcut bireysel farklılıklarını göz önünde bu- lunduracak  şekilde  nelere  dikkat  etmeliyiz,  dini  onlara  nasıl  anlat- malıyız ve öğretmeliyiz şeklinde bazı sorular önem kazanmaktadır.

Bu sorular ışığında gerek engelli bireyin kendi ilgi ve isteği so- nucu  ona  verilebilecek  dini  bilgilerde,  gerekse  sorunlarını  aşmada dinin katkısını sağlamak üzere kendisine ulaştırılacak olan tebliğ ve irşad  faaliyetlerinde  engellinin  mevcut  durumunu  göz  önünde  bu- lundurarak bunun nasıl gerçekleştirilebileceğini ele almak bu tebli- ğin konusunu oluşturmaktadır. Bu çalışmamızda 2000-2001 yaz ve kış döneminde İstanbul ve Çorum’da engelliler üzerinde ankete daya-

lı yaptığımız “Bedensel Özürlülük ve Dini Başa Çıkma” konulu araş- tırmada15  yer alan 16-22 yaş arası gençten mülakata gönüllü katılan

50  kişi  ve  aynı  araştırma  örneklemindeki  yetişkinlerden  mülakata katılan 35 kişi ile buna ilaveten Çorum’da ankete dayalı çalışmamız dışında 2001 yılında tesadüfi örneklem yöntemiyle seçilen 30 beden- sel özürlü genç ve 2001 yılı yazında da Bursa’da aynı şekilde belirle- nen 22 bedensel engelli genç ile yaptığımız mülakatlardan16  elde etti- ğimiz verilerden de yararlanarak konuyu ele almak istiyoruz.

 

 

13   Bkz.Elçin  Tapan, Devam Eden Hikayemiz, Ben Mutlu Bir Down Annesiyim   2

,s.23

14   Hüseyin Peker, Din Psikolojisi, s.71

15   Zikredilen   araştırma,İstanbul’da   İstanbul   Büyük   şehir   Özürlüler   Merkezi   ve Beyazay Görmezler Derneği ile Fiziksel Engelliler Vakfı, Çorumda ise Çorum Sakat- lar derneği’nin katkılarıyla tesadüfi örneklem yöntemiyle seçilen bedensel özürlüler üzerinde yapılmış olup, yayına hazırlanmaktadır.

16   Araştırmamızda mülakat için örneklem grubunu oluşturan bedensel engelliler, or-

topedik ve görme engellilerle sınırlı tutulmuştur. Çünkü bedensel engelli grubunu oluşturan işitme, konuşma, sürekli bakım gerektiren ve zihinsel engellilere ulaşma ve onlarla iletişim kurma zorlukları göz önüne alınarak örneklem grubu ortopedik

 

2-Engelli Bireyle Sağlıklı İletişimin Tebliğ ve İrşad Hizmeti

Açsından Önemi

Tebliğ, “Bel-le-ğa” fiilinin mastarı olup bir şeyi veya bir işi ulaş- tırmak, iletmek, bildirmek, nakletmek, götürmek, taşımak, bir bilgiyi ulaştırmak manalarına gelmektedir.17  Buna göre tebliğ bilgilendirme olarak da tarif edebiliriz. Ayrıca tebliğ başkasına bilgi ulaştırmak ve onunla  iletişim  kurmaktır  tarzında  da  belirtilmiştir.18   Zira  iletişim, bir  etki  oluşturmaya  ve  davranış  nedeni  olmaya  yarayan  bilgi,  dü- şünce  ve  duyguların  her  türlü  yolla  aktarılması  sürecidir.19   Terim olarak ise “ilahi vahyi, yani Allah’ın emirlerini kullarına duyurmak- tan ibarettir” şeklinde tarif edebileceğimiz20  tebliğin muhatabı insan- dır. Allah’ın emirlerini insanlara iletirken onlarla iletişim kurmak ge- rekir. Sağlıklı ve doğru bir iletişim, muhataba verilmek istenen mesa- jın doğru ulaşmasına yardımcı olur. Bu nedenle karşımızdaki kişiyle iletişimi engelleyecek veya zorlaştıracak tutum ve davranışlardan ka- çındığımız  oranda  o  kişiye  iletmek  istediğimiz  mesajı  ulaştırma  im- kanımız artar.

Engelli  bireyin  de  başta  engel  durumundan  kaynaklanabilecek sorunlarını     aşmada                      katkı        sağlayacak          dini    inanç         ve   bilginin ulaştırılması  veya  dinini  öğrenmek  isteyen  engelliye  istediği  dini bilgilerin   verilebilmesi   için   doğru   ve   sağlıklı   iletişim   kurmamız gerektiği  engelliye  verilecek  tebliğ  ve  irşad  hizmetlerinde  dikkat etmemiz  gereken  hususların  başında  yer  almaktadır.  Zira  mesajın hedefe  yani  muhataba  ulaşabilmesi  ve  etkili  olabilmesi  için  sağlıklı iletişim  kurmak  mesajın  içeriği  kadar  önemlidir.21  Nitekim  Kur’an’ı Kerim’de peygamberimize Allah “Eğer onlara kaba, sert, katı tutum ve   davranışlar   sergileseydin,   onların   etrafından   dağılıp   gittiğini görürdün!”22                                   buyurarak           tebliğ       ve      irşad       faaliyetlerinde peygamberimizin  de  öncelikli  olarak  sağlıklı  iletişim  kurmasının önemi  vurgulanmıştır.  Bu  itibarla  engelli  bireye  verilecek  tebliğ  ve irşad  hizmetlerinde  sağlıklı  iletişim  kurmaya  özen  göstermek  aynı zamanda  ona  verilecek  tebliğin  temel  amaçlarından  biri  olarak  da sayılabilir.  Ancak  toplumumuzda  bu  konunun  yeterince  dikkate alınmadığı   veya   alınamadığı   da   bir   gerçektir.   Nitekim   mülakat yaptığımız  engelli  bireylerden  cemaatle  namaz  kılmak  için  camiye gittiğini  belirten  40  engellinin  yaşadığı  bazı  olaylar  bu  noktadaki

 

 

ve görme engellilerle sınırlandırılmıştır. Diğer engelli grupları üzerinde de konu ile

ilgili araştırmaların ekip çalışması halinde yapılarak detaylı bilgilerin elde edilmesi mümkün olabilir.

17   Ferid Develioğlu,Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, s.1254

18   Bkz. Mehmet Şanver, Kuran’da Tebliğ ve Eğitim Psikolojisi, s.26

19   Feyzullah Eroğlu, Davranış Bilimleri, s.207

20   Uludağ, a.g.e.s.19: Şanver, a.g.e, s. 24

21   Bkz. Özcan Köknel, İnsanı Anlamak, s.31-34

22   Al-i İmran, 119.

olaylar bu noktadaki toplumsal eksikliklerimizi ortaya koyan bir ta- kım verileri oluşturmaktadır.

15 görme engelli ve 25 ortopedik engelli birey zaman zaman ca- miye gittiklerinde aşağıda belirtilen bazı olumsuz tutum ve davranış- larla karşılaştıklarını ve bu durumdan rahatsızlık duyduklarını ifade etmişlerdir.

Tablo-1

Camiye Giden Engellilerin Kendileriyle Sağlıklı İletişimi Engelle- yici Nitelikte Karşılaştığı Bazı Olumsuz Tutum ve Davranışlarla İlgili Bulgular

 

 

Seçenekler	Görme Engelli Sayı          %	Ortopedik Engelli Sayı               %
1-Caminin  avlusundayken  kendisine  para verilmesi	13            87	22                88
2-Cami  avlusundan  kovma  yada  gitmesini isteme	2             13	3                  12
3-Abdest  alma  yerine  doğru  gidilirken  he- men koluna girmeye  çalışmak veya yardım etmek*	8             53	-                   -
4-Hafız   olup   olmadığının   sorulması   veya Kur’an  okunması  istenerek  para  verilmeye çalışılması	6             46	-                   -

 

Not: 3 ve 4 nolu seçenekler camiye giden görme engelli bireyler-

den bir kısmının diğer davranışlarla birlikte farklı zamanlarda yaşa- dıkları tutum ve davranışlar olarak zikredilmiştir.

Tablo-1’den de anlaşılacağı gibi camiye namaz kılmak için giden görme ve ortopedik engelli bireylerin cami avlusundayken ya da na- maz sonrasında karşılaştıkları olumsuz tutum ve davranışlar onlarla sağlıklı iletişim  kurmayı  engelleyecek, zorlaştıracak  davranışlardan- dır. Zira bireyler arasındaki ilişki temel iletişim varsayımlarının be- şincisine göre23  eşit ve eşit olmayan ilişki tarzında gerçekleşir. Kişiler birbirlerini denk görürlerse eşit ilişki içerisinde iletişimlerini sürdü- rürler. Bu  tür iletişim  içinde  olanlar  “Ben çalışkanım, konuştuğum

 

 

*      Bu durumu değişik zamanlarda yaşayan görme engelli bireyler, kollarına girilmesi

ya  da  hemen  yardım  etme  istenilmesinin  kendi  başlarına  hareket  etme  imkanını engellediğini ve bu durumun kendilerine güveni olumsuz yönde etkilediğini, ancak toplumumuzda hissettiklerinin yeterince anlaşılmadığını ifade etmişlerdir.

23   İnsanlar arası iletişimin dinamiğini açıklamak üzere beş iletişim varsayımı bulun- maktadır. Bu varsayımlardan birincisi, her an iletişim içersinde olduğumuzu, ikin- cisi, iletişimin ilişki ve içerik düzeylerinin olduğunu, üçüncüsü, mesaj alışverişin- deki dizisel yapının kendi başına bir anlamının olduğunu, dördüncüsü, mesajların sözlü ve sözsüz olarak iki grup olduğunu, beşincisi de iletişim kuranların eşit ve e- şit olmayan ilişkiler içinde olduğunu ele alır. (Bkz. Doğan Cüceloğlu, Yeniden İn- san İnsana, s.19-32)

 

da  çalışkan”,  “Ben  istediğimi  söylemekte  özgürüm,  konuştuğumun da  istediğini  söyleme  özgürlüğü  var”  gibi  düşünürler.  Eşit  olmayan ilişki  içerisinde  olanlar  ise  “Ben  çalışkanım,  konuştuğum  tembel”, “Ben istediğimi söylemekte  özgürüm, konuştuğum kişinin istediğini söyleme  özgürlüğü  olmamalı”  gibi  düşünürler.  İletişimde  bulunan kişiler bu ilişki içinde kendilerini sürekli tanımlama içindedirler. İliş-

ki içinde benliğin tanımlanması da iletişim sürecinin temel dinamiği-

ni oluşturur. Bireyler kendilerini ilişki içinde tanımlamaya başlarlar. İlişki  içinde  bireylerin  kendini  tanımlamaları  üç  türlü  tepkide  bu- lunmalarına  neden  olur  ve  bu  tepkiler  eşit  veya  eşit  olmayan  ilişki biçimini oluşturur. 24  İlişki içerisinde bireyler bazen birbirlerini ileti- şimi sürdürecek şekilde dikkate alır, kendine yakın hisseder, ancak çoğu kere de ilişki içinde kişinin kendini tanımlaması kabul edilmez, reddedilir. Bu ilişki içinde bireyler arasında sınırlar konur, farklılık öne çıkar ve “resmi” bir tanımlama sözkonusudur. Birbirlerinin “ben- lik  tanımlarını”  iletişim  içinde  reddeden  kişiler  aralarında  kafa  ve gönlü zenginleştirecek bir iletişim kuramazlar.

İletişim içinde tanımlanan benliği kabul etmeme, reddetme, za- rarlı, yıpratıcı bir ortam yaratır. Kişiler arası ilişki düzeyinde psikolo- jik  bakımdan  en  yıpratıcı,  öldürücü  ortamı  oluşturan  ilişki  biçimi “umursamama” dır. Bu ilişki içinde karşısındakini dikkate almama, insan  olarak  orada  varlığının  umurunda  olmadığını  ifade  etme  söz konusudur.

Kabullenme ve reddetme kişinin o an içinde kurmaya çalıştığı i- lişkinin  benimsenip  benimsenmediğine  işaret  ederken,  umursama- ma,  kişinin  kendinin  önemsenmediğini,  değersiz  olduğunu,  yok  ol- duğunu belirtir. 25  İlişki içinde olan kişiler, ilişkileri süresince birbir- lerini her üç türden tanımlama içine sokarlar. Eşiyle çoğunlukla ka- bullenme türünden bir tanımlama içinde olan koca, bazen reddetme ara sıra da umursamamama davranışı içerisinde olabilirler. Bir iliş- kinin  tamamen  kabullenici  yada  reddedici  olması  gerçeğe  uymaz. Kabullenme,  reddetme  ve  umursamamanın  frekansı  ilişkiye  temel özelliğini  kazandırır  .  Bireyler  arasındaki  ilişkilerde  sağlıklı  ilişkiler kurulabilmesi  için  mümkün  olduğunca  reddetme  ve  umursamama şeklindeki ilişki türlerinden kaçınmak yada bu ilişki türlerini “kabul- lenme”  ilişki  türüne  dönüştürülmek,  eşit  olan  bir  ilişki  düzeyinin oluşmasına katkı sağlayacaktır.26  Bu itibarla tablo-1’deki sonuçlara baktığımızda camiye giden engelli bireylerin karşılaştıkları davranış- lar,  engelli  bireyle  iletişimi  zorlaştıran,  sağlıklı  iletişimi  engelleyen, eşit olmayan türde reddedici özelliğe sahip ilişki türü olarak nitelen-

 

 

 

24   Cüceloğlu,a.g.e.s.26

25   Cüceloğlu, a.g.e, s.27-28

26   Cüceloğlu,a.g.e. s.29