Mustafa UĞUR
Doktora Öğrencisi
Sakarya Üniversitesi,
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri

 

I. KANADA GAZİ İŞLERİ BAKANLIĞI

1. AMACI

Bu bakanlık, savaş gazileri, emekli olan Kanada Kuvvetleri mensupları, Kanada Kraliyet Atlı Polisleri mensupları ve onların aileleri ile bazı sivillere emekli maaşı bağlamak, ayrıca söz konusu kişilerin Kanada Devleti’nin sağladığı bir takım hizmetlerden yararlanmasını sağlamak amacıyla kurulmuştur.

Bir kişinin, savaş gazisi (denizaşırı gazisi) olarak devletin sağladığı belirli imkanlardan yararlanabilmesi için Bakanlık tarafından tanımlanan “denizaşırı” kabul edilen bölgelerde görev yapmış olması gerekir. Bu da Kanada kıyılarından en az iki mil açıkta görev yapmış olması anlamına gelir. İkinci Dünya Savaşı (1939-45) sırasında Newfoundland, Kanada sınırları içinde değildi. 1949 yılında Kanada’nın bir eyaleti oldu. Böylece, Birinci ve İkinci Dünya Savaşı sırasında Newfoundland’da görev yapmış Kraliyet Alayı ve Kraliyet Donanması mensupları, Gaziler Bakanlığı tarafından “denizaşırı gazileri” kabul edilir.

Bakanlığın işlerinin önemli bir bölümünü “Kanada Hatırlıyor” programı oluşturur. Bu programın amacı, “Anma Günü” gibi tören faaliyetlerinde bulunmak, kendi askerlerinin savaştığı yabancı ülkelerdeki savaş alanlarını ziyaret etmek ve uluslararası anma törenlerine katılmak isteyen Kanadalı gazileri yönlendirmek ve onlara maddi destek sağlamaktır.

2005 yılı, Kanada’da, gazilerin yaptıklarını öğretmek, hatırlamak, onurlandırmak ve anma amacıyla “Gazi Yılı” ilan edildi. Anma faaliyetleri kapsamında çeşitli faaliyetler gerçekleştirildi. (http://en.wikipedia.org/wiki/Veterans_Affairs_Canada, 12.10.2011.)

2. SAVAŞLARDA KANADA: KATILIM VE SONUÇLARI

Güney Afrika Savaşı (1899 – 1902)

Yaklaşık 7.000 Kanadalı katıldı. Bunlardan 267’si hayatını kaybetti.

Birinci Dünya Savaşı (1914 – 1918)

Yaklaşık 650.000 kişi katıldı. Bunların içinde Kanada Seferi Kuvvetleri (Uzak Ülkelere Gönderilen) mensupları, Kanadalılar, İngiliz Kuvvetleri’nde hizmet eden Newfoundland vatandaşları (Newfoundland 1949’a kadar İngiliz kolonisiydi) ve tüccar denizciler vardı. Bu sayının 68.000’den fazlası hayatlarını kaybetti.

İkinci Dünya Savaşı (1939 – 1945)

Bir milyondan fazla Kanadalı ve Newfoundland’lı Kanada Silahlı Kuvvetleri’nde, Müttefik Kuvvetler’de ve deniz ticaret filolarında görev yaptı. Bunların 47.000’den fazlası hayatlarını kaybetti.

Kore Savaşı (1950 – 1953)

26.791 Kanadalı Kanada Ordusu Özel Kuvvetleri’nde görev yaptı ve bunların 516’sı yaşamını yitirdi.

Ekim 1947’den Eylül 2010’a kadar 1.700’den fazla Kanadalı, barışı koruma adına yaptıkları (kendi değerleri açısından) yurtiçi ve yurtdışı operasyonlar ve çeşitli askeri eğitimlerde hayatlarını kaybettiler.

Mart 2011 itibariyle tahmini savaş gazisi sayısı ve yaş ortalamaları ise şöyledir:

İkinci Dünya Savaşı: 125,000, yaş ortalaması: 87.

Kore Savaşı: 11,400, yaş ortalaması: 79.

Kanada Ordusu (Düzenli Ordu ve Yedekler): 594,600, yaş ortalaması:55.

(http://www.veterans.gc.ca/eng/department/press/gnstat, 12.10.2011.)

3. ORGANİZASYON YAPISI

Gaziler İşleri Bakanlığında;

Bakan: Steven Blaney, 18.05.2011’de göreve gelmiştir. (http://www.veterans.gc.ca/eng/department/department-officials/bio-min, 25.10.2011.)

Gazi İşleri Bölümü, Gazi İşleri Bakanı’na raporlar sunar.

Gaziler İnceleme ve Temyiz Kurulu, Gazi İşleri Bakanı aracılığıyla Meclise raporlar sunar.

Gazi Şikayetleri (Sorunları) Bürosu da, Gazi İşleri Bakanı aracılığıyla Meclise raporlar sunar.

Bakanlıkta, Gazi İşleri Bakan Yardımcısı’na rapor veren üç şube ve dört bölüm vardır.

Şubeler:

1. Hizmet Servisleri Şubesi

2. Politika, İletişim ve Anma Şubesi

3. Kurumsal Hizmetler Şubesi

Bölümler:

1. Denetim ve Değerlendirme Bölümü

2. Emeklilik Hakları (Savunma) Bürosu

3. Bölüm Sekreterliği ve Politika Koordinasyon Bölümü

4. İnsan Kaynakları Bölümü

Gazilere ait kişisel bilgi bankasında bulunan bilgiler yukarıdaki bölümlerde çalışanlar tarafından kullanılır.
(http://www.veterans.gc.ca/eng/department/organization, 25.10.2011.)

 

II. SERVİSLER VE HAKLAR

1. Yardım Fonu: Savaş Gazileri Ödeneği’nden yararlanma hakkı olanlara, acil ihtiyaçları durumunda finansal destek sağlar.

2. Kariyer Geçiş Hizmetleri: Sivil hayata geçiş için ihtiyaç duyulan en önemli şeylerden biri olan kaliteli iş bulma konusunda yardımcı olur.

3. Olay (Vaka) Yönetimi: Kanada Ordusu ve Kraliyet Atlı Polisi’nin eski mensuplarına ve onların aile fertlerine, ciddi şekilde yaralanma, kariyer geçişi veya bir yakınını kaybetme durumunda, bu olayların üstesinden gelebilmesi için yardımcı olur.

4. Abide / Anıt Restorasyon Programı: Kanada için ölenlerin ve gazilerin anısını yaşatmak için dikilen anıt ve abidelerin uygun şekilde korunmasını ve bakımını yapar.

5. Savaş Gazileri Dayanışma Fonu: Kanada Gazi İşleri Bakanlığı, gazi Kanadalıların anılarını yaşatma amacı güden, kar amacı olmayan grup ve organizasyonlara maddi destek sağlar.

6. Savaşları Anma Programı: Kanada Gazi İşleri Bakanlığı, savaş, çatışma ve barış zamanlarında Kanada’ya hizmet ederken ölenlerin ve gazilerin başarılarını ve anılarını yaşatmak amacıyla, Kanada’nın her tarafında anma töreni düzenler ve anıt/abide yapılmasına katkıda bulunur.

7. Esir Düşenlere Sağlanan Haklar: Orduda görev yaparken düşman tarafından esir alınmış olan askerlere ve gazilere vergiden muaf toptan yapılan ödemelerdir.

8. Engellilik Maaşı: Yaralanması nedeniyle veya engelinden dolayı acil maddi yardıma ihtiyacı olan gazilere, vergiden muaf toptan yapılan ödemelerdir.

9. Sakatlık Maaşı: Sakatlık maaşı, hizmeti sırasında yaralanarak sakat kalan ve/veya başkasının bakımına muhtaç olan gazilere ve onların varislerine (hak sahiplerine) verilir.

10. Mali Haklar: Bu program, gazi veya ailesine, maaş kaybı gibi ekonomik zorluklarla karşılaşması durumunda yardımcı olur.

11. Cenaze, Gömme ve Mezar Yapımı Yardımı: Maddi durumu yetersiz olan bir gazinin ölümü durumunda cenaze, gömme ve mezar masrafları için maddi destek sağlanır.

12. Grup Sağlık Sigortası: Bu program, şartları uyan gaziler ve onların varisleri için, Kamu Hizmetleri Sağlık Bakım Planı kapsamında, grup sağlık sigortası hizmeti sunar.

13. Sağlık (Bakım) Hizmeti: Sağlık ile ilgili konularda geniş bir yelpazede hizmet sunar.

14. Sağlık Bakım Kartı: Kayıtlı olanlara sağlık kimlik kartı veya belgesi ile çeşitli sağlık hizmetlerinden yararlanması sağlanır.

15. Ruh (Akıl) Sağlığı Hizmeti: Gaziler, Kanada Ordusu mensupları, Kraliyet Atlı Polisi görevlileri ve onların aile fertlerinin ruh ve sinir hastalığı ile ilgili sorunlarında yardımcı olur.

16. Savaş Tazminatı (Takası) Ödeneği: 30 gün veya daha uzun süreli savaş tazminatı (takası) için esir tutulan Kanada Ordusu gazileri veya Kanadalı denizci tüccarlar için ödenen aylık yardımlardır.

17. Kullanıcılar İçin Rehber: Bu program (rehber), Sağlık Hizmetleri sağlayıcısının parçası (kullanıcısı) olmak isteyenler için rehber niteliği taşıyan bir programdır. Bu rehber, sağlık hakları ile ilgili şebekenin işleyişi, sağlık hizmetleri hakkında ön koşullar (başvuru koşulları) ve hakların sınırları konusunda bilgi verir.

18. Rehabilitasyon Programı: Öncelikle askeri hizmetle ilgili rehabilitasyona ihtiyacı olan gaziler için düzenlenen bu program, aynı zamanda askerlikten sivil hayata geçişte yardımcı olur.

19. Özel Ödenek: Kanada Gazi İşleri Bakanlığı’ndan sakatlık ödeneği alanlara sağlanan maddi destektir.

20. Ste. Anne Hastanesi: Ste. Anne Hastanesi’nde gazilerin kendilerini evde hissetmeleri için her türlü çaba sarf edilmektedir. Bu hastane Montreal’in batısında yer almaktadır. Ste. Anne Hastanesi, gazilerin fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılayan, optimum yaşam kalitesini sağlamak için dikkatle tasarlanmış, benzersiz bir ortam sunmayı amaçlar.

Ste. Anne Hastanesi, Birinci Dünya Savaşı’ndan dönenlerin tedavisi için Kanada’da inşa edilmiş dokuz yeni hastaneden biri ve Gazi İşleri Bakanlığı’nın yönetiminde olan en son hastanedir. 1917 yılında Borden Hükümeti tarafından inşa edilmiş ve Askeri Hastaneler Komisyonu’nun yönetimi altında, savaştan dönen erkek ve kadın gazilerin tedavisi için tahsis edilmiştir. (http://www.veterans.gc.ca/eng/steannes/steannehis, 25.10.2011.)

Ste. Anne Hastanesi’nin Misyonu:

Amacı (Hedef Kitlesi): Gaziler ve diğer hastalar.

Gücü: Uzmanlık ve mensuplarımızın kendini adamışlığı.

Taahhüdü: Yüksek kalite ve kişiselleştirilmiş (özelleştirilmiş) hizmetler olarak tanımlanmıştır.

(http://www.veterans.gc.ca/eng/steannes/steannemission, 25.10.2011.)

21. Dul ve Yetimlere Sağlanan Haklar: Bir engelli gazi öldüğü zaman, geride kalan dul ve yetim, aynı maaşı bir yıl süreyle almaya devam eder. Bir yıl sonunda, gazinin maaşı otomatik olarak dul ve yetim maaşına dönüşür ve gazinin varisi bu maaşı alır.

22. Gaziler Kurtuluş Programı: Gazilerin kendi evlerinde ve topluluklarında sağlıklı ve özgür bir şekilde yaşamalarına yardım eden ulusal evde bakım programıdır.

23. Savaş Gazileri Ödeneği: Düşük gelirli gaziler ve aileleri için maddi yardım sağlar. (http://www.veterans.gc.ca/eng/services, 25.10.2011.)

 

III. KANADALI MALUL GAZİLERİN HAKLARI

2006 yılına kadar, Emeklilik Yasası’nda engelli (malul) gaziler için bir takım mali haklar tanınmıştı. Bunlar, emekli aylığı ve bazı ödeneklerden oluşuyordu. Aylıklar, engelliliğin derecesine (sakatlık değerlendirilmesi yoluyla belirleniyordu) göre, gazinin medeni durumu ve çocuk sayısı dikkate alınarak hesaplanıyordu.

2006 yılında, Yeni Gaziler Yasası’da denilen Kanada Ordusu Mensupları ve Gaziliğin Yeniden Tanımlanması ve Tazminat Yasası’ında, yapılan yardımlar yenilendi. Mevcut mali yardımlar, bir takım toptan (peşin) ödemeleri ve bir takım aylık ödenekleri içeriyor. Miktarlar, özürlülüğün derecesine (sakatlık değerlemesi yoluyla), gazinin çalışabilirlik durumuna (işe uygunluğuna) ve askeri rütbesine göre değişiyor.

1. EMEKLİLİK YASASI

Emeklilik yasası, 1. Dünya Savaşı’nı takiben oluşturulmuş ve o zamandan bu yana birçok kez güncellenmiştir.

1.1. Engelli, Eş ve Çocuk Maaşı

Emeklilik yasası kapsamındadır. Malul maaşında engellilik durumu (oranı) temel alınır ve gazi ve ailesinin desteklenmesi amaçlanır. Maaşın miktarı, gazinin engellilik durumuna göre belirlenir ve en fazla aylık $ 2.397,83’dır ve vergiden muaftır. Eğer, gazinin bir eşi veya nikahsız yaşadığı biri varsa ek olarak, her ay için $ 599,46 maaş alır ve bu da vergiden muaftır. Çocukları varsa, sayısına göre ek maaş alır. Yine bu maaş da vergiden muaftır ve her ay olmak üzere bir çocuk için en fazla $ 311,72; ikinci çocuk için $ 227,79; diğer çocuklar için ise $ 179,84’dır. Bütün bu maaşlar özürlülük oranı ile doğru orantılıdır. Maaşlar, ölünceye kadar ve Tüketici Fiyatları endeksine bağlı olarak yılda bir kez düzenlenir.

1.2. Dul ve Yetim Maaşı

Emekli gazi öldüğü zaman, gazinin eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocukları, gazinin emekli maaşını bir yıl süreyle alır. Bir yıl sonra eş ve çocuk dul ve yetim maaşı alır. Eğer, engelli gazinin engellilik oranı % 48 veya daha fazla ise eş, aylık maaşını en üst seviye olan $ 2.877,39’dan alır. Sözkonusu gazinin engellilik oranı % 48’de az ise dul ve yetim maaşı, gazinin ölmeden önce aldığı aylık maaşın yarısına eşit olacaktır. Bu maaşlar da vergiden muaftır.

1.3. Giyim Ödeneği

Gazinin engellilik durumu, giydiği eşyaların kolay yıpranmasına ve yırtılmasına neden oluyorsa bu ödenek verilir. Bu düzenli bir tutardır, ölünceye kadar ödenir ve Tüketici Fiyatları Endeksine göre yıllık olarak yeniden hesaplanır. Her ay için en fazla $ 180’dır ve vergiden muaftır.

1.4. Bakıcı Ödeneği

Fiziksel durumuna veya akıl sağlığına bağlı olarak günlük yaşamında yardımcıya ihtiyaç duyan gaziler için ödenen maaş miktarıdır. Gazinin, aile üyelerinden olan (gayri resmi) bakıcısı için kısmen tanzim amaçlı verilir. Bu tutar düzenlidir ve Tüketici Fiyatları Endeksine göre yıllık olarak yeniden hesaplanır. En fazla aylık $ 1.586,66’dır ve vergiden muaftır.

1.5. Olağanüstü İşgöremezlik Ödeneği

Bu ödenek, engelliliği dolayısıyla acı çeken ve hayat neşesini kaybeden gazilere moral vermek (telafi) için düzenlenmiştir. Emeklilik yasası altında, Olağanüstü İşgöremezlik Ödeneği tutarı, “çaresizlik ölçüsünde mutsuzluğu, acıyı, yaşamdan zevk almamayı ve gazinin kısa bir hayat beklentisi içinde olmasını temel alır”. Bu ödenekteki bir kritere göre engellilik oranı % 98 ve yukarısıdır. Ödeme vergiden muaf ve en fazla $ 1.269,36’dır. Gazi ölünceye kadar ödenir ve Tüketici Fiyatları Endeksine göre yılda bir kez düzenlenir.

1.6. Savaş Esiri Tazminatı

En az 30 gün savaş esiri olarak tutulmuş gazilere verilir. Savaşta esir olarak geçirilen günlerin sayısı esas alınarak engellilik maaşının oranı belirlenir. Yine, bu gelir türü de vergiden muaf maddi bir yardımdır.

1.7. Sağlık Yardımları

Emekli engelli gaziler, doğrudan engelli maaşları ile bağlantılı olarak sağlık hizmetlerinden yaralanabilirler. Hatta, düşük gelirli gaziler ve engellilik oranı yüksek olan gaziler (engellilik oranı % 78 ve daha fazla olanlar), sağlık yardımı olarak eyalet planları kapsamına girmezler (sınırlı değillerdir). Sözkonusu gaziler, Kanada’nın herhangi bir yerindeki gelişmiş imkanları olan kaliteli hastanelerden veya Quebec’tekiSte. Anne Hastanesi’nde uzun vadeli tedavi yaptırabilirler.

Gazi İşleri Bakanlığı’nın sağladığı programlara ek olarak gaziler, Kanada Silahlı Kuvvetleri mensupları için özel bir Hizmet Gelirleri Güvenlik Sigorta Planı’nın altında bir maaş ve bazı haklar elde edebilirler. Kanada Ordusu Emekliliği olarak bilinen bu maaştan on yıl hizmet vermiş bütün gaziler yararlanabilir ve giydirilmemiş maaş esas alınır. Uzun dönem Kazanç Kaybı Tazminatı olarak adlandırılan programla 65 yaşına kadar, diğer gelirlerde dahil giydirilmemiş maaşlarının % 75’ini kaybedenler tıbbi yardımlardan ücretsiz yararlanabilirler. Diğer gelirler, işsizlik maaşı, Kanada Ordusu Emekli Maaşı, emeklilik yasası engelli maaşını kapsar.

2. YENİ GAZİLER YASASI

2005 Nisan ayında yürürlüğe giren bu yasanın felsefesi, gazilere bir takım ödemeler yapmaktan (tazmin etmekten) ziyade, gazinin sağlıklı yaşamasını ve rehabilitasyonunu sağlamaktır. Burada amaç, gazileri sivil hayata uyum sağlamaya teşvik etmek ve onların bağımsız hareket edebilmelerini sağlamaktır.

2.1. Kazanç Kaybı Yardımı

İki yıllık bir süre için aylık olarak ödenir. Eğer, gazi sürekli olarak kazanç kaybına uğrarsa, bu yardım 65 yaşına kadar devam eder. Bu yardım, yıllık en fazla % 2 arttırılarak ve Tüketici Fiyatları Endeksine bağlı olarak üç ayda bir yeniden ayarlanır. Bu yardım gelir olarak vergilendirilir.

2.2. Kalıcı Değer Düşüklüğü Ödeneği

Bu ödenek tamamen ve sürekli gelir kaybeden gaziler içindir. Bu yardımda üç düzey vardır ve gazinin ölümüne kadar devam eder. Sözkonusu yardım, Tüketici Fiyatları Endeksine göre yıllık enflasyon oranına göre hesaplanır ve gelir olarak değerlendirilip vergilendirilir. Her ay için en fazla ödeme $ 1,600’dır. Belirtmek gerekir ki, bu yazının yazıldığı dönemde Yeni Gaziler Yasası’ndan yararlanan 20.000’in üzerindeki gaziden sadece 16’sı bu ödenekten yararlanmaktaydı. (Alice Aiken ve AmyBuitenhuis’in notu.)

2.3. Ek Emeklilik Maaşı

65 yaşındaki emekli gazilere toptan ödenen bir emeklilik fonudur. Gazilere ödenen kazanç kaybı yardımının % 2’si temel alınır ve bu vergilendirilir.

2.4. Kanada Silahlı Kuvvetleri Gelir Desteği

Bu destek, rehabilite edilen ve düşük gelirli bir işte çalışan gaziler veya Kazanç Kaybı Yardımı alan düşük gelirli gaziler içindir. Miktar, gazilerin gelirine bağlıdır ve bunun az veya çokluğu, gazinin bakmakla yüklümlü olduğu eş ve çocuklarının sayısına göre değişir. Gazinin maaşı, eşi varsa her ay en fazla $ 1.943,50’dır. Ayrıca, bakmakla yükümlü olduğu her bir çocuk için $ 309,88’dır ve bu tutarlar vergiden muaftır.

2.5. Engellilik Maaşı

Engellilik maaşı mali yardım olarak kabul edilmez. Çünkü, bu maaş, gazinin engelinden dolayı çektiği acıyı telafi etmek amacıyla verilir. Toptan (peşin) ödenir ve gazinin engellilik oranına göre belirlenir. En fazla tutar, Eylül 2010 itibariyle % 100 engelli bir gazi için $ 276,80’dır ve vergiden muaftır.

2.6. Giyim Ödeneği

Bu ödenek de, Emeklilik Yasası’ndaki Giyim Ödeneği gibidir. Gazinin engelliliğinden kaynaklanan, elbiselerindeki olağandışı yırtılma ve yıpranmalara bağlı olarak verilir. En fazla aylık $ 180’dır.

2.7. Tutsaklık Ödeneği

Bu ödenek de, Emeklilik Yasası’ndaki Savaş Esiri Tazminatı gibidir ve en az 30 gün tutsak kalan gaziler yararlanabilir ve vergiden muaftır. (Supporting Canadian Veterans with Disabilities: A Comparison of Finansal Benefits, Alice Aiken and Amy Buitenhuis, Defence Management Studies Program, School of Policy Studies, Queen’s University, Kingston, 2011, s. 1-5, http://www.queensu.ca/dms/publications/claxton/Claxton13.pdf, 25.10.2011.)

19 Eylül 2010 tarihli bir gazete yazısında, Kanadalı gaziler için bir takım olumlu gelişmeler olduğu bu gelişmelerden yıllık geliri en fazla $ 40.000 olan gazilerin yararlanabileceği yani maaşlarının artacağı belirtilmekte ve söz konusu gazilerin sayısının yaklaşık 2.320 kişi olduğu haberi yer almaktadır.

(http://digitaljournal.com/article/297816, 25.10.2011.)

 

KAYNAKÇA

Supporting Canadian Veterans with Disabilities: A Comparison of Finansal Benefits, Alice Aiken and Amy Buitenhuis, Defence Management Studies Program, School of Policy Studies, Queen’s University, Kingston, 2011.

http://digitaljournal.com/article/297816

http://en.wikipedia.org/wiki/Veterans_Affairs_Canada

http://www.queensu.ca/dms/publications/claxton/Claxton13.pdf

http://www.veterans.gc.ca/eng/department/department-officials/bio-min

http://www.veterans.gc.ca/eng/department/press/gnstat

http://www.veterans.gc.ca/eng/department/organization

http://www.veterans.gc.ca/eng/services

http://www.veterans.gc.ca/eng/steannes/steannehis

http://www.veterans.gc.ca/eng/steannes/steannemission