ÖZET

Yoksulluk, günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan bütün ülkelerin yüz yüze olduğu en önemli ekonomik ve sosyal sorunların başında gelmektedir. Bu araştırmanın amacı, Dünya Bankası kredi desteğiyle 2001 yılında uygulamaya konulan Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP) Şartlı Nakit Transferi (ŞNT) bileşeninin Aydın İli uygulamasının etkisini değerlendirmektir. Çalışmada, bu kapsamda yapılan eğitim ve sağlık yardımlarının sonuçlarını değerlendirmek amacıyla, yararlanıcılar üzerinde bir anket yapılmıştır. Anket sonuçları öncelikle katılımcıların betimsel özellikleri itibariyle değerlendirilmiş, daha sonra da yapılan yardımların yaşama kalitelerine etkileri parametrik ve parametrik olmayan testlerle analiz edilmiştir. Son olarak, kişi başına gelir ve yoksulluk açığı değişkenlerinin bağımlı değişken olarak kullanıldığı çok değişkenli analizlere geçilmiştir. Yapılan analizlere göre, SRAP-ŞNT’nin çocuk yoksulluğunu azaltmada, özellikle kız çocuklarının okula kayıt ve devamının sağlanmasında, sağlık göstergelerinin iyileşmesinde ve kadının aile içindeki konumunun güçlenmesinde katkıda bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çocuk Yoksulluğu, Yoksullukla Mücadele, Şartlı Nakit Transferleri (ŞNT).

 

Conditional Cash Transfers And Fighting Child Poverty: The Practice of The Social Risk Mitigation Programme - Conditional Cash Transfers Component (SRMP- CCTs) in Aydın

ABSTRACT

Poverty is one of the most important economical and social problems of almost all developing as well as developed countries. The main objective of this study is to evaluate the effects of Conditional Cash Transfers (CCTs) in Aydın province, a component of the World Bank-supported Social Risk Mitigation Programme (SRMP) started in 2001. In this study, a survey is carried out in order to see the effects of education and health aids on the beneficiaries. Initially some descriptive characteristics of the beneficiaries are exposed and then the effects of the cash transfers on their standard of living are evaluated by several parametric and non-parametric tests. Finaly, some multivariate analyses are done by using per capita income and povert gap as dependent variables. It is found that the CCTs contribute to the reducing child poverty, the school enrollment and the attendance especially for the girls, the improvement of the health indicators, and the empowerment of the women in the family.

Keywords: Child Poverty, Fighting Poverty, Conditional Cash Transfers (CCTs).

 

1. GİRİŞ

Kalkınma ekonomisinin temel ilgi alanlarından birisi olan yoksulluk (poverty) kavramı, en basit ifadeyle, bireyin yaşamını sürdürebilmek için gerekli olan asgari ihtiyaçlarını (gıda, giyinme, barınma gibi) karşılayacak gelirden yoksun olma durumu olarak tanımlanabilir (POGGE AND REDDY, 2005; AKTAN, 2002; TÜSİAD, 2000).

Yoksulluk, günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan bütün ülkelerin yüz yüze olduğu en önemli ekonomik ve sosyal sorunların başında gelmektedir. 20. yüzyılın son çeyreğinde, özellikle Ulsulararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası (DB) gibi kuruluşların öncülüğünü yaptıkları ve ağır dış borç yükü olan ülkelerin borçlarının yeniden düzenlenmesi için önkoşul olarak istedikleri neo-liberal ekonomi politikalarının bir sonucu olarak, yoksulluk, küresel bir boyut kazanmıştır.

Günümüzde gelişmekte olan ülkelerin nüfusunun 1/3’ünden fazlası (1,5 milyar’dan fazla) günlük 1 $’da az bir gelire sahiptir. Özellikle Alt-Sahra Afrikası (Sub-Saharan African) ülkeleri yoksulluk oranının en yüksek olduğu bölgelerdir. Bu ülkelerde yaşayan nüfusun yaklaşık yarısının gelir yoksulu olduğu tahmin edilmektedir (THOMAS, 2000).

1990’lı yıllarda Doğu Asya ülkeleri ile Çin ve Şili gibi bazı ülkeler yoksul nüfus oranını azaltmada dikkate değer bir ilerleme katetmelerine rağmen, yoksul insan sayısı yalnız gelişmekte olan ülkelerde değil, gelişmiş ülkelerde de artmıştır. Örneğin, yoksulluk sınırı altında yaşayan aile sayısı, İngiltere’de % 60 ve Hollanda’da % 40 oranında artış göstermiştir (CASTELLS, 2003). A.B.D.’de de son çeyrek yüzyılda yoksul insan sayısı artgöstermiş ve yoksulluk giderek daha da kötü bir görünüm almıştır (TRIEST, 1998).

Dünya Bankası verilerine göre, 2001 yılında yaklaşık 1.101.000.000 kişi günde 1 $’dan daha az bir gelirle yaşamaktadır. Başka bir deyişle, dünya nüfusunun % 21,3’ü mutlak anlamda yoksuldur (WORLD BANK, 2004: 3, Table 1d ve 1e).

1980’li yıllarda IMF ve DB gibi önde gelen uluslararası finans kuruluşlarının önerdikleri standart kalkınma politikalarını takip eden ülkelerde yoksulluğun azaltılması konusunda kayda değer bir başarının ortaya konamaması, hatta bazı bölgelerde durumun daha da kötüleşmesi sebebiyle (UZUN, 2003) ve Birleşmiş Milletler (BM) ile uluslararası sivil toplum kuruluşlarının çabalarının sonucu, yoksulluk, 21. yüzyılın başında bir çok ülkenin ve uluslararası kuruluşun gündeminde ön sıralarda yer almaya başlamıştır.

Dünyada yoksulluğun giderek artan bir ilgi uyandırması sonucu, BM, dünyadaki yoksulluğun ve açlığın 2015 yılına kadar % 50 oranında azaltılmasını Milenyum Kalkınma Hedefleri’nden (Millennium Development Goals) biri olarak belirlemiştir.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan 2005 yılı yoksulluk çalışması sonuçlarına göre, Türkiye’de bireylerin yaklaşık % 0,87’si yani 623.000 kişi sadece gıda harcamalarını içeren açlık sınırının; % 20,5’i yani 14.681.000 kişi ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır (TÜİK, 2006). Yoksulluğun önemli boyutlara ulaşmasının sonucu olarak Türkiye’de de son yıllarda siyasal ve sosyal gündemin en başta gelen konularından biri yoksulluk ve bunun azaltılması olmuştur. Türkiye’de gerek hükümet programlarında ve gerekse kalkınma planlarında yoksullukla mücadele konusuna yer verilmesine ve özellikle 1980 sonrası Yeşil Kart gibi bazı proje veya programlar uygulamaya konulmasına rağmen, yoksullukla mücadele alanında yapılan bu çalışmaların yetersiz ve bütünsellikten uzak olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır (ÖNDER VE ŞENSES, 2006).

Türkiye’de yoksullukla mücadelede temel yaklaşımın, dolaylı yaklaşım olduğu söylenebilir. Gelişmekte olan bir ülke olması nedeniyle, ekonomik gelişme ve büyüme her zaman birincil amaç olarak belirlenmiş ve ekonomik büyümenin yarattığı/yaratacağı faydaların zamanla yoksul kesime de yayılacağı öngörülmüştür. Uygulanan ekonomi programlarının yoksulluk doğurucu veya yoksulluğun olumsuz etkilerini arttırıcı yönleri dikkate alınmamıştır. Dolayısıyla, sınırlı da olsa doğrudan yoksulların ekonomik ve sosyal durumunu düzeltmeyi hedefleyerek uygulamaya konulan yoksullukla mücadele programları, uzun vadeli ekonomik ve sosyal politikaların bir parçası olarak ele alınmamış; bunun yerine, toplumda dezavantajlı konumda olduğuna karar verilen kişilere yönelik yapılan bir takım sosyal yardımlardan öteye gidememiştir (ÖNDER VE ŞENSES, 2006).

Genel yoksulluk içinde çocukların yoksulluğu ve toplumdaki zayıf konumları önemli bir yere sahiptir. Çünkü, çocuk yoksulluğu, bireyde ve toplumda uzun vadeli ve kuşaklararası olumsuz etkilere yol açabilmektedir. UNICEF’e göre, dünyadaki yoksulların yaklaşık yarısı çocuktur. Günde 1 $’dan az bir gelirle yaşamaya çalışan çocuk sayısının en az 600 milyon olduğu tahmin edilmektedir (UNICEF, 2000).

Bu nedenle, çocuk yoksulluğunu azaltarak sağlıklı ve eğitimli nesiller yetiştirmek için uygun politika ve programların belirlenmesi ve uygulanması hayati önem taşımaktadır. Çocuk yoksulluğu ile mücadelede, son yıllarda dünyada yaygın bir şekilde başvurulan yöntemlerden biri şartlı nakit transferleridir.

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de 2001 yılında yaşanan büyük ekonomik kriz sonrası yoksulluğun azaltılması amacıyla uygulamaya konulan Dünya Bankası (DB) destekli Sosyal Riski Azaltma Projesi’nin (SRAP) alt bileşenlerinden biri olan Şartlı Nakit Transferi (ŞNT) Bileşeninin çocuk yoksulluğunu azaltmadaki etkisini Aydın İli özelinde değerlendirmektir.

Bunun için ilk olarak dünyada ve Türkiye’de şartlı nakit transferi uygulamalarıyla ilgili kısa bilgiler aktarılacaktır. Sonra, SRAP-ŞNT Aydın İli uygulaması ile ilgili olarak yapılan anketin sonuçları verilecektir. Daha sonra, ŞNT yardımlarının yoksullukla mücadeledeki etkilerini ölçmeyi amaçlayan ankette elde edilen veriler ve kurulan hipotezler parametrik ve parametrik olmayan (nonparametric) testlerle test edilmek suretiyle değerlendirilmeye çalışılacaktır. Son olarak, ŞNT’nin yoksulluğu azaltmadaki etkilerini ölçmek amacıyla, anket sonucunda elde edilen veriler kullanılarak çoklu değişkenli (multivariate) analizler yapılacaktır.

 

2. ÇOCUK YOKSULLUĞU İLE MÜCADELEDE ŞARTLI NAKİT TRANSFERLERİ

Toplumdaki beşeri sermayenin arttırılması amacıyla, çocuklara yatırım yapılmasını ve özellikle çocuk yoksulluğunun azaltmasını hedefleyen Şartlı Nakit Transferleri – ŞNT (Conditional Cash Transfers - CCT), son yıllarda Latin Amerika ülkeleri başta olmak üzere birçok ülkede yaygın bir şekilde uygulanmaya başlamıştır.

Bu bölümde, dünyada ve Türkiye’de çocuk yoksulluğu ile mücadele amacıyla uygulanan ŞNT’lere kısaca değinilecek; daha sonra, SRAP-ŞNT Bileşeninin Aydın İlindeki uygulaması ile ilgili olarak yapılan anketin sonuçları verilecek ve bir takım ekonometrik analizler yapılacaktır.

2.1. Dünyada Şartlı Nakit Transferleri (ŞNT)

Çocuk yoksulluğu sorununa çözüm amacıyla, günümüzde değişik isimler altında da olsa dünyanın her bölgesinde ŞNT programları uygulanmakta olup bu programlar, çocuk yoksulluğunun azaltılmasına önemli katkılar sağlamaktadır. Nitekim, Güney Afrika’da verilen çocuk destek yardımının (child support grant), piyasa ekonomisine geçiş sürecinde olan ülkelerde (transition countries) çocuklu ailelere verilen parasal desteklerin (family allowances) ve Latin Amerika ve Karayipler’de uygulanan ŞNT (conditional cash transfer – CCT) programlarının çocuk yoksulluğunu azaltmadaki etkinliğini karşılaştırmalı olarak inceleyen bir çalışmaya (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006) göre, uygulamadaki farklılıklarına rağmen, yoksul ailelerdeki çocukları hedefleyen ŞNT programları, çocuk yoksulluğunu azaltmak için etkili bir yöntemdir.

Güney Afrika, özellikle 1994 yılından sonra kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi geliştirme konusunda büyük bir ilerleme kaydetmiştir. Komşularına göre ekonomik açıdan daha gelişmiş bir ülke olmasına rağmen, Güney Afrika’da yoksulluk oldukça yaygındır. Yoksulluk içinde yaşayan çocukların desteklenmesi amacıyla, Güney Afrika’da, 1998 yılında çocuk destek yardımı (child support grant) başlatılmıştır. Başlangıçta sadece 7 yaş altı çocuklara yönelik olan bu nakit yardımın kademeli olarak 14 yaşına kadar yaygınlaştırılmasına karar verilmiştir. Şubat 2003 itibariyle bu yardımı alan çocuk sayısı 2,5 milyon olup 2005 yılı sonuna kadar bu sayının 3,6 milyona ulaşması planlanmıştır ki, bu da yaklaşık 0-14 yaş grubundaki çocukların yarısına tekabül etmektedir (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006).

Eski sosyalist ülkelerdeki aile ve çocuk yardımları (family benefits and child allowances), sosyal yardım sisteminin önemli bir unsuru idi. Bu yardımların temel amacı, ailenin yaşam standardını korumak ve annenin işgücüne katılımını kolaylaştırmaktı. Ancak, piyasa ekonomisine geçiş sürecinde yoksulluğun giderek artmasıyla birlikte, aile ve çocuk yardımları yoksulluğu azaltmanın temel araçlarından biri olarak kullanılmış ve bütün ailelere verilme yerine, hedef olarak belirlenen yoksul ailelere verilmeye başlanmıştır. Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya ile ilgili yapılan ampirik araştırmalarda, geçiş sürecinde aile ve çocuk yardımı şeklinde verilen nakit transferler olmadığı takdirde, bu ülkelerde çocuklu ailelerde yoksulluk oranının bugünkü seviyesinden daha fazla olacağı sonucuna varılmıştır (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006).

1990’lı yıllarda Latin Amerika ülkelerinde yeni bir nakit transfer sistemi uygulanmaya başlamıştır. Bu transferlerin verilmesi bazı şartların gerçekleşmesine (çocukların okula kayıt ve devamı, anne ve bebeklerin temel sağlık kontrolleri ile aşıları düzenli olarak yaptırmaları gibi) bağlı olduğu için, şartlı nakit transferleri (conditional cash transfer) olarak adlandırılmaktadırlar. Bu nakit transferlerinin temel amacı, beşeri sermayeye yatırımı arttırmaktır. Brezilya, ilk ŞNT programını (the Programme for the Eradication of Child Labour – PETI) 1996 yılında uygulamaya koymuştur. Temel amaç, çocuk işgücü kullanımının önüne geçmek ve çocukların okula devamını sağlamaktı. Hedef kitlesi 7-14 yaş grubu yoksul çocuklar olan program, 2001 yılında 749.353 kişiye ulaşmıştır (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006).

Brezilya’da uygulanan diğer bir nakit transferi programı da Okul Çantası (Bolsa Escola) adlı program olup hedef kitle, kişi başı aylık geliri asgari ücretin yarısından az olan ailelerin 6-15 yaş grubu yoksul çocuklarıdır. Program kapsamında çocuk başına 5 ila 15 $ arası aylık nakdi yardım yapılmaktadır. Yardım alabilmenin temel şartı, okula kayıt ve en az % 85 oranında okula devam olmasıdır. Bu program, 2003 yılında 5 milyon aileden 8,2 milyon çocuğa ulaşmıştır. 2004 yılında hükümet bütün nakit transferlerini Bolsa Familia adı altında toplamaya karar vermiştir (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006).

Meksika’da da 1997 yılında, kırsal kesimde bulunan yoksul ailelerin okul çağıdaki çocuklarını desteklemek amacıyla, Progresa adlı bir program başlatılmıştır. Mart 2002’de programın adı Oportunidades olarak değiştirilmiş ve kapsamı da kırsal ve kentsel bütün alanları kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Program kapsamındaki desteklerin verilmesi için temel şartlar, çocukların okula en az % 85 devamı ile anne ve bebeklerin temel sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptırmalarıdır. Program, 2002 yılında, kırsal kesimde yaşayan ailelerin yaklaşık % 40’ı olan 2,6 milyon kişiye ulaşmıştır (BARRIENTOS AND DEJONG, 2006).

Bazı ülkelerde de sadece kızlara veya kadınlara yönelik ŞNT programları uygulanmaktadır. Bu programlara en iyi örneklerden biri Bangladeş’te uygulanan ve kız çocuklarının orta öğretime kayıt ve devamını sağlamayı amaçlayan the Female Secondary School Stipend (FSSS) Program’dir. Program uygulanmadan önce, Bangladeş’te kız çocuklarının orta öğretime kayıt oranı % 35’ten daha az iken, 10 yıllık bir uygulamadan sonra bu oran % 50’leri geçmiştir (CHAUDHURY AND PARAJULI, 2006).

Bangladeş’teki programdan esinlenerek hazırlanan benzeri bir nakit transfer programı, 2003 yılında Pakistan’ın Pencap (Punjab) bölgesinde uygulamaya konulmuştur. Pencap Eğitim Sektörü Reform Programı (The Punjab Education Sector Reform Program – PESRP) olarak bilinen program, aynı zamanda, DB tarafından sağlanan borçlanma ile de finanse edilmiştir. Programın amacı, kamu finans reformu ile harcamaları eğitim ve yoksul-yanlı (pro-poor) harcamalara yönlendirmek, kamu sektörü yönetim reformu ve eğitim sektörü reformu ile eğitim sisteminin kalite, ulaşabilirlik ve yönetişimini geliştirmektir (CHAUDHURY AND PARAJULI, 2006).

Bu program, çok sayıda bileşenden oluşmaktadır. Programın en önemli bileşenlerinden biri, kız çocuklarının orta öğretime kayıt ve okula devamını sağlama amacını taşıyan Female Secondary School Stipend Component’dir. Pencap Eyaletinin 34 bölgesinden ortalama okur-yazarlık oranı % 40’ın altında olan 15 bölgesi programın uygulama alanı olarak belirlenmiştir. Kızların yardım alabilmeleri, devlete ait okullardan birinin 6-8. sınıflarına kayıt yaptırmaları ve en az % 80 okula devam etmeleri şartına bağlıdır. Ödemeler aylık olarak posta çekiyle doğrudan öğrencilere aktarılmaktadır. Pencap’taki ŞNT programının Bangladeş’tekine göre en önemli farkı, kızların devlet okullarına kayıt yaptırmalarını şart olarak öngörmesidir. Programın uzun vadeli amacı, kadın öğretmen ve diğer hizmet elemanı arzını arttırmaktır (CHAUDHURY AND PARAJULI, 2006).

Pencap Eyaletinde uygulanan bu programın (Female Secondary School Stipend Component) etkisini değerlendirmek amacıyla DB’nın yaptırdığı bir araştırmaya (CHAUDHURY AND PARAJULI, 2006) göre; 2003-2005 dönemi için programın ortalama etkisi, okul başına kayıt olan öğrenci sayısında 6 kişilik artış olup bu da nisbi olarak % 9 artışa tekabül etmektedir. Ayrıca, 10-14 yaş grubundaki kız çocuklarının okula devamının da % 10’dan % 13’e yükseldiği anlaşılmıştır. Bu sonuçlar dikkate alınarak programın amacına ulaştığı sonucuna varılmıştır.

Çocuklu yoksul ailelere yönelik uygulamaya konulan nakit transferi programlarından biri de, 2003 yılında Ekvador Hükümeti tarafından başlatılan the Bono de Desarrollo Humano (BDH) isimli programdır. Program kapsamında her aile için sağlanan destek 15 $ gibi küçük bir rakam olmasına rağmen, bu durum, programda yararlanması uygun görülen ailelerin harcamalarında % 10 artış demektir. Bu programın, yukarıda bazı örneklerini verdiğimiz Brezilya, Meksika, Bangladeş ve Pakistan uygulamalarından farkı, programdan faydalanacak aileler için herhangi bir şart öngörülmüş olmamasıdır. Başka bir deyişle, bu program, şartsız nakit transferi uygulamasıdır.

Ekvador’da annelere sağlanan bu şartsız (unconditional) nakit transferinin, kırsal kesimde bulunan 3-7 yaş grubundaki çocukların sağlık ve gelişimi üzerindeki etkileri ile ilgili olarak DB tarafından yaptırılan bir araştırmaya (PAXSON AND SCHADY, 2007) göre, nispeten küçük sayılabilecek şartsız nakit transferleri, yoksul aile çocuklarının fiziksel, zihinsel ve sosyo-duygusal gelişimleri üzerinde pozitif etkide bulunmaktadır.

2.2. Türkiye’de Şartlı Nakit Transferleri (ŞNT)

Çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına yönelik son yıllarda yapılan çalışmalar ve zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılması ile çalışan çocuk sayısında azalma olmasına rağmen, ülkemizde çocuk işçiliği, sokak çocukları ve sokakta çalışan çocuklar sorunu önemini korumaktadır.

Avrupa Birliği’ne (AB) uyum sürecinde Türkiye 2003 yılında Sosyal Dışlanmayla Mücadele Topluluk Eylem Programı’na katılmıştır. Bu sürecin gereği olarak sosyal dışlanma alanındaki mevcut durumu ve stratejileri belirlemek üzere Sosyal İçerme Belgesi’nin hazırlık çalışmalarına başlanmıştır.

Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda da çocuk yoksulluğu ile mücadele amacıyla aşağıdaki tedbirlerin alınması öngörülmüştür (DPT, 2006: 88-89):

► Özellikle kırsal kesimdeki kız çocuklarının, özürlülerin ve düşük gelirli ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarının karşılanması desteklenerek bu kesimlerin eğitime erişimleri kolaylaştırılacaktır. Ayrıca, çocuk işçiliğini önleyecek tedbirler alınacak ve etkili bir şekilde uygulanacaktır.

► Çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi için ideal ortam olan aileye yönelik eğitici programlar yaygınlaştırılacaktır.

Türkiye’de çocuk yoksulluğunu azaltmak ve sağlıklı nesiller yetiştirmek amacıyla yoksul ailelere Şartlı Nakit Transferleri verilmesi, 2001 yılındaki ekonomik kriz sonrası DB’ndan sağlanan krediyle uygulamaya konulan Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP) ile başlamıştır. Mart 2002 tarihinde pilot bölgeler olarak Kahramanmaraş-Göksun, Gaziantep-Yavuzeli, Sinop-Durağan, Ankara-Keçiören, Çankırı-Merkez ve Zonguldak-Ereğli İlçelerinde başlatılan uygulama, 2 yıl içerisinde kademeli bir şekilde tüm Türkiye’ye yaygınlaştırılmıştır (ZABCI, 2003).

SRAP-ŞNT ile, yoksulluk nedeniyle çocuklarını okula kaydettiremeyen, okula gönderemeyen veya okuldan almak zorunda kalan, okul öncesi dönemde çocuklarının sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptıramayan ailelerin ya da gebelik döneminde düzenli olarak sağlık kontrollerini yaptıramayan anne adaylarının ekonomik yönden desteklenmesi ve Türkiye’de düzenli bir nakit sosyal yardım sisteminin yerleştirilmesi hedeflenmektedir. ŞNT, çocukların temel sağlık ve eğitim hizmetlerine tam olarak erişmelerini teşvik etmek amacıyla nüfusun en yoksul % 6’lık kesimini hedef alan bir sosyal güvenlik ağı olarak tasarlanmıştır (SYDGM, 2006).

İki tür Şartlı Nakit Transferi verilmektedir: Eğitim ve sağlık yardımları. ŞNT Sağlık Yardımları kapsamında, yoksul ailelerin 0-6 yaş grubundaki çocuklarını düzenli olarak sağlık kontrolüne götürmeleri ve yoksul anne adaylarının gebelik süresince düzenli sağlık kontrollerini yaptırmaları şartıyla her ay anneler vasıtasıyla para yardımı yapılmaktadır.

Tablo 2.1: ŞNT sağlık yardımları

Kaynak: SYDGM, 2006.

 

ŞNT Eğitim Yardımları kapsamında ise, dar gelirli ve yoksul ailelere eğitim çağındaki çocuklarını düzenli olarak okula göndermeleri şartıyla her ay anneler vasıtasıyla para yardımı yapılmaktadır.

Tablo 2.2: ŞNT eğitim yardımları

Kaynak: SYDGM, 2006.

 

SRAP-ŞNT Bileşeni kapsamında toplam 357,7 milyon $ tutarında harcama yapılmış olup SRAP sona erdiği için ŞNT ödemeleri, Mayıs 2006’dan itibaren Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu (SYDTF) kaynaklarından karşılanmaya başlamıştır.

2.3. SRAP-ŞNT Aydın İli Uygulaması

Bu alt-bölümde, Aydın İli ve İlçelerinde SRAP-ŞNT Bileşeni kapsamında yapılan yardımlardan yararlanan hanelere yönelik hazırlanan ve ŞNT’nin çocuk yoksulluğunu azaltmadaki etkisini ölçmeyi amaçlayan anketin sonuçları verilecek ve bir takım ekonometrik analizler yapılacaktır.

2.3.1. Yöntem

31 Aralık 2005 tarihi itibariyle Aydın İli ve İlçelerinde ŞNT’den yararlanan toplam hane sayısı 5.424’tür. Bu hanelerde yaşayan 10.165 kişi eğitim ve 4.105 kişi sağlık olmak üzere toplam 14.270 kişi yardım almaktadır. ŞNT yardımları anneler vasıtasıyla hak sahiplerine ulaştırılmaktadır. Anne yoksa, velisi veya vasisi olan kişiye yardım verilmektedir. Dolayısıyla, SRAP-ŞNT uygulamasıyla ilgili anketin ana kütlesi (evreni) 5.424’tür.

Toplam 36 sorudan oluşan bu anket, Aydın Merkez İlçe dahil olmak üzere 17 İlçede örneklem olarak seçilen 637 kişiye gönderilmiştir. Başka bir deyişle, örneklem ana kütlenin (evren) % 11,7’sine tekabül etmektedir.

Anket Formlarında yer alan sorular büyük ölçüde kapalı uçlu olarak hazırlanmış ve anket uygulanacak kişilerin eğitim düzeylerinin yetersiz olma olasılığı dikkate alınarak anket sorularının olabildiğince yalın ve anlaşılır olmasına dikkat edilmiştir.

Örnekleme tekniği olarak Olasılığa Dayalı Olmayan (Önyargılı) Örnekleme Tekniklerinden “Kasti (Kararsal) Örnekleme” tekniği kullanılmıştır “Bu teknikte, örneği oluşturan elemanlar araştırmacının araştırma problemlerine cevap bulacağına inandığı kişilerden oluşur. Yani, deneklerin belirlenmesindeki ölçüt araştırmacının yargısıdır. Denekler rasgele seçilmezler” (YILDIRIM vd., 2005: 132).

Gönderilen 637 anketten 514’ü geri dönmüş; 123 kişiye çeşitli nedenlerle ulaşılamamıştır. Dolayısıyla, ankette dönüş oranı % 80,7’dir.

Anket sonuçları, sosyal bilimler alanında yaygın olarak kullanılan ve adını “Statistical Package for Social Sciences” (Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi) ilk harflerinden alan SPSS istatistiksel analiz programı kullanılarak analiz edilmiştir. Ankette kullanılan değişkenler arası ilişkiler ise, parametrik (Pearson) ve parametrik olmayan (Kendall ve Spearman) testlerle test edilmiştir. ŞNT’nin yoksulluğu azaltmadaki etkilerini ölçmek amacıyla, anket sonucunda elde edilen veriler kullanılarak çoklu değişkenli (multivariate) analizler yapılmıştır.

2.3.2. Bulgular

Bu alt-bölümde, SRAP-ŞNT Bileşeni Aydın İli uygulamasıyla ilgili olarak yapılan anketin bulguları özet olarak verilmiştir (bulguların tam listesi için bkz. EK 1).

ŞNT’den yararlananlardan % 41,8’i 36-45 yaş grubunda yer alan kişilerdir. Bunları % 36,6 ile 26-35 yaş grubu takip etmektedir.

ŞNT uygulamasında, yardımların anneler vasıtasıyla çocuklara ulaştırılması hedeflenmiştir. Çünkü, annelere verilecek yardımın hem annenin aile içindeki konumunu (statüsünü) güçlendireceği, hem de çocukların bu yardımdan daha fazla faydalanacağı öngörülmüştür. Anket bulgularına göre, ŞNT yardımlarını alanların % 86,2’si kadın ve % 13,8’i erkektir. Bu durum, ŞNT yardımları ile kadını aile içerisinde daha etkin bir konuma getirme amacının büyük ölçüde gerçekleştiğinin göstergesi olarak değerlendirilebilir.

ŞNT’den yararlanan hanelerin büyük bir bölümü (% 47,7) köylerde ikamet etmektedir. Bunu % 36,8 ile ilçe merkezi takip etmektedir. Yoksulluğun tarımsal üretimin yaygın olduğu kırsal kesimlerde daha yoğun olduğu dikkate alındığında, köylerde yaşayan kişilerin daha fazla yardım alması son derece olağan bir durum olarak görülebilir.

ŞNT’den yararlananların eğitim düzeyinin genel olarak düşük olduğu söylenebilir. Çünkü, yararlanıcıların % 60,4’ü ilkokul eğitimi almıştır. Bunları % 19,9 ile okur-yazar olmayanlar takip etmektedir. Sadece okur-yazar olanların oranı ise % 14,8’dir. Görüldüğü gibi, eğitim düzeyi arttıkça, yararlanıcı oranı düşmektedir. Bu durum, DB’nca yaptırılan araştırma sonucu yayınlanan “Türkiye: Yoksulluk ve Krizler Sonrasında Baş Etme” (Turkey: Poverty and Coping After Crises) isimli raporda (WORLD BANK, 2003) yer alan “hane reisinin eğitim düzeyi ile yoksulluk hızı arasında ters orantılı bir ilişki olduğu” saptamasıyla örtüşmektedir. Yine, TÜİK tarafından yapılan 2005 yılı yoksulluk çalışması sonuçlarına göre, eğitim durumu yükseldikçe yoksul olma riski azalmaktadır (TÜİK, 2006).

ŞNT’den yararlanan hanelerin ortalama büyüklüğü oldukça yüksektir. Hanelerin % 43,0’ünde 5-6 kişi yaşamaktadır. Bunu, % 28,0 ile 3-4 kişilik haneler, % 27,6 ile 7 ve üstü haneler takip etmektedir. Başka bir deyişle, ŞNT’den yararlanan hanelerin % 70,6’sında ortalama hane büyüklüğü 5 ve üstüdür. Bu durum da, “Türkiye: Yoksulluk ve Krizler Sonrasında Baş Etme” isimli raporda (WORLD BANK, 2003) yer alan “ortalama hane büyüklüğü arttıkça, yoksulluk hızı da artmaktadır” tespitine uymaktadır.

Yine, TÜİK tarafından yapılan 2005 yılı yoksulluk çalışması sonuçlarına göre (TÜİK, 2006), hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artmaktadır: 2005 yılında hanehalkı büyüklüğü 3 veya 4 kişiden oluşan hanelerde bulunan bireylerin yoksulluk oranı % 9,36 olurken 7 ve daha fazla olan hanelerde fertlerin yoksulluk oranı % 45,99 olarak hesaplanmıştır. Hanehalkı türüne göre, çocuklu çekirdek ailede bulunan fertlerin yoksulluk oranı % 18,99 olurken çocuksuz çekirdek ailelerde bu oran % 8,55’e düşmektedir. Ataerkil veya geniş ailelerdeki bireyler için yoksulluk oranı ise % 27,31 olarak tahmin edilmiştir.

ŞNT’den yararlananlardan % 96,1’i hane reislerinin düzenli bir işi olmadığını ifade etmişlerdir. Düzenli bir işi olan hane reisi oranı sadece % 3,9’dur. Hane reisleri, daha çok geçimlerini geçici (mevsimlik) işlerde çalışarak sağlamaktadırlar. Nitekim, yararlanıcıların % 62,8’i, temel geçim kaynaklarının geçici (mevsimlik) işler olduğunu belirtmişlerdir. % 14,2’si ise, yardım ve desteklerle yaşamını sürdürmeye çalışmaktadır. Bu durum, işsizlik ile yoksulluk arasında çok yakın bir ilişki olduğunu göstermektedir. Nitekim, uzun dönemli işsizler, yoksulluk riski taşıyan sosyal grupların başında gelmektedir.

ŞNT’den yararlanan hanelerin sosyal güvence durumuna baktığımızda % 94,6’sının herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmadığı; % 2,7’sinin SSK, % 2,5’inin Bağ-Kur ve % 0,2’sinin de Emekli Sandığına bağlı olduğunu görüyoruz. Bu durum da, DB’nın “Türkiye’de yoksullukla baş etme mekanizmalarının yetersiz olduğu” yönündeki tespitiyle örtüşmektedir (WORLD BANK, 2003). ŞNT’den yararlananların % 82,5’i sağlık giderlerini Yeşilkart’tan, % 13,8’i kendi kazancından ve % 3,7’si bağlı olduğu sosyal güvenlik kuruluşundan karşıladığını ifade etmiştir.

ŞNT’den yararlananların % 69,2’sinin aylık geliri 250,00 YTL’den azdır. Bunları, % 26,1 ile aylık geliri 251,00-500,00 YTL aralığında olanlar takip etmektedir. 500,00 YTL’den fazla geliri olanların oranı sadece % 4,7’dir. ŞNT’den yararlananların ortalama hane büyüklüğü de dikkate alındığında, yararlanıcıların neredeyse tamamı “mutlak yoksul” konumundadır.

“Şartlı Nakit Transferi (ŞNT) kapsamında yapılan “eğitim yardımı”ndan yararlanmak için okula başlayan yada okula geri dönen çocuğunuz var mı?” sorusuna, yararlanıcıların % 13,1’i (66 kişi) “var” cevabını vermiştir. Bu oran önemlidir. Çünkü, ŞNT’nin temel amaçlarından biri “kısa vadede çocukların çalışmak veya kardeşlerine bakmak suretiyle sağladıkları ekonomik faydayı ve okul masraflarının bir bölümünü (kitap, kırtasiye... vb) karşılayarak yoksul ailelerin çocuklarının eğitim hizmet ve olanaklarından yararlanmalarını sağlamak”tır. Dolayısıyla, ŞNT uygulamasının bu amacına ulaştığını ve özellikle kız çocuklarının okullaşmasını teşvik ettiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Yararlanıcıların % 98,6’sı ŞNT Eğitim Yardımlarının faydalı olduğunu belirtmişlerdir. Faydasız olduğunu ifade edenlerin oranı sadece % 1,4 gibi oldukça düşük bir orandır. Benzer şekilde, yararlanıcıların % 96,6’sı ŞNT Sağlık Yardımlarının faydalı olduğunu belirtmişlerdir. Faydasız olduğunu ifade edenlerin oranı sadece % 3,4’tür. Yardımların “faydalı” olduğu konusundaki fikir birliği “yeterli” olduğu konusunda geçerli değildir. Yararlanıcıların % 31,3’ü eğitim yardımlarını ve % 25,8’i sağlık yardımlarını yeterli bulurken, % 67,3’ü eğitim yardımlarının ve % 70,8’i sağlık yardımlarının yetersiz olduğunu ifade etmişlerdir.

Yararlanıcıların çok büyük bir kısmı, aldıkları yardımı (parayı) öncelikle eğitim, sağlık, yiyecek ve giyim gibi temel ihtiyaçları için harcadıklarını ifade etmişlerdir. Birinci sırayı % 55,6 ile eğitim alırken, onu % 20,4 ile yiyecek, % 11,9 ile giyim ve % 8,5 ile sağlık takip etmektedir. Diğer amaçlarla kullanım oranı son derece azdır. Dolayısıyla, bu yardımların amacı doğrultusunda kullanıldığı ve yoksulların tüketim (harcama) düzeyini arttırdığı söylenebilir.

Geçmişte “yoksulluk” denince, daha çok insanı sadece canlı bir organizma olarak kabul eden ve günlük kalori ihtiyacı dikkate alınarak hesaplanan “gıda yoksulluğu” akla gelirken, günümüzde bu anlayış büyük ölçüde değişmiş bulunmaktadır. Çünkü, insan, beslenme dışında bir takım sosyal ihtiyaçları olan bir varlıktır. Günümüzde, gıda dışında eğitim, sağlık, katılma... gibi ihtiyaçları da dikkate alan yoksulluk hesaplamaları yapılmakta; “öncelikli yaşam göstergeleri” ve “insani gelişme endeksi” gibi kriterler yoksullukla ilgili karşılaştırmalarda kullanılmaktadır.

“Şartlı Nakit Transferi (ŞNT) kapsamında yapılan yardımlar, sizin ve çocuklarınızın yaşam kalitesinde (eğitim, sağlık, beslenme… vb) herhangi bir düzelmeye sebep oldu mu?” sorusuna, yararlanıcıların % 80,0’i “evet, oldu” cevabını vermiştir. “Hayır, olmadı” diyenlerin oranı ise, % 20,0’dir. Dolayısıyla, ŞNT uygulamasının yoksulların yaşam kalitesi üzerinde olumlu etkide bulunduğu söylenebilir.

Yararlanıcıların % 98,2’si ŞNT kapsamında yapılan yardımların devam etmesini istediklerini belirtmişlerdir. Hiçbir faydası olmadığını değerlendirdikleri için devam etmesini istemeyenlerin oranı sadece % 1,8’dir.

Sosyal devlet ilkesinin gereklerinden biri, istihdamı arttırmak ve vatandaşların gelir ve yaşam düzeylerini iyileştirerek yoksulluğu azaltmak veya ortadan kaldırmaktır. “Yoksulluğun ortadan kaldırılması için sizce Devlet öncelikle ne yapmalıdır?” sorusuna yararlanıcıların % 71,5’i “yoksullara iş vermelidir” cevabını vermiştir.

2.3.3. Korelasyonlar

Bu alt-bölümde, ŞNT yardımlarının yoksullukla mücadeledeki etkilerini ölçmeyi amaçlayan ankette elde edilen veriler ve kurulan hipotezler parametrik ve parametrik olmayan (nonparametric) testlerle test edilmek suretiyle değerlendirilmeye çalışılacaktır.

H1- ŞNT kapsamında yapılan “eğitim yardımı” yararlanıcıların yaşam kalitesinde (eğitim, sağlık, beslenme gibi) olumlu yönde bir düzelmeye sebep olmuştur.

Parametrik Testler

 

Parametrik Olmayan Testler

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

 

Parametrik olmayan testlere göre, eğitim yardımı ile yaşam kalitesindeki artış arasında % 5 anlamlılık düzeyinde anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır.

H2- ŞNT kapsamında yapılan “sağlık yardımı” yararlanıcıların yaşam kalitesinde (eğitim, sağlık, beslenme gibi) olumlu yönde bir düzelmeye sebep olmuştur.

Parametrik Testler

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

 

Parametrik Olmayan Testler

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

 

Hem parametrik hem de parametrik olmayan testlere göre, sağlık yardımı arttıkça yaşam kalitesi düzelmektedir.

2.3.4. Ekonometrik Analizler

Bu alt-bölümde, ŞNT’nin yoksulluğu azaltmadaki etkilerini ölçmek amacıyla, anket sonucunda elde edilen veriler kullanılarak çoklu değişkenli (multivariate) analizler yapılacaktır.

Bu analizlerin birincisinde, yoksulluğun göstergesi olarak kişi başına yıllık gelir bağımlı değişken olarak kullanılacak ve kişi başına yıllık gelirin artması yoksulluğun azalması olarak yorumlanacaktır. Kişi başına yıllık gelir, hanenin toplam yıllık gelir miktarının hanede yaşayan kişi sayısına bölünmesiyle elde edilmiştir.

Analizlerin ikincisinde, literatürde yaygın olarak kullanılan yoksulluk açığı (poverty gap) bağımlı değişken olarak kullanılacak ve bu değişkendeki artış yoksulluğun derinleşmesi şeklinde yorumlanacaktır.

Yoksulluk açığı (poverty gap), belirlenen yoksulluk sınırı ile bu sınır altında yaşayan insanların gerçek gelir düzeyleri arasındaki fark olarak tanımlanabilir (UZUN, 2003).

Yoksulluk sınırı (poverty line) olarak Dünya Bankası’nca da yoksulluk sınırı olarak benimsenen günlük 1 $/kişi kullanılacaktır. Bu değişken, anket yapılan kişilerin kişi başına gelirinin, anket yapılan günkü döviz kuru üzerinden Yeni Türk Lirasına (YTL) çevrilmesi suretiyle hesaplanmıştır.

Bağımsız değişkenler olarak da, ankete katılanların yaşı, ikamet ettikleri yerleşim birimleri, eğitim durumları, hane reisinin düzenli bir işinin olup olmaması, ŞNT eğitim yardımı ve ŞNT sağlık yardımı alıp almadığı kullanılacaktır.

Tablo 2.3: ŞNT’nin Yoksulluğu Azaltmadaki Etkileri

 

Modelin istatistiksel özelliklerine bakıldığında, açıklama katsayısının (R²) oldukça yüksek olduğu görülmektedir. 0,197 sayısı, modeldeki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkendeki değişmelerin yaklaşık % 20’sini açıklayabildiğini göstermektedir.

Modelin bütününün anlamlılığını test eden F istatistiğinin yüksek bulunması (3,319 ve 4,814), modelin bir bütün olarak anlamlı olduğunun işareti olarak değerlendirilebilir.

Bağımlı değişken olarak kişi başına yıllık gelir kullanılarak yapılan analiz sonucunda, ankete katılanların ikamet ettikleri yer (İl Merkezi, İlçe Merkezi, Belde, Köy, Mezra) ve ankete katılan hane reisinin düzenli bir işinin olup olmaması ile yoksulluk arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Başka bir deyişle, kırdan kente gidildikçe yoksulluk azalmaktadır. Aynı şekilde, işsizlik arttıkça yoksulluk artmaktadır. Ancak, ŞNT eğitim ve sağlık yardımlarının yoksulluğu azaltmada istatistiksel olarak anlamlı bir etkileri bulunamamıştır.

Yukarıdaki tablonun ikinci bölümünde de görüldüğü gibi, istatistiksel olarak anlamlılığı düşük olan yaş ve ŞNT sağlık yardımı değişkenleri modelden çıkarıldığında, ŞNT eğitim yardımının % 10 anlam düzeyinde yoksulluğu etkilediği bulunmuştur. Aynı anlamlılık düzeyinde, kişinin eğitimi arttıkça, yoksulluğun azaldığı görülmüştür.

 

Tablo 2.4: ŞNT’nin Yoksulluğu Azaltmadaki Etkileri

 

Aynı değişkenler kullanılarak bağımlı değişkenin yoksulluk açığı olduğu model tahmin edildiğinde, açıklama katsayısının (R²) oldukça yüksek olduğu görülmüştür. 0,198 sayısı, modeldeki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkendeki değişmelerin yaklaşık % 20’sini açıklayabildiğini göstermektedir.

Modelin bütününün anlamlılığını test eden F istatistiğinin yüksek bulunması (3,324 ve 4,820), modelin bir bütün olarak anlamlı olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bunun yanında, tahmin edilen katsayılar, önceki modele göre daha yorumlanabilir niteliktedir.

Bağımlı değişken olarak yoksulluk açığı (poverty gap) kullanılarak yapılan analiz sonucunda, ankete katılanların ikamet ettikleri yer ve ankete katılan hane reisinin düzenli bir işinin olup olmaması ile yoksulluk arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Başka bir deyişle, kırdan kente gidildikçe yoksulluk azalmaktadır. Aynı şekilde, işsizlik arttıkça yoksulluk artmaktadır. Ancak, ŞNT eğitim ve sağlık yardımlarının yoksulluğu azaltmada istatistiksel olarak anlamlı bir etkileri bulunamamıştır.

İstatistiksel olarak anlamlılığı düşük olan yaş ve ŞNT sağlık yardımı değişkenleri çıkarılarak model yeniden tahmin edildiğinde, ŞNT eğitim yardımının ve kişinin eğitiminin % 10 anlam düzeyinde yoksulluğu etkilediği bulunmuştur.

Bağımlı değişken değişmesine rağmen, her iki modelde de benzer değişkenlerin anlamlı bulunması, tahmin edilen ilişkilerin güçlü olduğunu göstermektedir.

3. SONUÇ

Küresel bir boyut kazanan yoksullukla mücadele için BM başta olmak üzere bir çok uluslararası kuruluş çeşitli faaliyetler yürütmektedir. Türkiye’de, gerek hükümet programlarında ve gerekse kalkınma planlarında yoksullukla mücadele konusuna yer verilmiş ve özellikle 1980 sonrası dönemde bazı proje veya programlar (Yeşil Kart gibi) uygulamaya konulmuştur. Ancak, yoksullukla mücadele alanında yapılan bu çalışmalar bütünsellikten uzaktır.

Yukarıdaki ülke uygulamalarından da anlaşılacağı gibi, ŞNT programları, özellikle çocuk yoksulluğunun azaltılmasında, çocukların düzenli olarak okula devamını sağlamada, anne ve bebeklerin düzenli sağlık kontrollerinin yaptırılmasında oldukça etkili olan araçlardır. Fakat, bu programların istenen amaca ulaşabilmesi için gerekli temel eğitim ve sağlık ile altyapı hizmetlerinin sunulması son derece önemlidir. SRAP-ŞNT Bileşeninin Aydın ili uygulaması konusunda yapılan anketten elde edilen bulgular, anketle ilgili yapılan korelasyonlar ve ekonometrik analizlere göre, SRAP-ŞNT hedef kitlesi olan en yoksul kesime ulaşmada başarılı olmuştur.

Çocuk yoksulluğunu azaltmak amacıyla birçok gelişmekte olan ülkede yaygın olarak kullanılan ŞNT uygulamasında, yardımların anneler vasıtasıyla çocuklara ulaştırılarak hem annenin aile içindeki konumunu (statüsünü) güçlendirme, hem de çocukların bu yardımdan daha fazla faydalanması hedefinin büyük ölçüde gerçekleştiği söylenebilir. Nitekim, ŞNT yardımlarını alanların % 86,2’si kadındır.

SRAP-ŞNT’den yararlanan bireylerin eğitim düzeylerinin genel olarak düşük olduğu ve ortalama hane büyüklüğünün de yüksek olduğu anlaşılmıştır. Benzer şekilde, yararlanıcıların çok büyük bir bölümünün herhangi bir sosyal güvencesinin olmadığı (94,6); tedavi giderlerini Yeşil Kart’tan karşıladıkları; hane reisinin düzenli bir gelirinin olmadığı tespit edilmiştir.

SRAP kapsamında verilen desteklerin ailelerin yaşam kalitesi üzerinde olumlu bir etkide bulunduğu söylenebilir.

Nitekim, yapılan parametrik ve parametrik olmayan testlerde, SRAP-ŞNT kapsamında yapılan eğitim yardımı ile yararlanıcıların yaşam kalitesindeki artış arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmuştur. Benzer şekilde, sağlık yardımı arttıkça yararlanıcıların yaşam kalitesi düzelmektedir. Başka bir deyişle, SRAP-ŞNT kapsamında yapılan eğitim ve sağlık yardımları yararlanıcıların yaşam kalitesinde (eğitim, sağlık, beslenme gibi) olumlu yönde bir düzelmeye sebep olmuştur.

Tablo 3.1’den de görüldüğü gibi, Aydın İlinde sağlık göstergelerinde 2002-2005 döneminde gözle görülebilir iyileşmeler olmuş ve Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmiştir. Örneğin, bebek ölüm hızı ‰ 20,9’dan ‰ 12,8’e düşmüştür. Yine, hastanede yapılan doğum oranı % 89,4’ten % 95,6’ya çıkmıştır. Aynı zamanda, Aydın İlindeki aşılama oranında da bir artış gözlenmektedir (Tablo 3.2). Kuşkusuz, sağlık göstergelerindeki bu düzelmenin ve aşılama oranındaki artışın çok çeşitli sebepleri olabilir ve bu sebeplerin net etkilerini ortaya koymak olanaklı değildir. Ancak, sebeplerden birinin SRAP-ŞNT kapsamında yoksul ailelere verilen sağlık yardımları olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Tablo 3.1: Aydın’da sağlık göstergeleri

Kaynak: AİPKM, 2006a; AİSM, 2005.

 

Tablo 3.2: Aydın’da aşılama durumu

Kaynak: AİPKM, 2006a.

 

Benzer şekilde, Aydın ilindeki öğrenci sayısında da 2003-2006 döneminde bir artış söz konusudur. 2003-2004 döneminde 163.354 olan öğrenci sayısı, 2004-2005 döneminde 164.805 ve 2005-2006 döneminde 168.725 olmuştur (AİMEM, 2004, 2005 ve 2006). Okula kayıt oranındaki artış ve okula devamın sağlanmasındaki önemli etkenlerden birinin, SRAP-ŞNT kapsamında yoksul ailelere verilen eğitim yardımları olduğu söylenebilir.

Anketten anlaşıldığı gibi, yoksulluğun azaltılmasında devlete bir takım görevler düşmektedir. Çünkü, sosyal devlet ilkesinin gereklerinden biri, istihdamı arttırmak ve vatandaşların gelir ve yaşam düzeylerini iyileştirerek yoksulluğu azaltmak veya ortadan kaldırmaktır. Özellikle çocuk yoksulluğunun azaltılması ve kadının aile içindeki statüsünün güçlendirilmesi açısından etkili bir yöntem olan ŞNT uygulamaları sürdürülmelidir.

Sonuç olarak, yoksullukla mücadele hükümetlerin ve uluslararası kuruluşların gündeminde en ön sırada yer almaya devam etmektedir. Yoksulluğu azaltmanın tek bir yöntemi yoktur. Ancak, farklı ülkelerde uygulanan ve başarı elde edilen yöntemler yoksulluğu azaltmak için kullanılabilir. Şartlı nakit transferleri de bu başarılı yoksullukla mücadele yöntemleri arasında yer almaktadır. Doğru uygulandıkları takdirde, istenen sonuca ulaşmada faydalı olabilirler. Fakat, şartlı nakit transferlerinin çocuk yoksulluğu ile mücadelede her derde deva olabilecek yöntem olmadığı unutulmamalıdır. Bu yöntem dışında, yoksulluğu azaltmaya yönelik yeni ve farklı yöntem arayışları sürdürülmelidir.

 

 

 

KAYNAKÇA

ACAR, Tülin O.; (2006), Araştırma Modelleri ve Kullanılan İstatistikler III, http://www.altisigma.com/modules.php?name=News&file=print&sid=64, 09.09.2006.

AİMEM; (2004), 2003-2004 Eğitim-Öğretim Dönemi İstatistik Kitabı, Aydın İl Milli Eğitim Müdürlüğü: Aydın.

AİMEM; (2005), 2004-2005 Eğitim-Öğretim Dönemi İstatistik Kitabı, Aydın İl Milli Eğitim Müdürlüğü: Aydın.

AİMEM; (2006), 2005-2006 Eğitim-Öğretim Dönemi İstatistik Kitabı, Aydın İl Milli Eğitim Müdürlüğü: Aydın.

AİPKM; (2006a), İl Brifingi, Aydın İl Planlama Ve Koordinasyon Müdürlüğü: Aydın.

AİPKM; (2006b), Göçe Neden Olan Faktörler ve Yol Açtığı Sorunlar, Sorunların Çözümüne İlişkin Genel ve Yerel Olmak Üzere Alınması Gereken Tedbirler, Yapılması Gereken Çalışmalar Hakkında Rapor, Aydın İl Planlama Ve Koordinasyon Müdürlüğü: Aydın.

AİSM; (2002), Brifing, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü: Aydın.

AİSM; (2003), Brifing, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü: Aydın.

AİSM; (2004), Brifing, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü: Aydın.

AİSM; (2005), Brifing, Aydın İl Sağlık Müdürlüğü: Aydın.

AKTAN, Coşkun C. (Derl.); (2002), Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Hak-İş) Yayını: Ankara.

BARRIENTOS, Armando and Jocelyn DEJONG; (2006), “Reducing Child Poverty with Cash Transfers: A Sure Thing?”, Development Policy Review, 24(5), pp. 537-552.

BLANK, Rebecca M.; (2000), “Fighting Poverty: Lessons From Recent U.S. History”, The Journal of Economic Perspectives, 14(2), pp. 3-19.

BUĞRA, Ayşe and Çağlar KEYDER; (2006a), Framework Paper: Poverty And Social Policy In Contemporary Turkey, TESEV Yayını: İstanbul.

BUĞRA, Ayşe and Çağlar KEYDER; (2006b), “The Turkish Welfare Regime In Transformation”, Journal of European Social Policy, 16, pp. 211-228.

CASTELLS, Manuel; (2003), “The Rise of the Fourth World”, David HELD and Anthony McGrew (Ed.), The Global Transformations Reader, Polity Press: Cambridge, pp. 430-439.

CHAUDHURY, Nazmul and Dilip PARAJULI; (2006), Conditional Cash Transfers and Female Schooling: The Impact of the Female School Stipend Program on Public School Enrollments in Punjab, Pakistan, World Bank Policy Research Working Paper 4102, World Bank: Washington D. C.

CHOSSUDOVSKY, Michel; (1997), The Globalisation Of Poverty: Impacts Of IMF And World Bank Reforms, Zed Books: London.

CHU, Lily L.; (2006), Pakistan: An Evaluation of the World Bank’s Assistance, World Bank Publications: Washington D.C.

DOLLAR, David; (2004), “How to Reduce Poverty: Lessons from China”, Yale Global, http://yaleglobal.yale.edu/display.article?id=3094, 29.06.2006.

DPT; (2003), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003), Devlet Planlama Teşkilatı Yayını: Ankara.

DPT; (2004), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004), Devlet Planlama Teşkilatı Yayını: Ankara.

DPT; (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Devlet Planlama Teşkilatı: Ankara.

HELD, David and Anthony McGREW; (2003), “The Great Globalization Debate: An Introduction”, David HELD and Anthony McGrew (Ed.), The Global Transformations Reader, Polity Press: Cambridge, pp. 1-50.

KANBUR, Ravi and David VINES; (2000), “The World Bank and Poverty Reduction: Past, Present and Future”, Christopher L. GILBERT and David VINES (Ed.), The World Bank: Structure and Policies, Cambridge University Press: Cambridge, pp. 87-107.

ÖNDER, Harun ve Fikret ŞENSES; (2006), Türkiye'de Yoksulluk ve Yoksulluk Düşüncesi, http://dusuncekahvesi.googlepages.com/tr.de.yoksulluk.onder-senses.pdf, 24.07.2006.

ÖZKAN, Özlem; (2004), “Dünya Bankası Türkiye’de Yoksulluğu Araştırıyor”, Toplum ve Hekim Dergisi, c. 19, s. 1, ss. 27-33.

PAXSON, Christina and Norbert SCHADY; (2007), Does Money Matter? The Effects of Cash Transfers on Child Health and Development in Rural Ecuador, World Bank Policy Research Working Paper 4226, World Bank: Washington D. C.

POGGE, Thomas W. and Sanjay G. REDDY; (2005), “How Not to Count the Poor”, Unpublished Working Paper, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=893159#PaperDownload, 05.06.2007.

RAVALLION, Martin and Shaohua CHEN; (2007), “China’s (Uneven) Progress Against Poverty”, Journal of Development Economics, 82(1), pp. 1-42.

SAĞLIK BAKANLIĞI; (2007), Yeşil Kart Kayıtlarının İllere Göre Dağılımı, http://212.175.169.23:8888/ykbs/ykbs_ilaktif.jsp , 16.07.2007.

STIGLITZ, Joseph E.; (2002), Globalization and its Discontents, Penguin: London.

STIGLITZ, Joseph E.; (2003), “The Promise of Global Institutions”, David HELD and Anthony McGrew (Ed.), The Global Transformations Reader, Polity Press: Cambridge, pp. 477-481.

SYDGM; (2005), Sosyal Yardım Programları Ve Proje Destekleri Sosyal Riski Azaltma Projesi, SYDGM Yayını: Ankara.

SYDGM; (2006), Sosyal Yardım Programları ve Proje Destekleri, SYDGM Yayını: Ankara.
ŞENSES, Fikret; (1999), “Yoksullukla Mücadele ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 26(3-4), ss. 427-451.

ŞENSES, Fikret; (2003a), “Yoksullukla Mücadelenin Neresindeyiz?: Gözlem ve Öneriler”, A. H. Köse, F. Şenses ve E. Yeldan (Ed.), İktisat Üzerine Yazılar I, Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları: İstanbul, ss. 319-356.

THOMAS, Caroline; (2000), Global Governance, Development and Human Security: The Challenge of Poverty and Inequality, Pluto: London.

THOMAS, Caroline; (2005), “Globalization and Development in the South”, John RAVENHILL (Ed.), Global Political Economy, Oxford University Press: Oxford, pp. 317-343.

TRIEST, Robert K.; (1998), “Has Poverty Gotten Worse?”, The Journal of Economic Perspectives, c. 12, s. 1, ss. 97-114.

TÜİK; (2006), 2005 Yoksulluk Çalışması Sonuçları, Haber Bülteni (26 Aralık 2006, Sayı: 208): Ankara, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=409, 06.07.2007.

TÜSİAD; (2000), Türkiye’de Bireysel Gelir Dağılımı ve Yoksulluk Avrupa Birliği İle Karşılaştırma, TÜSİAD Yayını: İstanbul.

UNDP; (2007), Human Development Report 2007/2008, Palgrave Macmillan: Basingstoke.

UNICEF; (2000), Poverty Reduction Begins with Children, UNICEF Report: New York.

UZUN, Ayşe Meral; (2003), “Yoksulluk Olgusu ve Dünya Bankası”, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, c. 4, s. 2, ss. 155-173.

WADE, Robert H. and Martin WOLF; (2003), “Are Global Poverty and Inequality Getting Worse”, David HELD and Anthony McGrew (Ed.), The Global Transformations Reader, Polity Press: Cambridge, pp. 440-446.

WORLD BANK; (2003), Turkey: Poverty and Coping After Crises, Report No: 24185-TR, World Bank: Washington D. C.

WORLD BANK; (2004), World Development Indicators 2004, World Bank Publications: Washington D. C.

YILDIRIM, Engin, Remzi ALTUNIŞIK, Recai COŞKUN ve Serkan BAYRAKTAROĞLU; (2005), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, SPSS Uygulamalı, Sakarya Kitapevi: Sakarya.

ZABCI, Filiz Çulha; (2003), “Sosyal Riski Azaltma Projesi: Yoksulluğu Azaltmak mı, Zengini Yoksuldan Korumak mı?”, SBF Dergisi, c. 58, s. 1, ss. 215-240.